Hoe streed de Nederlandse vrouw voor onafhankelijkheid?

Hoe meer kinderen hoe beter is de boodschap tijdens de jaren 20 en 30. Het zijn de hoogtijdagen van het Rijke Roomse leven. Het aantal katholieken, eerder een achtergestelde groep, stijgt snel tot 40% van de bevolking. Onder andere de Katholieke Bond voor Groote Gezinnen draagt hieraan bij met propagandafilms. De in 1917 opgerichte organisatie pleit voor het krijgen van veel kinderen en het behoud van het grote gezin. Dat heeft namelijk status in deze jaren. Oude nationale helden als Rembrandt van Rijn en Michiel de Ruyter komen immers ook uit grote gezinnen, is de redenatie. En de moeders? Zij zijn de 'heldinnen van aanrecht en wastobbe'.

Klussen als het plegen van overvallen en het omleggen van de vijand zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in eerste instantie niet voor vrouwen weggelegd. Zij ondersteunen het verzet vooral binnenshuis met het helpen van onderduikers of het vervalsen van identiteitsbewijzen. Toch sluiten ook jonge moedige vrouwen zich aan bij het gewapend verzet. Zij moeten beslissen over leven en dood. Met de angst en de nachtmerries die daarbij horen, maar in de volle overtuiging dat het moet. In Andere Tijden vertellen drie vrouwen over overeind blijven in het gewapend verzet. Hoe kijken zij terug op hun daden?

Dat vrouwen hun mannetje staan tijdens de bezetting laat hun rol in het verzet goed zien. Na de oorlog blijken deze dappere vrouwen ook van pas te komen. Nederland moet een nieuwe krijgsmacht opbouwen en deze verzetsvrouwen kunnen daarbij helpen. Het Nederlandse Departement van Oorlog denkt in 1943 al aan een apart vrouwenkorps. Dit naar Brits en Amerikaans voorbeeld, waar vrouwen al onderdeel van het leger uit maken. In 1944 is het zo ver: de Marine Vrouwen Afdeling (de MARVA) wordt opgericht. De vooroordelen over vrouwelijke militairen zijn al vanaf het begin van toetreding tot de krijgsmacht aanwezig. Hoe strijden zij hiertegen in het leger van het eerste uur?

Onze Oranjeleeuwinnen bewijzen dat vrouwen inmiddels helemaal meedoen in de voetbalwereld. Toch komt het vrouwenvoetbal in Nederland wat moeizaam op gang in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. Hoewel er onder vrouwen grote animo is voor eigen voetbalclubs, ziet de KNVB maar niets in deze ontwikkeling. De bond staat pas in 1971 het vrouwenvoetbal officieel toe. De bakermat ervan ligt in het Zeeuwse Kapelle. Daar wordt 1968 de Eerste Zeeuwse Dames Voetbal Vereniging opgericht. Van heinde en verre komen voetbalsters naar de Zeeuwse club en er ontstaat een ware ‘wilde’ bond met vrouwenclubs. De vrouwen zijn aan de bal.

Ongeveer een derde van de huwelijken eindigt vandaag de dag in een scheiding. In de jaren 60 is het nog een stuk lastiger een huwelijk ongedaan te maken dan nu. De Nederlandse echtscheidingswet stamt in die tijd uit 1938 en is vrij conservatief. Het huwelijk is een binding van God en kan niet door de mens ontbonden worden. De kerk erkent maar één reden om het huwelijk te ontbinden: overspel. Hierdoor zoeken steeds meer stellen hun uitweg in de 'grote leugen': een van echtgenoten neemt de schuld op zich en verklaart voor de rechter vreemd te zijn gegaan. Dit is vaak de man. De 'schuldige' heeft namelijk geen recht op een financiële compensatie en vrouwen zitten dan vaak nog thuis. Eind jaren 60 vindt minister van Justitie Carel Polak dat het afgelopen moet zijn met deze ouderwetse regeling. Na fel debat krijgt hij een wetswijziging erdoor die scheiden makkelijker maakt. De cijfers laten de nood zien: van 15.000 in 1972 verdubbelt het aantal bijna naar 26.000 in 1980.

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog verandert het boerenleven flink. Om die vernieuwingen door te voeren wordt de Commissie Streekverbetering opgericht. Zowel het boerenbedrijf als het huishouden moet moderner. Doordat de boerinnen vaak in gesloten dorpen leven, komt de emancipatie daar wat traag op gang vindt de commissie. Het leven van boerinnen dient niet langer te draaien om de drie K’s: keuken, koeien en de kinderen. Ze kunnen ook best een steentje bijdragen in het bedrijf. Er volgt advies op allerlei gebied. Zo leren ze bloemschikken, discussiëren en krijgen ze een lesje in financiën.

De Dolle Mina’s strijden in de jaren 70 voor gelijkberechting tussen man en vrouw. Wat niet veel mensen weten is dat de aanzet hiervoor wordt gegeven door drie mannen: Michel Korzec, Alex Korzec en Huub Philippens. Dit wel met hun vriendinnen Dunja Verweij, Rita Hendriks en Anne Marie Vankan. Het begint allemaal in 1969. Een groepje studenten bezet het Maagdenhuis, het bestuurlijke centrum van de Universiteit van Amsterdam, in de hoop meer democratie en medezeggenschap af te dwingen. De bezetting eindigt in een heftige ontruiming met juridische processen tot gevolg. Wanneer de vrouwen stelselmatig lagere boetes dan de mannen krijgen schiet dit in het verkeerde keelgat bij het zestal. Hier moet iets aan gedaan worden. Ze gaan de barricades op om gelijke straffen af te dwingen.

Onder het motto “met je onderdrukker ga je niet naar bed” weren 4 radicaal-feministische vrouwen eind jaren 70 mannen uit hun leven en besluiten lesbisch ‘te worden’. Ze stichten een woongroep in het gekraakte Handelsblad-gebouw achter de Dam in Amsterdam. Ze noemen zichzelf de Keizerinnen, wonen samen en delen alles: de keuken, de klerenkast en de slaapkamer. Maar de idealen vervagen al snel en er ontstaan spanningen. "Dan sta je na een etentje in je eentje alles af te wassen en dan mag je ook nog eens niet naar bed met je onderdrukker." Na anderhalf jaar barst de bom en gaat ieder zijn eigen weg. Dat was het dan met deze radicaal-feministische groep. De een is na afloop weer hetero, de ander nog bi of lesbisch.

Hetzelfde loon en dezelfde rechten als de mannen: dat is waar de vrouwen in de sigarenfabriek Champ Clark in het Groningse Nieuwe Pekela in 1969 voor strijden. Wanneer de directie een loonsverhoging weigert leggen de vrouwen het werk neer. Het is de eerste vrouwenstaking voor gelijke rechten. En dat zonder de steun van een vakbond.

Het volwassenenonderwijs is in de jaren 70 nog erg gericht op mannen. De lessen vinden vaak in de avond plaats en dan worden vrouwen geacht voor de kinderen te zorgen. Directeur Anton Remmers gooit in het Noord-Hollandse dorpje Middenmeer het roer om. Hij start in 1975 de eerste moedermavo en neemt meer dan honderd vrouwen mee terug naar de schoolbanken. De moedermavo zal in een jaar uitgroeien tot een begrip. De vrouwen kunnen bijleren op een tijdstip dat zij wél kunnen om uiteindelijk het mavodiploma behalen. De opleiding betekent voor veel vrouwen een stap in de goede richting. Ze studeren na de mavo verder.