Wat is het CDA?
Wat is het CDA?
Laatste update: 05-08-2024
Sinds de oprichting in 1980 is het CDA regelmatig onderdeel geweest van het kabinet. De christen-democraten vormen dus een echte regeringspartij en waren vaak de leverancier van de premier. Wat vinden ze belangrijk? En uit welke partijen is het CDA ontstaan?
Redacteur: Leonard Ornstein
In deze video legt NOS op 3 kort uit wat de belangrijkste standpunten zijn van het CDA en waar de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen (2023) voor staat:
Wil je ook weten waar de andere politieke partijen voor staan? Bekijk dan hier de hele video.
Wat vindt het CDA?
Het CDA is een christelijke partij. Wat ze denken en willen is dus in lijn met het christendom. De mens is de beheerder van de door God geschapen wereld. Ook de overheid dient zich dusdanig te gedragen. De natuur en het milieu moet gerespecteerd en beschermd worden, zodat 'de vruchten van de schepping aan allen ten goede zullen komen'.
De website van het CDA geeft goed weer wat zij belangrijke thema's vinden, zoals "waarden & traditie", "familie & gezin" en "zorg voor elkaar". Het CDA, zo staat te lezen, wil onze waarden en tradities beschermen en doorgeven in opvoeding en onderwijs. Van nieuwkomers wordt respect gevraagd voor onze waarden, onze cultuur en onze taal. Families zijn het fundament van deze samenleving en de zorg voor elkaar wordt steeds belangrijker; in de familie of in kleinschalige voorzieningen in de buurt.
Leden kabinet van Agt, kabinet Lubbers kabinet Balkenende en Sybrand Buma tijdens het 35-jarige jubileumcongres van CDA in 2015.
Het CDA hecht veel belang aan de Joods-christelijke traditie, en aan waarden die Nederlanders met elkaar verbinden. Het CDA is een gezagsgetrouwe partij in het midden van het politieke spectrum. Haar uitgangspunten zijn vrij conservatief, met een belangrijke sociale component: barmhartigheid en oog hebben voor de minderbedeelden hoort bij een christelijke politiek. De kern van de aanhang van het CDA bestaat uit katholieke, hervormde en gereformeerde kiezers, al stemmen ook niet-christelijke kiezers op de partij. De partij haalt haar stemmen vooral uit de regio, op het platteland, en scoort minder goed in de (grote) steden.
Hoe is het CDA ontstaan?
Het Christen Democratisch Appèl (CDA) is een fusiepartij die ontstaat in 1980 tussen de roomse Katholieke Volkspartij (KVP), de gereformeerde Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de hervormde Christelijk-Historische Unie (CHU). Het kost aanvankelijk veel moeite om het CDA te vormen: de leiders van KVP, ARP en CHU kunnen het niet goed eens worden met elkaar. De katholieke hoogleraar Piet Steenkamp is de geestelijk vader van het CDA. Hij vertelt: "Ik persoonlijk was heel ongeduldig. Als je zelf ergens heel diep van overtuigd bent en anderen lopen er minder warm voor, zij maken dus geen haast, dan begrijp je dat bijna niet. Aan de andere kant zag ik natuurlijk in dat de drie partijen rekening moesten houden met hun achterbannen waar de tegenstellingen ten opzichte van de gesprekspartners groot waren, denk maar aan gebieden als Friesland en Brabant."
In 2016 overlijdt CDA-oprichter Piet Steenkamp op negentigjarige leeftijd. Volgens CDA-leider Sybrand Buma was Steenkamp van onschatbare waarde. "Het belangrijkste is zijn geduld, en dat hij zichzelf wegcijferde."
Dries van Agt is een belangrijke CDA-premier (van 1977 tot 1982) die zijn stempel zet op de christendemocratische politiek die hij bedrijft. Hij wordt gezien als gematigd progressief, totdat hij zich ontpopt als de grote tegenspeler van PvdA-voorman Joop den Uyl. Met name op het gebied van abortus is hij een tegenstander van de progressieve partijen. Zo is het CDA voor sluiting van de Nederlandse abortuskliniek Bloemenhove en ook op andere gebieden zet hij de progressieve partijen de voet dwars. Het komt regelmatig tot conflicten.
Dries van Agt neemt het premierschap over van PvdA'er Joop den Uyl.
Er is veel onvrede in het land. De partij krijgt te maken met oplopende jeugdwerkloosheid, hevige krakersrellen in Amsterdam en de angst voor de kernbom. Daarbovenop komt de oproer bij de kroning van koningin Beatrix (de leus van de krakers: 'geen woning, geen kroning'). De partij van het gezag, de loyaliteit aan het koningshuis en van het christelijke geloof heeft de revolutionaire tijdgeest van de jeugd bepaald niet mee.
Krakersrellen in Amsterdam. Het CDA heeft de tijdsgeest niet mee.
Wanneer zit het CDA in de regering?
Lang krijgt de partij door haar christelijke achtergrond de trouwe en onvoorwaardelijke steun van een grote groep gelovige kiezers. Als je kijkt naar zetelaantallen, dan haalt het CDA tussen 1977 en 1993 ongeveer een derde van de stemmen in Nederland. Het is de centrale speler in het politieke spel. Jarenlang kan niemand om deze grote partij heen. Buigt het CDA naar links, dan kan zij een centrumlinkse coalitie vormen met de PvdA. Buigt het CDA naar rechts, dan kan zij een centrumrechtse coalitie vormen met de VVD.
Ruud Lubbers, die in 1982 Van Agt opvolgt, wordt in brede kring gezien als een van de effectiefste en behendigste premiers van Nederland. Hij is charismatisch en heeft een groot politiek vernuft. Zijn woordgebruik is beroemd vanwege de soms lastig te volgen zinnen. Zo introduceert hij het begrip 'concentrische cirkels' en maakt hij ellenlange redeneringen, die slechts weinigen helemaal kunnen volgen. Ruud Shock is een van zijn bijnamen, omdat hij rigoureus bezuinigt en erin slaagt de overheidsfinanciën op orde te brengen. De maatregelen van het Kabinet-Lubbers veroorzaken veel onrust in de samenleving, maar dankzij het stringente bezuinigingsbeleid komt Nederland wel uit de economische crisis van de jaren tachtig.
Lubbers' opvolging verloopt moeizaam. De protestantse hardliner Elco Brinkman wordt naar voren geschoven. Hij wil een rechtsere koers varen dan Lubbers. Het CDA lijdt een grote verkiezingsnederlaag – van 54 naar 34 zetels – en Elco Brinkman treedt af. Het eerste Paarse kabinet (1994-1998) gaat van start en het CDA komt voor het eerst in de oppositie.
"Het is beter als het CDA met een andere leider een nieuwe start maakt."
Met Jan Peter Balkenende keert het CDA weer terug in het kabinet. De wat stuntelige, maar degelijke CDA-lijsttrekker voert goed campagne in 2002. Het CDA is een buitenstaander. De partij maakt geen deel uit van het impopulaire tweede Paarse kabinet. Door de komst van die nieuweling krijgt het CDA het vertrouwen van het grote publiek terug: met 43 zetels wordt de christelijke partij de grootste en Balkenende premier.
In zijn begintijd in de Nederlandse politiek wordt Balkenende in de media getypeerd als een verdwaalde professor die per ongeluk premier wordt. Zijn start is woelig. Het eerste kabinet dat zijn naam draagt is het kabinet met de LPF en de VVD, het Kabinet-Balkenende I. Door de chaotische samenwerking met de LPF struikelt het kabinet van schandaal naar schandaal tot het na amper drie maanden valt in oktober 2002. Al snel is Balkenende zelf voer voor satirici. Zijn ouderwetse kapsel, gereformeerde Zeeuwse achtergrond, de gelijkenis met Harry Potter en zijn Zeeuwse moeder wordt een running gag in satirische programma’s als Kopspijkers en Koefnoen.
CDA-premier Balkenende is een geliefd mikpunt van de satirici van onder meer Koefnoen.
Tussen 2002 en 2010 zijn de Kabinetten-Balkenende I, II, III en IV aan de macht. Balkenende komt op de proppen met het grote thema 'normen en waarden'.
Een opvallend kabinet is de coalitie VVD en CDA in 2010, dat gaat regeren met gedoogsteun van de PVV. Veel CDA'ers zien dit niet zitten. De meerderheid steunt uiteindelijk de gedoogconstructie, maar van harte gaat het niet. Het kabinet valt al na anderhalf jaar. De mislukte samenwerking met de PVV zal het CDA nog lang achtervolgen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van maart 2017 wint de partij onder leiding van Sybrand Buma zes zetels en komt op een aantal van negentien. Het brengt het Christen-Democratisch Appèl terug in de regering, samen met de VVD, D66 en de ChristenUnie in het kabinet-Rutte III.
Eind 2020 wordt Wopke Hoeksta lijsttrekker van de partij. Hij behaalt slechts 15 zetels voor zijn partij. Desondanks neemt het CDA opnieuw deel aan het kabinet; na de langste formatie ooit van 299 dagen, in het kabinet Rutte IV. De partijleider van de christen-democraten verliest de steun van zijn achterban. Na de val van het vierde kabinet Rutte in juli 2023 maakt hij bekend geen lijsttrekker meer te willen zijn van de christendemocraten. Henri Bontenbal wordt de nieuwe lijsttrekker. Het CDA bereikt een historisch dieptepunt en gaat van 15 naar 5 zetels.
In het kort:
De christelijke beginselen zijn een leidraad voor het CDA-denken en handelen. De mens is de beheerder - de ‘rentmeester’ - van de door God geschapen wereld. Ook de overheid dient zich dusdanig te gedragen.
Het kost aanvankelijk veel moeite om het CDA te vormen: de leiders van fuserende partijen KVP, ARP en CHU kunnen het niet goed eens worden met elkaar. De vorming van het CDA vindt plaats in aanloop naar het Kabinet-Van Agt in 1977.
Ruud Lubbers, die in 1982 Van Agt opvolgt, wordt in brede kring gezien als een van de effectiefste en behendigste premiers van Nederland. Na drie kabinetten onder Lubbers komt het CDA voor het eerst in de oppositie terecht.
Jan Peter Balkenende is de CDA-leider met het kenmerkende bloempotkapsel en bril. Hij brengt het CDA terug in het centrum van de macht en leidt vier kabinetten.
De mislukte samenwerking met de PVV in 2010 zal het CDA nog lang achtervolgen. Maar in 2017 brengt partijleider Sybrand Buma het CDA weer op het regeringspluche.
Het CDA bereikt in 2023 een historisch dieptepunt bij de Tweede Kamerverkiezingen. De partij verliest 10 zetels en behoudt slechts 5 zetels in de Tweede Kamer.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
