Wat is D66?
Wat is D66?
Laatste update: 04-11-2025
D66 is de partij die trots is op wetgeving rondom het homohuwelijk en de euthanasiewetgeving. Iets waarvoor de partij lang heeft gestreden. Progressieve, ethische kwesties zijn voor D66 belangrijk. Net als het waarborgen van een sterke democratie en een onafhankelijke rechtsstaat in Nederland.
Redacteur: Leonard Ornstein
Wat vindt D66?
D66 wil graag de werking van de democratie veranderen, met als doel een directe democratie. Bijvoorbeeld door een direct gekozen minister-president en een direct gekozen burgemeester. Ook steunt het burgerraden die in Nederland opkomen en waarin burgers meedenken aan oplossingen voor problemen in hun buurt. De mens staat centraal in de politiek. De democraten hebben vertrouwen in de beslissingen die mensen nemen ‘over wat hen aan het hart gaat’, staat er in hun beginselprogramma. Ook de emancipatie van vrouwen is van belang. De ideale D66-samenleving is democratisch, duurzaam en open. Waarden als individuele vrijheid en sociale verbinding zijn belangrijk.
De partij wil actief kansen scheppen voor mensen om hun talenten te benutten en hun kennis toe te passen. D66 en democratie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden: de democratie moet controleerbaar zijn en burgers moeten er directe invloed op kunnen uitoefenen door middel van referenda en gekozen politici en bestuurders. Zelf verwoorden ze het zo: “Maatschappelijke besluitvorming moet toetsbaar en transparant zijn.”
Er is nog een belangrijk thema. Progressieve, ethische kwesties als het homohuwelijk en euthanasiewetgeving horen bij D66. Wijlen minister Els Borst speelt een grote rol bij het niet meer strafbaar stellen van euthanasie. Dat gebeurt uiteindelijk in 2001. De partij is trots op haar vooruitstrevendheid. Recht op zelfbeschikking, de vrijheid om je leven naar eigen inzicht in te richten, het recht op waardig sterven: onderwerpen waar D66 graag het voortouw in neemt. Een ander etiket dat ze op zichzelf plakken is sociaalliberaal: “D66 wil mensen blijvend in staat stellen hun eigen keuzes te maken. Dat is ons democratisch perspectief, dat noemen wij sociaalliberaal.”
Euthanasiewetgeving is een belangrijk onderwerp voor D66. Pia Dijkstra, Kamerlid voor D66, schreef een wetsvoorstel waarin hulp bij zelfdoding in geval van een voltooid leven wordt toegestaan: “Er zijn voorbeelden te over van mensen die zeggen: ik ben klaar met leven.”
D66 keert zich tegen populisme in de politiek. Alexander Pechtold is in 2006, 2010, 2012 en 2017 lijsttrekker voor D66. Hij gaat in die tijd vaak hard in tegen uitspraken en ideeën van Geert Wilders van de PVV. Later zegt hij daarover: “Het gaat mij er om het populisme te ontmaskeren met een bij deze tijd passende stijl van debatteren, en tegelijkertijd de D66-boodschap weer voor het voetlicht te krijgen.”
Pechtold en Wilders maken ruzie via Twitter.
Wanneer is D66 opgericht?
Democraten ’66 is opgericht in 1966. De democratie is in slaap gesukkeld en het is de hoogste tijd dat de politiek wordt opgeschud met vernieuwende standpunten, vindt een clubje onder leiding van journalisten Hans van Mierlo en Hans Gruijters. Ze beginnen met een kiezersonderzoek: ze schrijven een zogenaamd Appèl van acht kantjes, waarin ze vertellen wat ze van plan zijn en waarom D66 nodig is:
Wij zijn van mening dat ons staatsbestel bedroevend functioneert. Het politieke spel moet nog steeds worden gespeeld volgens regels die dateren uit de vorige eeuw.
Appèl van D66
Twintigduizend keer wordt dit Appèl gedrukt en verkocht voor een gulden per stuk bij de boekhandel. Eraan vastgeniet zit een formulier: wie het met deze club eens is, kan dat terugsturen. Afhankelijk van het aantal teruggestuurde strookjes zal het initiatiefcomité besluiten tot het oprichten van een politieke partij. De reacties zijn overweldigend en de initiatiefnemers durven het aan om hun partij geboren te laten worden: in een persconferentie op 15 september 1966 presenteert een groep van 36 mensen de nieuwe partij.
Dit eerste campagnefilmpje van D66 wordt in die tijd als modern en vernieuwend gezien omdat Hans van Mierlo de kijker/kiezer rechtstreeks aanspreekt.
De democraten willen een revolutie in de politiek, een nieuwe verhouding tussen burgers en politiek, maar wel op een beschaafde manier. Bij de eerste Tweede Kamerverkiezingen waar D66 aan meedoet, in februari 1967, haalt de partij meteen zeven zetels.
D66-oprichter Hans van Mierlo viert de eerste verkiezingsoverwinning.
Wanneer is D66 succesvol?
De meest succesvolle periode voor D66 is in de jaren negentig. De partij zit twee keer in het kabinet, 1994-1998 en 1998-2002: de jaren dat D66-politici samen met VVD en PvdA aan de macht zijn.
Oprichter Hans van Mierlo staat aan de wieg van het eerste ‘Paarse Kabinet’. Dit is een succesvolle tijd voor de partij. Voorstellen en standpunten die nauw samenhangen met de idealen van D66 en die voor deze partij belangrijk en bepalend zijn, worden de ‘kroonjuwelen’ van D66 genoemd. Twee opvallende kroonjuwelen weten de D66-regeerders er in de paarse kabinetten doorheen te krijgen: de openstelling van het homohuwelijk en het niet meer strafbaar stellen van euthanasie. Een ander belangrijk punt haalt het in die tijd net niet: het correctief referendum. Dat geeft kiezers de mogelijkheid om zich uit te spreken over een al door de overheid genomen beslissing, of over een beslissing die de overheid op het punt staat te nemen.
Het eerste Paarse Kabinet, 1994.
D66 heeft in haar bestaan altijd al te maken gehad met zwevende kiezers: ze gaan van toppen naar dalen en weer terug. Hoewel er een harde kern is, zijn er vooral veel gelegenheidsstemmers: in sommige periodes scoren ze om die reden goed, in andere ronduit slecht. D66-politicus Jan Terlouw doet in 1977 een gok en start een handtekeningenactie: hij stelt zich alleen verkiesbaar als lijsttrekker voor de verkiezingen als er binnen drie maanden 66.000 handtekeningen en 1666 nieuwe leden binnen komen. De oproep slaat aan: bijna 90.000 handtekeningen ontvangt de partij en 4.410 nieuwe leden mogen ze verwelkomen. Ook verlegt hij de koers: om D66 meer ‘smoel’ te geven wordt de samenwerking met de PPR en de PvdA minder intensief.
De hoogste zetelaantallen in de Tweede Kamer zijn 24 zetels in 1994 en 2021 en 26 zetels in 2025. Het laagste is drie in 2006. D66 is typisch een partij die het goed zou doen bij een tweestemmensysteem: als de kiezer twee stemmen kan uitbrengen, scoort D66 steevast als goede tweede. Als ‘eerste’ partij blijft het jojo-effect D66 parten spelen.
Als D66 meeregeert, zijn de verkiezingen erna vaak geen groot electoraal succes. Als oppositiepartij komen ze vaak beter uit de verf, wellicht ook omdat de D66-standpunten over staatsrechtelijke vernieuwing en medisch-ethische kwesties lastiger in beleid te vatten zijn. De meerwaarde van D66 in een kabinet kan ondersneeuwen in het geweld van meer alledaagse politiek en als ‘kleintje’ tussen grote partijen.
Lousewies van der Laan: “Voor ons betekent regeren halveren.”
Na deelname aan het kabinet Balkenende II verlopen de verkiezingen slecht voor de partij. De weg omhoog verloopt langzaam: van drie zetels in 2006, naar tien in 2010, twaalf in 2012, negentien in 2017. De jarenlange oppositie en offensieve politiek van lijsttrekker Alexander Pechtold, en zijn strijd tegen het populisme, heeft de partij weer zichtbaar gemaakt.
De partij van welbespraaktheid en beschaving maakt deel uit van het kabinet Rutte III, samen met VVD, CDA en Christen-Unie. Lijsttrekker Sigrid Kaag komt in 2020 in het nieuws door de ambitie uit te spreken de eerste vrouwelijke premier van Nederland te worden. Ze zorgt voor een grote verkiezingswinst waardoor de Democraten met 24 zetels voor het eerst de een-na-grootste partij van Nederland worden. In 2022 wordt zij in het kabinet Rutte IV de eerste vrouwelijke minister van Financiën.
Na de val van Rutte IV in 2023, kondigt Kaag haar vertrek uit de politiek aan. De D66-leider vertrekt naar het buitenland vanwege de vele bedreigingen en vrouwenhaat die zij de afgelopen zes jaar in Nederland ervoer. Haar gezin vreest voor haar veiligheid. "Ik vind dat ik dit niet nog een keer mag vragen van mijn gezin," zegt Kaag in een interview met Trouw.
Haar opvolger is Rob Jetten. Onder zijn leiding zakt de partij na de verkiezingen terug naar 9 zetels en komt D66 in de oppositie terecht. Na de val van het kabinet Schoof in 2025 volgen opnieuw vervroegde verkiezingen. Jetten weet daarin de grootste winst ooit voor de democraten te boeken; namelijk 26 zetels. Net zoveel zetels als de PVV. Omdat D66 uiteindelijk meer stemmen krijgt dan de partij van Wilders wordt D66 als grootste partij uitgeroepen. D66 neemt het voortouw in de formatie met het aanstellen van een verkenner die de coalitie voorkeuren van de politieke partijen gaat inventariseren.
In het kort:
Democraten ’66 is opgericht in 1966. De sociaal-liberalen willen de politiek opschudden met radicale democratiseringsvoorstellen en vernieuwende standpunten.
Progressieve, ethische kwesties als het homohuwelijk en euthanasiewetgeving zijn belangrijke onderwerpen voor D66.
D66 streeft staatsrechtelijke hervormingen na, met als doel een directere democratie: bijvoorbeeld een direct gekozen minister-president en direct gekozen burgemeester.
Hans van Mierlo, Jan Terlouw en Alexander Pechtold zijn in de eerste decennia van het bestaan van D66 belangrijke leiders.
De beste jaren van D66 in die periode zijn de twee paarse kabinetten van 1994-1998 en 1998-2002.
In 2021 wordt onder leiding van Sigrid Kaag D66 voor het eerst de een-na-grootste partij van Nederland.
Na de val van het kabinet Rutte in 2023 zakt de partij terug. Twee jaar later wordt D66 met lijsttrekker Rob Jetten de grootste partij van Nederland.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
