Wat is populisme?
Wat is populisme?
Laatste update: 05-12-2024
Populisten claimen namens het volk te spreken en zetten zich af tegen 'de elite'. Tot zover kan iedereen het eens zijn over deze politieke ideologie. Toch is er onduidelijkheid over wat populisme nog meer inhoudt. Wat zijn kenmerken van populisme? En zijn populisten altijd politiek links of rechts? En is populisme gevaarlijk?
Redacteur: NPO Kennis
Wat zijn de kenmerken van populisme?
Populisme is een manier van politiek bedrijven waarmee een politicus steun voor zijn ideeën of plannen probeert te krijgen. Een politicus die op een populistische manier politiek voert, noemen we een ‘populist.’ Populisten spelen in op heersende onvrede in de samenleving door de samenleving op te delen in twee kampen: ‘de goeden’ en ‘de slechten.’ In het goede kamp zit volgens de populisten ‘het volk’ en in het slechte kamp ‘de elite.’ Volgens de populisten zou de elite de wensen en belangen van het volk niet meer begrijpen en alleen met hun eigen belang bezig zijn waardoor de problemen ontstaan. Deze conflicten kunnen volgens de populist alleen door hem of haar opgelost worden.
Wat betekent populisme nou precies?
De elite heeft het volgens de populisten niet het beste voor met het volk. Ze zouden oneerlijk en onbetrouwbaar zijn, niet naar de wensen van het volk luisteren en alleen met hun eigen macht en financiële belangen bezig zijn. ‘Het volk’ is volgens de populist het tegenovergestelde van de elite. Een groep van eerlijke mensen die slachtoffer is van de slechte bedoelingen van de elite. Het volk wordt gezien als één gelijke massa van mensen met dezelfde ideeën en wensen.
Populistische politici hebben de laatste jaren veel succes. Populisten hebben verkiezingen gewonnen in zowel Nederland als de rest van de wereld. Enkele voorbeelden van populistische politici zijn: de Amerikaanse president Donald Trump, Geert Wilders, Thierry Baudet, de Franse politica Marine Le Pen en de Braziliaanse president Lula da Silva.
Wat maakt populisten anders dan andere politici?
Populisten onderscheiden zich van andere politici door te beweren dat zij – als enige – het volk vertegenwoordigen. Ze zeggen de wensen van het volk te begrijpen, namens het volk te spreken en actief de wil van het volk uit te voeren.
In welke omstandigheden steekt populisme de kop op? Hoogleraar Ineke Sluiter, gespecialiseerd in politieke retoriek, legt het uit.
Volgens de populist probeert ‘de elite’ zijn plannen altijd te dwarsbomen. Het gaat hier dan vaak om andere politici, rechters en journalisten die als ‘vijand van het volk’ worden gezien. Zo staat de Amerikaanse president Donald Trump bekend om zijn uitspraken dat kranten en televisiezenders ‘nepnieuws’ verspreiden en volksvijand nummer één zijn. Dit bevestigt het populistische beeld van de ‘onbetrouwbare, corrupte elite’ tegen ‘het pure volk’. Een typisch voorbeeld van hoe populisme de samenleving indeelt in twee kampen.
Waarom voelen kiezers zich aangetrokken tot het populisme?
Vaak omdat de kiezer geen vertrouwen meer heeft in de politiek. Kiezers hebben het gevoel dat hun problemen niet begrepen worden, hun zorgen niet gehoord, hun angsten weggelachen of niet serieus worden genomen. Zij vertrouwen de machthebbers die er al jaren zitten niet meer. Kijken met wantrouwen naar de toekomst en willen verandering. Dit zijn precies de gevoelens waar populisten op inspelen.
Populisten versimpelen de werkelijkheid vaak met makkelijke taal, die goed te begrijpen is en inspeelt op die gevoelens van frustratie. Ook doen populisten vaak grote beloftes en nemen hierbij grote woorden in de mond. Denk aan Donald Trump die belooft dat hij een grote muur om de VS gaat bouwen en Mexico laat opdraaien voor de kosten. Of die belooft om “alle moslimimmigranten” te weren uit de VS.
Juist het overzichtelijke wereldbeeld maakt het populisme zo aantrekkelijk voor kiezers. Populisten bieden makkelijke oplossingen voor ingewikkelde problemen, zonder dat ze bewijs hebben dat die oplossingen ook werken. Het gaat de kiezers om houvast en vertrouwen, veel minder om waarheid en of ‘de feiten kloppen’.
Zijn populisten politiek links of rechts?
Doordat veel rechts-nationalistische politici als Donald Trump en Geert Wilders ook populisten zijn, wordt populisme vaak met rechtse politieke partijen in verband gebracht. Maar het is niet iets wat alleen op rechts voorkomt. Er zijn zowel rechtse als linkse populisten. Zo kan de SP gezien worden als een links-populistische partij, en zijn de PVV van Geert Wilders en Forum voor Democratie van Thierry Baudet weer rechts-populistisch.
Vaak combineren populisten zelfs rechtse en linkse ideeën om een zo breed mogelijk publiek aan te spreken. Pim Fortuyn had bijvoorbeeld zowel linkse als rechtse ideeën. Zijn kiezers waren veelal teleurgestelde PvdA’ers. Hetzelfde zien we bij de PVV van Geert Wilders. Zijn ideeën over sociale zekerheid, de woningmarkt en de zorg zijn bijvoorbeeld ‘links’ te noemen. De term ‘populist’ zegt dus niet zoveel over hoe politici denken over verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld over economie of onderwijs.
Komt populisme veel voor in Nederland?
In vergelijking met andere landen is het populisme in Nederland voor lange tijd niet zo groot geweest. Pas met de opkomst van Pim Fortuyn kwam daar verandering in. Politici stonden met de mond vol tanden toen Fortuyn in 2002 snel opkwam. De gevestigde partijen zagen de aantrekkingskracht die het populisme kan uitoefenen op mensen uit alle hoeken van de samenleving. Sindsdien maken steeds meer Nederlandse politici gebruik van een populistische aanpak.
Geert Wilders en Mark Rutte tijdens het Tweede Kamerdebat over de verkiezingsuitslag.
De bekendsten zijn Thierry Baudet van Forum voor Democratie en Geert Wilders met de PVV. Maar ook bij de VVD is de invloed van het populisme bijvoorbeeld te zien. Deze partij heeft een eigen vorm van populisme gecreëerd. Zo vroeg voormalig VVD-leider en minister-president Mark Rutte zich bijvoorbeeld af wat normaal is in Nederland, in zijn ‘Brief aan alle Nederlanders’. “Laten we ervoor strijden dat we ons thuis blijven voelen in ons mooie land. Laten we duidelijk blijven maken wat hier normaal is en wat niet.” Hiermee speelt de VVD in op de gevoelens van mensen, een populistische strategie.
Rutte spreekt van het 'verkeerde soort populisme'.
Ook de huidige VVD-leider Dilan Yesilgöz gebruikte een vorm van populisme toen zij zonder feitelijke onderbouwing leugens vertelde over het aantal asielzoekers dat naar Nederland komt als een familielid een verblijfsvergunning heeft gekregen in Nederland. In een interview met De Volkskrant beweerde Yesilgöz dat het “om duizenden” nareizende asielzoekers ging terwijl het slechts om een paar honderd gevallen gaat. Yesilgöz speelde hierbij in op gevoelens van frustratie over problemen met migratie in Nederland maar keek hier niet naar de waarheid en of ‘de feiten kloppen’.
Is populisme gevaarlijk?
Populisme wordt vaak gezien als een gevaar voor de democratie. Maar populisme is op zichzelf niet gevaarlijk en kan in sommige gevallen goed zijn. Het kan ervoor zorgen dat ongehoorde problemen uit de samenleving zichtbaar worden en vertegenwoordiging krijgen in de politiek. Bijvoorbeeld de eerde genoemde zorgen over migratie, de sociale zekerheid en het woningentekort in Nederland.
Maar populisme kan wél gevaarlijk zijn. Omdat populisten de samenleving opdelen in twee kampen kan dat de verschillen in de samenleving vergroten. Hoewel populisten zeggen te spreken voor ‘het volk’, is het volk niet één geheel dat hetzelfde denkt en wil. Een populist spreekt dus altijd maar voor een gedeelte van het volk, terwijl hij of zij de rest buitensluit. Hierdoor kunnen er conflicten ontstaan in een samenleving die mensen uit elkaar drijven.
Het is dus altijd goed om uitspraken van populistische politici kritisch te beoordelen en niet zomaar te geloven. Vaak komen populisten zelf ook uit ‘de elite’ en proberen zij van de onvrede in de samenleving gebruik te maken om aan de macht te komen en hun eigen belangen te zorgen. Zonder dat zij met oplossingen komen voor de problemen van ‘het volk’.
In het kort
Populisten zetten zich af tegen de – in hun ogen – corrupte elite en claimen vertegenwoordigers te zijn van het pure volk.
De populistische kiezer voelt zich vaak onbegrepen en wantrouwt de zittende machthebbers. Populisten weten precies op die gevoelens in te spelen.
Populisme is niet iets waar rechts patent op heeft, maar kan in alle delen van het politieke spectrum voorkomen.
Pas met de opkomst van Pim Fortuyn begin 2000 is populisme in Nederland groter geworden.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
