Wat is Nieuw Sociaal Contract (NSC)?
Gepubliceerd: 5-9-2023
Laatste update: 08-02-2024
Op het strand van Normandië met vrouw en dochters besluit Pieter Omtzigt het te doen: in 2023 een nieuwe politieke partij beginnen. De voormalige CDA-politicus – bekend en populair geworden bij het grote publiek door zijn vasthoudendheid om het Toeslagenschandaal boven water te krijgen – richt Nieuw Sociaal Contract (NSC) op. Wat wil deze nieuwe politieke partij?
Redacteur: Leonard Ornstein
In deze video legt NOS op 3 kort uit wat de belangrijkste standpunten zijn van NSC en waar de partij bij de Tweede Kamerverkiezingen (2023) voor staat:
Wil je ook weten waar de andere politieke partijen voor staan? Bekijk dan hier de hele video.
Wat wil Nieuw Sociaal Contract (NSC)?
In zekere zin staat Pieter Omtzigt in een politieke traditie; politici die groter worden dan hun partij. Door hun eigen, uitgesproken standpunten en onafhankelijke manier van doen spreken zij een grote groep burgers aan van buiten de partij die ze vertegenwoordigen. Ook Geert Wilders maakt dit mee.
De partijnaam Nieuw Sociaal Contract is niet verrassend voor wie het boek kocht dat Omtzigt in 2021 uitbrengt: Een nieuw sociaal contract. Het gedachtegoed is gebaseerd op de sociale, katholieke leer en gaat uit van het idee dat burgers en overheid een contract met elkaar sluiten, de overheid als ‘schild’ voor de zwakkeren. Het boek wordt een bestseller. Omtzigt verdient er 150.000 euro mee, geeft deze neveninkomsten op aan de Tweede Kamer en doneert het bedrag aan de voedsel- en kledingbank in Enschede.
In een 40 pagina’s tellend document staan de grondbeginselen en uitgangspunten van Omtzigt. Hij hamert op het aanpakken van onbekwaam bestuur: “Dat veroorzaakt de crisis in de asielopvang, onduidelijk klimaatbeleid, aardbevingsschade in Groningen, het toeslagenschandaal en de politieke stikstofcrisis.” Er zijn volgens hem “weeffouten” geslopen in de maatschappij en in de politiek.
Bestaanszekerheid en een overheid die er voor de burger is, zijn zaken waar Omtzigt zich hard voor wil maken. Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
Omtzigt wisselt complexe plannen af met een eenvoudiger verhaal. Alle burgers krijgen toegang tot zorg, onderwijs, huisvesting en andere basisbehoeften. In het partijprogramma staan ook concrete maatregelen, zoals het aanpakken van menstruatiearmoede en de dreigende ‘vermarkting’ van de huisartsenzorg. Over gevoelige thema’s als asiel, stikstof en klimaat laat hij zich minder uitgesproken uit. Hij komt op voor het platteland, maar is kritisch op de intensieve veehouderij.
Omtzigt beseft dat hij soms geen gemakkelijk verteerbare brokjes politiek serveert: "Ik denk dat ik u al kwijt ben."
Waar kennen we Pieter Omtzigt van?
Hij is vanaf 2017 samen met SP-collega Renske Leijten, hét politieke gezicht van ‘het Toeslagenschandaal’: de praktijk dat ouders - veelal mensen met een migratieachtergrond – die kinderopvangtoeslag aanvroegen onterecht verdacht werden van fraude. Door gedwongen terugbetaling komen duizenden ouders in grote financiële problemen; met zelfs scheidingen en uithuisplaatsingen van hun kinderen aan toe. Omtzigt bijt zich samen met Leijten en DENK-collega Azarkan vast in dit dossier en roept kabinet en Tweede Kamer ter verantwoording. Hoe kan dit gebeuren? Waar is de parlementaire controle gebleven?
Vanaf dat moment verkrijgt Omtzigt grote populariteit als politicus die opkomt voor ‘gewone’ mensen, voor burgers in de verdrukking. Al valt hier ook het een en ander op af te dingen. Het is ooit diezelfde Omtzigt geweest die fel van leer trekt tegen onvoldoende toezicht op belastingfraude. Maar jaren later ontdekt Omtzigt de keerzijde van dit spijkerharde beleid.
Na zijn verkiezing tot Tweede Kamerlid in 2003 voor het CDA is al snel duidelijk dat Omtzigt niet bang is, en een bijtertje. Als beginnend Kamerlid in 2004 stelt hij kritische vragen over de riante pensioenregeling van de president van de Nederlandsche Bank, zijn partijgenoot Nout Wellink. Die is not amused, net als de CDA-top. Ook werkt Omtzigt als rapporteur van de Raad van Europa mee aan een verdrag om zwart geld, misdaad en belastingfraude onder lidstaten aan te pakken.
De politicus van rooms-katholieke oorsprong is intelligent, analytisch, integer, heel inhoudelijk gedreven, maar ook een eigenheimer. De wetenschapper die promoveert in de econometrie gebruikt zijn systematische manier van denken en opereren ook in zijn Kamerwerk. Hij wordt gezien als de authentieke verdediger van de rechten van het parlement tegenover de gesloten bestuurscultuur van de kabinetten-Rutte, onder andere door zijn vasthoudendheid bij de Toeslagenaffaire.
"Er gaan altijd dingen mis, ook in een democratie, maar als je ze niet onder ogen wilt zien en je moffelt ze weg, dan belazer je je eigen burgers."
Omtzigt staat bekend als een harde werker, om niet te zeggen een workaholic, die journalisten op Oudejaarsavond nog zal appen met een inhoudelijke opmerking. “Als we op vakantie zijn verstopt mijn vrouw mijn iPad”, verklapt hij in 2015.
Gewaardeerd door het grote publiek om zijn moed en vasthoudendheid regent het in zijn loopbaan prijzen vanuit allerlei hoeken:
- Kamerlid van het Jaar (2012)
- Politieke Prestatie (2019)
- Liberaal van het Jaar (2021)
- Thorbeckeprijs voor politieke welsprekendheid (2022)
- Hij ontvangt zelfs letterlijk een prijs dat zijn ‘luis in de pels-zijn’ bekroont: de Prinsjesprijs (2016).
Maar het CDA worstelt met dit eigenzinnige Kamerlid dat zijn eigen agenda voert. De bom barst en Omtzigt raakt in 2021 partijloos. In zomer van 2023 richt hij zijn eigen politieke partij op: Nieuw Sociaal Contract.
Hoe is de verhouding tussen het CDA en Omtzigt?
Het is niet overdreven te stellen dat die verhouding moeizaam is. Het CDA is een bestuurderspartij, een politieke partij dat jarenlang bijna automatisch deel uitmaakt van kabinetten. De fractie volgt het kabinet, van openlijke kritiek is men niet gediend. Terwijl Omtzigt als parlementariër zijn controlerende en volksvertegenwoordigende taak boven alles stelt. De principiële grondhouding maakt Omtzigt bijzonder. Als hij een onrecht of misstand op het spoor komt, bijt hij zich erin vast.
Als je in Den Haag niet lastig bent, ben je een totaal perfecte diplomaat of je krijgt dingen niet boven tafel.
Pieter Omtzigt
Omtzigt zal partijgenoten niet sparen of om partijpolitieke redenen zijn mond houden. Niet voor niets wordt hij in 2017 door de Raad van Europa benoemd om te onderzoeken of de moordzaak op journaliste en anti-corruptie-activiste Daphne Caruana Galizia in Malta wel eerlijk verliep. Er volgt een grondig onderzoeksrapport waarin Omtzigt vingers op zere plekken legt en constateert dat het onderzoek gebreken vertoonde en belangenverstrengeling op topposities signaleerde.
“Als ik veel weerstand heb en mensen iets niet willen vertellen, dan ga ik harder graven in plaats van dat ik stop.”
Hoe om te gaan met dit buitengewoon kritische, ‘lastige’ Kamerlid? Het resulteert erin dat Omtzigt vaak laag op de lijst komt (2010 en 2012). Met voorkeursstemmen – vaak uit Twente - of omdat er CDA’ers in het kabinet plaatsnemen, belandt hij dan toch nog op een verkiesbare plaats op de CDA-lijst.
Omtzigt trekt zijn eigen red lines. Zo verzet hij zich in 2010 intern tegen de gedoogsteun met de PVV in het kabinet Rutte-I, en daarmee tegen zijn eigen partijleider Maxime Verhagen. Aanvankelijk sluit hij zich aan bij ‘dissidenten’ Ferrier en Koppejan, dat doet hij samen met de huidige NSC-partijvoorzitter Pieper. Ze treffen elkaar ten huize van CDA-Kamerlid Jan Schinkelshoek in de Haagse Javastraat. Opeens verlaat Omtzigt het dissidentengroepje. Tot op de dag van vandaag is niet helder waarom Omtzigt de omstreden gedoogconstructie uiteindelijk toch steunt. (Anno nu heeft Omtzigt aangegeven dat zijn partij niet wil samenwerken met PVV en FvD).
In 2016 komt hij in een lastig parket terecht, omdat hij zich bemoeit met het onderzoek naar de MH17-ramp. Omtzigt dacht een Oekraïense getuige aan te leveren, maar laat zich onbedoeld voor een Russisch karretje spannen. Het blijkt dat hij een pro-Russische getuige hielp diens verhaal te formuleren bij de commissie.
Bij de CDA lijsttrekkersverkiezing in 2020 wint de flamboyante, partijgetrouwe Hugo de Jonge zeer nipt die interne verkiezingen van Omtzigt. Er ontstaan twijfels over het verloop van de digitale verkiezing: heeft De Jonge wel gewonnen? Na onthullingen in HP/De Tijd over de ‘fluistercampagne’ binnen het CDA tegen Omtzigt en dat de top het Kamerlid buiten de verkiezingscampagne hield, verslechteren de verhoudingen verder.
“Toen begon het echt te schuren.”
Op eigen kracht, met maar liefst 342.472 voorkeurstemmen, belandt Omtzigt weer voor het CDA in de Tweede Kamer in 2021. Maar al in campagnetijd raakt hij burn-out en zit hij enige maanden thuis. Er komen meer onfrisse zaken naar boven. In een vertrouwelijk document dat Omtzigt na de verkiezingen in de zomer van 2021 naar de commissie-Spies stuurt - die onderzoek doet naar de interne lijsttrekkersverkiezing binnen de partij - rept hij over buitensluiting en scheldkannonnades. Screenshots van WhatsApp-berichten tonen hoe CDA-fractiemedewerkers en -leden over hem communiceren: ‘psychopaat’, ‘teringhond’ en ‘labiel’.
Waarom stapt Omtzigt uit het CDA?
De spanning die er al langer is tussen de christendemocratische partij en Kamerlid Omtzigt komt tot een kookpunt door een foto van parlementair fotograaf Bart Maat. Hij legt middenin de moeizame kabinetsformatie in 2021 het haastige vertrek van verkenner Kajsa Ollongren vast die net gehoord geeft dat ze een coronabesmetting heeft.
De woorden 'positie Omtzigt, functie elders' die zichtbaar zijn op het mapje dat Ollongren onder haar arm draagt, leiden tot een maandenlange rel en een venijnig Kamerdebat. Wilden de verkenners en premier Rutte het kritische Kamerlid ‘wegpromoveren’?
Na een publicatie van Nieuwsuur over de 'Omtzigt functie elders-kwestie' houdt de Tweede Kamer een hoorzitting met onder anderen verkenners Jorritsma en Ollongren. De sfeer is ijzig en ongemakkelijk. Bekijk hier het hele fragment van Nieuwsuur.
Het onvermijdelijke gebeurt: Omtzigt en het CDA kunnen niet langer door één deur en Omtzigt stapt uit de partij. Van 2021 tot 2023 is hij een eenmansfractie, Groep Omtzigt. Ook een terugkeerpoging onder leiding van CDA-voorzitter Huijbers leidt tot niets. Omtzigt wijst de verzoening af.
Waar woont Omtzigt en wat is zijn achtergrond?
Het lijkt in de publiciteit alsof Omtzigt altijd al een Tukker is, maar dat is niet zo. Pieter Herman is in 1974 geboren in Den Haag en verhuist in zijn jeugd met zijn ouders en twee broers naar Twente. De politicus woont elf jaar in het buitenland en studeert in Exeter, Rome en Florence. Al jong is hij politiek geëngageerd. Hij zit in het hoofdbestuur van CNV-Jongeren en is daar al kritisch op het pensioenstelsel.
Omtzigt woont in Enschede en is getrouwd met Ayfer Koç, afkomstig uit Turkije en opgegroeid in een Syrisch-orthodox gezin. Zij is zijn klankbord en criticaster en sleept hem door zijn burn-out heen. Samen hebben ze vier dochters, Koç heeft twee dochters uit een eerder huwelijk. Ze delen de passie voor politiek: Koç was fractievoorzitter van het CDA in de gemeenteraad van Enschede.
Wordt Nieuw Sociaal Contract de klapper bij de komende verkiezingen?
Politiek analisten en opiniepeilers voorspellen onvoorspelbare, spannende verkiezingen voor de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Tot welke hoogten gaan de oud-CDA’er en zijn partij stijgen? Omtzigt is links-conservatief én activistisch, een vernieuwende combinatie in de Nederlandse politiek. Hij geniet veel vertrouwen onder het kiezerspubliek. In het versplinterde, politieke landschap is er dus wéér een partij bij gekomen. Een middenpartij die het heeft over macht, tegenmacht en ‘omzien naar elkaar’. Omtzigt wil niet de grootste partij worden, zegt hij in Nieuwsuur:
Ik wil verantwoord groeien en de zoektocht naar een team dat hetzelfde wil, hetzelfde denkt.
Pieter Omtzigt bij Nieuwsuur
Bij de verkiezingen kan Omtzigt hoe dan ook op veel tegenspel rekenen. Zijn partij is weliswaar gloednieuw, maar hij is een oudgediende in de politiek, gepresenteerd als new kid on the block. Aan de andere kant zal Omtzigt voor velen de man zijn die politiek en bestuur weer transparant en geloofwaardig kan maken. Op persoonlijk niveau is het politieke tij gunstig voor hem door de vele opgestapte ministers en partijleden. Er liggen kansen voor de NSC-voorman nu de oude opponenten waarmee hij overhoop lag het Nederlandse politieke toneel gaan verlaten. Het speelveld ligt weer open voor hem.
Omtzigt begint onder zijn eigen voorwaarden en met zijn eigen mensen aan een nieuw stuk politieke geschiedenis. In zijn nieuwe rol van fractievoorzitter van Nieuw Sociaal Contract zal hij deals moeten sluiten, compromissen opstellen, kortom vuile handen maken. Anders zal NSC een getuigenispartij zijn die deelname aan een kabinet aan zich voorbij laat gaan.
Bij de Tweede Kamerverkiezingen wordt NSC niet de grootste. Wel trekt zijn nieuwe partij veel kiezers aan. De partij van Omtzigt komt met 20 zetels in de Tweede Kamer.
Omtzigt spreekt over de hoge verwachtingen die veel mensen van hem hebben: "Ik kan geen ijzer met handen breken."
In het kort
Omtzigt raakt bekend en populair bij het grote publiek door zijn vasthoudendheid om het Toeslagenschandaal boven water te krijgen.
De verhouding tussen het CDA en Omtzigt is moeizaam. Het CDA worstelt met dit eigenzinnige Kamerlid dat zijn eigen agenda voert.
Bij de CDA-lijsttrekkersverkiezing in 2020 wint Hugo de Jonge zeer nipt van Omtzigt, maar er bestaan twijfels over het verloop van de verkiezing.
Als tijdens de kabinetsformatie in 2021 een foto wordt gemaakt waarop verkenner Kajsa Ollongren een mapje vast heeft met de woorden ‘positie Omtzigt, functie elders’, besluit Omtzigt uit het CDA te stappen.
In 2023 richt Omtzigt de partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) op met als speerpunten bestaanszekerheid en het aanpakken van onbekwaam bestuur. De partij komt met 20 zetels in de Tweede Kamer.
