Is er meer polarisatie in Nederland?
Is er meer polarisatie in Nederland?
Laatste update: 24-11-2025
Of het nou gaat over ons klimaat, de komst van asielzoekers, de regels voor boeren of roetveegpiet. Meningen lijken in Nederland steeds harder en extremer te worden en de verdeeldheid tussen groepen lijkt steeds groter. Die verdeeldheid noem je polarisatie. Ontdek hier of onze standpunten echt zo ver uit elkaar liggen.
Redacteur: Roos van Putten
Polarisatie betekent dat groepen steeds meer tegenover elkaar komen te staan op basis van hun mening of kijk op de wereld. Verschillen worden daarin benadrukt en standpunten worden steeds harder. Dit kan zorgen voor veel verdeeldheid, maar kan ook onrecht aan het licht brengen of juist zorgen voor verandering.
Over veel onderwerpen kunnen discussies of polarisatie ontstaan. Het lijkt daardoor alsof je overal een mening over moet hebben. Bekijk de hele video van NOS hier.
Staan onze meningen verder uit elkaar?
Hoewel we denken dat onze standpunten steeds verder uit elkaar staan, laten onderzoeken wat anders zien. Inhoudelijk zijn onze meningen over belangrijke waarden namelijk niet erg veranderd in de afgelopen decennia. Dit gaat om onze meningen over thema’s als zorg, economie, onderwijs, veiligheid en gelijkheid. Hier denken we natuurlijk niet allemaal hetzelfde over, maar de verschillen in onze meningen zijn niet groter geworden [1].
Toch zien we dagelijks heftige discussies in talkshows, horen we over toenemend geweld tussen groepen en protesten in het nieuws en gebruiken politici harde taal en persoonlijke aanvallen tijdens debatten. Driekwart van de Nederlanders heeft dan ook het gevoel dat polarisatie wel toeneemt en dat we elkaar steeds minder goed begrijpen. Veel mensen zeggen dat ze zich hier zorgen over maken [2]. De koning opent de Troonrede in 2025 zelfs met deze zorgen:
Koning Willem-Alexander geeft aan dat polarisatie op meer plekken lijkt voor te komen, ook in de politiek.
Waarom voelt het alsof verdeeldheid toeneemt?
Die zorgen over de verdeeldheid in Nederland komen door een paar dingen. Zo laat onderzoek zien dat we het gevoel hebben dat mensen minder netjes met elkaar omgaan en discussies sneller fel worden. Daardoor ontstaat het gevoel dat er veel conflicten zijn. Er wordt minder naar elkaar geluisterd en we ergeren ons eerder aan uitingen die we als 'anders' of extreem zien. De verschillen tussen de inhoudelijke meningen van mensen zijn dus misschien niet groter geworden, maar we zien die verschillen wel sneller als negatief [3]. Hierdoor voelt de verdeeldheid alsnog heel groot. Dat noem je affectieve polarisatie.
Dat komt volgens onderzoek deels omdat we het meest omgaan met mensen die op ons lijken. Bijvoorbeeld met een vergelijkbaar opleidingsniveau of ongeveer dezelfde politieke voorkeur. Daardoor is de kans groter ze ongeveer hetzelfde denken als jij. Als je dan opeens een mening hoort die wel anders is, valt dat extra op en geven we die afwijkende mening extra aandacht. Dit is niet per se nieuw, maar er ontstaan tegenwoordig wel sneller stereotypes over alles wat buiten onze eigen bubbel valt. Zo bestempelen we die andere mening eerder als 'verkeerd', 'dom' of 'slecht' [4]. We kunnen iemand met een andere mening hierdoor gaan zien als zondebok of vijand, waardoor we zelf geneigd zijn om nog meer in onze eigen bubbel te blijven. Het maakt daarbij eigenlijk niet uit over welk onderwerp het gaat:
De inhoud van de discussie is niet meer belangrijk, dat wordt alleen gebruikt om angst te creëren tussen jouzelf en de ander, legt onderzoeker en oud-AIVD'er Jelle Postma uit. Bekijk de hele aflevering van De Sociëteit (NTR) via NPO Start.
Ook (sociale) media spelen een belangrijke rol. Daar zijn heel veel verschillende meningen te vinden. Je zou denken dat dit zorgt voor een gebalanceerd plaatje, maar door de werking van algoritmes krijgen juist opvallende meningen hier de meeste aandacht. Denk bijvoorbeeld aan berichten uit de 'manosfeer'. Dit roept hele positieve reacties op bij de groep die traditionele waarden en rolverdeling belangrijk vindt, maar heftige negatieve emoties bij bijvoorbeeld feministische bewegingen.
Er wordt daarin vaak heftig op elkaar gereageerd en die heftigheid zorgt voor nog meer aandacht. Daardoor kan het lijken alsof veel mensen zo denken, maar vaak gaat het om relatief kleine groepen die gewoon heel veel delen. Meer gematigde meningen krijg je niet meer te zien, omdat mensen met die meningen zich minder vaak laten horen. Het lijkt daarom alsof er veel verdeeldheid is en mensen vooral zulke harde opvattingen hebben, maar de meerderheid hoor je eigenlijk nauwelijks [5].
Het nieuws heeft hetzelfde effect. Als er iets opvallends of extreems gebeurt, heeft dat meer nieuwswaarde dan een algemene gebeurtenis. Zo krijgt het onderwerp van een demonstratie die rustig verloopt minder aandacht, dan bij een demonstratie die uit de hand loopt. Dit vergroot de beeldvorming en meningen over bepaalde onderwerpen. Daardoor zijn mensen ook sneller geneigd om hun minder heftige mening voor zich te houden en denken we dat onze meningsverschillen groter worden.
Dit is ook zo in de politiek. De nadruk ligt op de verschillen tussen partijen en de meest opvallende standpunten. Hierdoor denken kiezers ook dat partijen inhoudelijk verder uit elkaar staan dan werkelijk zo is [6]. We zien namelijk vooral de persoonlijke aanvallen en extreme uitspraken en er wordt veel ingespeeld op emoties. Zo noemen politici elkaar de laatste jaren bijvoorbeeld regelmatig 'een gevaar voor de samenleving', 'giftig' of 'leugenaar'. Dit zijn vervolgens uitspraken die online veel worden gedeeld en invloed hebben op hoe we naar de politiek gaan kijken:
De verharding van de politieke debat kan zorgen dat mensen uiteindelijk negatiever kijken naar de politiek of er zelfs minder vertrouwen in hebben.
Ook wordt de term 'polarisatie' zelf veel gebruikt in de media en politiek. Het komt bijvoorbeeld terug in verschillende partijprogramma’s en het nieuws. En als we er voortdurend over lezen en horen, wordt het beeld bevestigd dat er steeds meer afstand is tussen groepen.
Inmiddels lijkt bijna elk onderwerp polariserend te zijn:
Wat zijn de gevolgen?
Er is dus vooral veel aandacht voor de verschillen tussen groepen en meningen. Daarin wordt de werkelijke kloof tussen mensen niet groter, maar lijkt die kloof wel steeds groter. Dit kan een zelfversterkend effect hebben. Als we denken dat de verschillen tussen onszelf en anderen niet meer te overbruggen zijn, gaan we hier ook minder snel over in gesprek met elkaar. En we reageren zelf ook harder op andersdenkenden of gaan ze als vijand zien. Dit vergroot wij-zij denken en kan zorgen dat begrip voor elkaar verdwijnt.
Uiteindelijk kan dit zelfs ons gedrag beïnvloeden. Zo hebben 1,4 miljoen Nederlanders door discussies over polariserende onderwerpen minder contact met mensen uit hun directe omgeving [7]. Dat hadden de moeder en dochter in onderstaande video ook, door onenigheid over corona zagen ze elkaar alleen als mening en niet meer als mens:
Door hun verschillende meningen over corona hebben deze moeder en dochter elkaar 10 maanden niet gesproken, ze vertellen in Eva (AVROTROS): "Nu kan ik weer kijken naar mijn moeder als mens in plaats van als mening."
Als het niet meer lukt om in gesprek te gaan, maakt polarisatie het moeilijker om samen te werken, zorgt het dat we sneller vooroordelen hebben over anderen en zelfs geneigd zijn om eerder geweld te gebruiken. Zo kan het gevoel dat er meer polarisatie is en dat we zoveel van elkaar verschillen uiteindelijk ook echt leiden tot meer polarisatie.
Toch is polarisatie niet altijd iets slechts. Zo lang we nog met elkaar in gesprek kunnen over onze verschillende meningen, kan het zelfs zorgen voor grote maatschappelijke veranderingen. Bijvoorbeeld als er wordt opgekomen voor groepen die anders over het hoofd gezien worden. Zo werd de vrouwenrechtenbeweging in de jaren '60 en '70 eerst gezien als polariserend, maar heeft het uiteindelijk gezorgd voor gelijkere kansen. Polarisatie kan zulke bewegingen helpen, omdat duidelijke tegenstellingen mensen aanzetten tot actie en ervoor zorgen dat bepaalde onderwerpen meer aandacht krijgen.
In het kort:
Driekwart van de Nederlanders heeft het gevoel dat polarisatie toeneemt en maakt zich hier zorgen over.
Maar als we kijken naar onze inhoudelijke standpunten zijn we helemaal niet verder uit elkaar gaan staan.
Wel zijn we negatiever naar onderlinge verschillen gaan kijken, onder andere door de harde toon en felle discussies in de politiek en media.
Door het gevoel dat er een kloof is tussen groepen die we niet meer kunnen overbruggen, ontstaat het risico dat we inhoudelijk ook verder uit elkaar komen te staan. Zo kan het gevoel dat er meer polarisatie is ook zorgen voor meer polarisatie.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
