Wat is het jodendom?
Gepubliceerd: 24-10-2017
Laatste update: 07-12-2023
Het jodendom is in veel opzichten bijzonder. Het is een van de eerste en oudste religies met één God en de enige godsdienst die ook een volk is. Hoe is dit geloof ontstaan? En waar komt de jodenhaat vandaan?
Redacteur: Eva Munnik
Wat is het verschil tussen joden en Joden?
Uniek aan het jodendom is dat het zowel een religie als een volk of cultuur is. Als het gaat over de aanhangers van de religie, schrijf je jood met een kleine letter. Als het over het volk gaat, is het Jood met een hoofdletter. Meer dan de helft van de Joden in Israël noemt zich niet godsdienstig.
Het Joodse volk leeft zo’n drieduizend jaar in Palestina. Maar na een opstand tegen de Romeinen, worden de Joden verbannen. Ze verspreiden zich via Syrië naar Noord-Afrika, Europa, Azië en later ook Amerika. Dit wordt ook wel diaspora genoemd. Bij de vestiging in andere landen nemen zij hun religieuze gebruiken mee. Het verklaart waarom er in veel landen Joodse wijken ontstaan met de synagoge als religieus middelpunt als plaats voor gebed en studiezaal.
Er zijn arme Joden, rijke Joden, seculiere (niet-gelovige) Joden en zeer religieuze Joden. Gelovige joden delen gebruiken en tradities. Zo is er op vrijdagavond en zaterdag de sjabbat, dan gaan ze naar de synagoge – het gebedshuis – en werken ze niet. Spiritueel leider van een synagoge is een rabbijn of rabbi.
Liberaal rabbijn Marianne van Praag en opperrabijn Binyomin Jacobs geven het antwoord. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Vrome joden bidden ‘s ochtends, ‘s middags en ‘s avonds. Ze eten geen varkensvlees en geen melk en vlees gelijktijdig. Verder dragen joodse mannen een hoed of een keppel. Jongens worden besneden en kinderen vieren hun Bar mitswa (jongens) of Bat mitswa (meisjes).
Wat geloven joden?
Het Jodendom ontstaat tweeduizend tot duizend jaar voor Christus. Net als bij de islam en het christendom geloven religieuze joden in één God. Die is schepper van het heelal en de god van Abraham, Isaak en Jakob. Ze noemen hem Jahweh maar spreken zijn naam nooit uit. Gelovige joden geloven in de woorden van de aartsvaders Abraham, Isaak, Jakob en die van de profeten zoals Mozes. Joden wachten op een Messias die vrede zal brengen. Verder geloven ze dat de ziel zuiver is bij de geboorte en dat mensen een vrije wil hebben. Joden hebben niet één bindende geloofsleer waar iedereen het over eens is. Wat hen bindt is hun geschiedenis, gedragsregels en tradities.
Eén van de belangrijkste elementen van die Joodse geschiedenis is de exodus. De Hebreeuwse Bijbel beschrijft deze uittocht als volgt: drie- tot vierduizend jaar geleden leven Joodse stammen in Egypte onder de farao’s. Ze heten dan nog geen Joden maar worden Israëlieten genoemd. De Egyptenaren laten hen als slaven werken. Mozes is geboren in een Israëlitisch of Hebreeuws gezin, maar de farao heeft bevolen dat alle pasgeboren Hebreeuwse jongens gedood moeten worden. Om haar kind te redden, legt Mozes’ moeder hem in een mandje dat ze in de rivier laat glijden. De dochter van de farao vindt de baby en Mozes groeit op in het huis van de farao. Vele jaren later kiest God Mozes uit om het Joodse volk – dan nog de Israëlieten – te bevrijden.
Mozes' moeder laat hem de Nijl op drijven in een mandje.
Mozes leidt de Joden weg uit Egypte om door de woestijn naar het beloofde land – het huidige Israël – te gaan, dit staat bekend als de exodus. Hij splijt de Rode Zee zodat ze er doorheen kunnen lopen naar de berg Sinaï. Mozes beklimt die berg om Gods woord te horen en God legt hem de Thora uit. Mozes komt terug met twee stenen tafels waarin de tien geboden gehouwen zijn.
De Israëlische top-archeoloog Zev Herzog doet veel stof opwaaien met zijn bewering dat de Bijbelse geschiedenis van de Joden niet klopt omdat er geen enkel archeologisch bewijs voor te vinden is.
Volgens het joodse geloof schrijft Mozes de Thora, de eerste vijf boeken van het Oude Testament. Alle boeken van de Hebreeuwse bijbel vormen samen de Tenach. Daarnaast is er ook nog een mondelinge Thora die later wordt opgeschreven in twee andere heilige boeken: de Misjna en de Talmoed.
De Thora wordt vaak geschreven op een rol van perkament. Het is een zeer nauwkeurig werk omdat er geen enkele fout gemaakt mag worden. Dit exemplaar komt uit de elfde of twaalfde eeuw.
Waarom zijn Joden vaak vervolgd?
Joden zijn in de loop van de geschiedenis vaak mikpunt van uitsluiting en discriminatie geweest. Vanaf de negentiende eeuw gebruiken we de term ‘antisemitisme’ voor deze Jodenhaat. Een mogelijke oorzaak voor deze haat kan zijn dat joden vaak de enige niet-christenen waren in christelijke landen omdat zij zich in de eerste eeuwen van onze jaartelling over vele landen verspreiden. In het christelijke Europa worden Joden om die reden als buitenstaanders beschouwd, die Christus niet erkennen.
Ook vooroordelen tegen de vreemde minderheid spelen hierin vaak een rol. Het leidt in de geschiedenis regelmatig tot gewelddadige aanvallen op joden waarbij hele gemeenschappen worden uitgemoord. Zoals tijdens de eerste kruistocht in de elfde eeuw toen Duitse christenen joodse gemeenschappen uitroeiden. In Nederland mogen Joden geen lid worden van gilden waardoor ze meestal aan de slag gaan als bankiers of diamantslijpers. Daarop ontstaat het vooroordeel dat Joden op geld belust zijn en niet met hun handen willen werken. Joden fungeren ook vaak als zondebok. Zo krijgen ze in de veertiende eeuw de schuld van de pestepidemie.
Dieptepunt van de haat tegen Joden is de Tweede Wereldoorlog. Adolf Hitler geeft Joden de schuld van het verlies van de Eerste Wereldoorlog, en van de economische malaise die daarop volgde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden zes miljoen Joden in Europa vermoord, dit heet de Holocaust of Shoa. De nazi’s vergassen de meesten van hen in concentratiekampen.
De jonge Anne Frank schrijft over haar leven tijdens de oorlog in een dagboek. Na de oorlog wordt ze wereldwijd één van de bekendste joodse slachtoffers.
Wat betekent het Jodendom tegenwoordig?
Na de Holocaust verlangen Joden nog meer naar een eigen land. Sinds de negentiende eeuw verhuizen veel Joden naar Palestina, een gebied dat grotendeels onder leiding van de Britten staat. De Joodse kolonisten zijn zionisten die een nationale Joodse staat willen in het gebied waar de wortels van hun geloof liggen. Volgens de Bijbelse overlevering is Palestina het gebied waar het jodendom ooit ontstond. De stad Jeruzalem is de bakermat van het jodendom, maar ook van het christendom. En moslims beschouwen de stad eveneens als heilig. In 1947 besluiten de Verenigde Naties dat Palestina wordt verdeeld tussen de Joden en de Arabische Palestijnen. Als het Britse mandaat op Palestina afloopt, sticht David Ben-Goerion de staat Israël. Na bijna tweeduizend jaar Joodse diaspora, hebben de Joden in 1948 weer een eigen land. Tot op de dag van vandaag blijft het verwikkeld in een strijd over het grondgebied met de verdreven Palestijnen.
Het traditionele Jodendom kent veel stromingen: van liberaal tot ultra-orthodox. Orthodoxe joden accepteren de Thora als strikte waarheid en leven de joodse wetten volledig na. De zeer orthodoxe joden zijn herkenbaar omdat zij zich in het zwart dragen. Vrouwen van deze stroming dragen een pruik want alleen hun man mag hun echte haar zien (en soms zijn ze kaalgeschoren onder hun pruik). De mannen dragen een hoed, hebben een baard en bakkebaarden of lange pijpenkrullen langs hun oren.
In Jeruzalem botst het enorm tussen orthodoxe joden en niet-gelovigen. "Er heerst een gespannen sfeer en er is weinig toleratie."
De rolpatronen zijn zeer traditioneel: mannen werken buitenshuis en vrouwen zorgen voor het huishouden en de kinderen. Ultra-orthodoxe joden vinden dat mannen en vrouwen in het openbare leven gescheiden moeten zijn, zoals in de bus of in de rij bij de supermarkt. Liberale joden zijn veel moderner en minder streng in de leer.
Zoals gezegd: Joden zijn een zeer divers volk. Er zijn rijke en arme, gelovige en niet-gelovige, geslaagde en minder geslaagde Joden. ‘De Jood’ bestaat niet.
Een meisje draagt de vlag van Israël over haar schouders.
In het kort:
Uniek aan het Jodendom is dat het zowel een religie als een volk of cultuur is.
Joden geloven in één God. Ze hebben niet één geloofsleer waar iedereen het over eens is. Wat hen bindt is hun geschiedenis, gedragsregels en tradities. Eén van de belangrijkste elementen van de Joodse geschiedenis is de exodus.
Na hun verbanning door de Romeinen verspreiden Joden zich over verschillende continenten. Daar worden zij als vreemdelingen gezien of gebruikt al zondebokken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden 6 miljoen Joden in Europa vermoord.
Vanaf 1948 hebben de Joden hun eigen land: Israël. Maar de strijd over het grondgebied blijft.
Er zijn verschillende stromingen binnen het Jodendom. Ultra-orthodoxe Joden leven volgens strenge regels.
