Hoe herken je radicalisering?
Hoe herken je radicalisering?
Laatste update: 21-08-2025
Uitspraken van politici of mensen op internet worden snel radicaal genoemd als ze afwijken van wat de meeste mensen vinden. Toch is radicalisering meer dan alleen een afwijkende mening hebben. Ontdek hier wat het precies is, waarom mensen radicaliseren en hoe je het herkent.
Redacteur: Roos van Putten
Wat is radicalisering?
Radicalisering is een proces waarbij je steeds sterker gaat geloven in ideeën die botsen met de normen en waarden die in Nederland gelden. Hierbij kan je denken aan ingaan tegen de democratie of uitsluiting van bepaalde groepen goedpraten. Die ideeën kunnen gaan over politiek, religie of andere overtuigingen. Bekende voorbeelden van geradicaliseerde groepen zijn neonazi's, extreemrechtse of extreemlinkse bewegingen, radicale complotdenkers, bepaalde sektes, islamitisch-fundamentalistische stromingen, anarchisten of soevereinen, zoals in de video.
Een voorbeeld van een geradicaliseerde groep in Nederland zijn soevereinen die stellen dat de wet niet voor hen geldt.
Een mening die heel anders is dan de norm of de meerderheid, noemen we vaak radicaal. Dat is op zich geen probleem, want in Nederland mag je denken wat je wilt. Maar bij radicalisering kan je zó in je eigen ideeën gaan geloven dat ze je hele leven gaan bepalen en je niet meer openstaat voor andere meningen.
Ook verandert je gedrag op basis van je overtuigingen. Dat kan je merken aan wat je zegt, zoals geweld goedpraten of complottheorieën verspreiden. Maar ook aan wat je doet, zoals jezelf terugtrekken uit de samenleving door contacten te verbreken. Soms gaat het nog verder en doe je iets strafbaars, zoals bedreigingen, vernielingen of het gebruiken van geweld. Bij strafbare zaken ben je niet alleen geradicaliseerd, maar spreken we van extremisme.
Extremisme en activisme
Extremisme betekent dat je bewust strafbare dingen doet vanwege je overtuiging. Deze daden zijn gericht tegen de democratische rechtstaat, met als doel de samenleving te ontregelen om je punt over te brengen. Dit kan bijvoorbeeld door middel van intimidatie. In extreme gevallen kan een extremist een terrorist worden, die geweld gebruikt om angst te zaaien, zoals bij een aanslag.
Bij activisme kan in sommige gevallen ook de wet worden overtreden vanuit radicale ideeën. Zoals het blokkeren van een snelweg of demonstreren op een plek waar dat niet mag. Toch staat activisme los van extremisme en terrorisme. Het belangrijkste verschil is dat hierbij geen geweld wordt gebruikt en het doel niet is om onze democratie of samenleving aan te vallen. De meeste vormen van activisme vallen wel binnen de wet.
Als radicalisering alleen blijft bij anders denken of kritiek hebben, is het niet altijd zorgwekkend. Radicale opvattingen kunnen namelijk ook weer veranderen en kunnen inhoudelijk ook erg van elkaar verschillen. Daarom wordt er onderscheid gemaakt tussen zorgwekkende radicalisering en algemene radicalisering. Bij algemene radicalisering kan je bijvoorbeeld denken aan iemand die ervan is overtuigd dat iedereen veganist moet worden, wat in principe niet gevaarlijk is. Veel mensen met radicale ideeën zullen daarbij nooit overgaan op strafbare feiten.
Toch zijn er risico's verbonden aan radicalisering. Zo kan je steeds meer gaan zwart-witdenken, je isoleren en geweld bijvoorbeeld wel goedpraten of verheerlijken. En de grens met extremisme is niet altijd duidelijk.
Waarom radicaliseert iemand?
Er is niet één duidelijke oorzaak voor radicalisering. Het is bijna altijd een combinatie van meerdere dingen. Vaak is de ideologie zelf niet de reden dat iemand radicaliseert, maar komt het door verschillende achterliggende omstandigheden.
Vooral jongeren tussen de 14 en 23 jaar radicaliseren, omdat zij hun identiteit nog aan het ontwikkelen zijn. Ze zoeken naar wie ze zijn, waar ze bij horen en wat ze vinden. Het ontwikkelen van radicale ideeën past bij deze zoektocht. Verder zijn jongeren vaak idealistisch, onzeker, beïnvloedbaar en impulsiever door nog niet volgroeide hersenen. Dat maakt ze gevoelig voor radicale ideeën en groepen, die vaak duidelijke kaders hebben en simpel onderscheid maken tussen goed en fout. Dit geeft houvast en structuur in een chaotische wereld. Zo geven de nationalistische jongerengroepen waar Jonathan op zijn 14e in terechtkomt duidelijkheid:
Extreemrechtse en nationalistische groepen geven duidelijk aan wat je identiteit zou moeten zijn. Die duidelijkheid geeft een fijn gevoel. Bekijk de hele uitzending van NOS Stories hier.
Veel jongeren hebben met bovenstaande kenmerken te maken, toch radicaliseren de meesten niet. Dat is afhankelijk van bijkomende omstandigheden die iemand kunnen wegduwen uit de samenleving, zogenoemde 'push-factoren'. Hier zijn uitgesloten of gediscrimineerd worden bekende voorbeelden van. Maar ook een gevoel van onrecht, woede of juist het zoeken naar avontuur of zingeving kunnen hiervoor zorgen.
Deze factoren zorgen dat er ruimte is voor 'pull-factoren', die je naar radicaler gedachtegoed 'toetrekken'. Er is namelijk een voedingsbodem ontstaan waardoor je openstaat voor radicalere ideeën. Die 'pull-factoren' zijn bijvoorbeeld duidelijke antwoorden op vragen over goed en fout, of een groep die je erkent en waarmee je verbinding voelt. Die verbinding is belangrijk, omdat uitsluiting een grote rol speelt in het radicaliseringsproces volgens hoogleraar radicalisering Marion van San:
Volgens hoogleraar radicalisering Marion van San kon een deel van de groep AEL door uitsluiting verder radicaliseren. Bekijk de hele aflevering van De doe-het-zelf Dictatuur (MAX) via NPO Start.
Ook persoonlijke gebeurtenissen spelen een rol. Triggerfactoren zoals het overlijden van een dierbare, scheiding van ouders of een conflict op school kunnen een radicaliseringsproces versnellen. Diezelfde gebeurtenissen kunnen het proces overigens ook stoppen of terugdraaien. Ook kunnen psychische problemen of een licht verstandelijke beperking je gevoeliger maken. Een maatschappelijke gebeurtenis kan ook zo'n triggerfactor zijn, zoals bij Jason in onderstaande video.
De aanslagen op 9/11 zorgen bij Jason dat hij na zijn bekering tot de islam radicaliseert en uiteindelijk extremist wordt en zich aansluit bij de Hofstadgroep. Bekijk het hele fragment van Nieuwsuur (NTR/NOS) hier.
Een groot deel van het radicaliseringsproces wordt beïnvloedt door wat jongeren online zien en doen. Op social media of digitale platformen, zoals Discord of Telegram, kunnen jongeren geconfronteerd worden met radicale boodschappen. Dit kan onschuldig beginnen, als achtergrond bij een kattenfilmpje op TikTok of als meme in een online spel als Roblox. Maar na een beetje interactie, zoals het liken van een post, kan je al snel in een fuik terechtkomen van kanalen met extremere boodschappen. Bijvoorbeeld via online ronselaars die jongeren actief benaderen met hun ideeën, in de hoop ze te overtuigen.
Als je eenmaal meegaat in radicalere ideeën, over bijvoorbeeld religie, de overheid of minderheden, zorgen filterbubbels en algoritmes ervoor dat die wereldbeelden telkens weer worden bevestigd. Hierdoor kunnen opvattingen snel steeds extremer worden. Voor ouders of de omgeving van iemand die radicaliseert is het moeilijk om door te hebben wat diegene allemaal ziet online:
Landelijk terrorisme-officier van justitie Dorien Kardol stelt dat het belangrijk is dat ouders leren wat hun kinderen online bekijken en hierover in gesprek gaan.
Wat zijn kernmerken van radicalisering?
Radicalisering verloopt bij iedereen anders. Het kan zich langzaam ontwikkelen of juist snel en onverwacht. Dit maakt het moeilijk te herkennen. Hierbij maakt het ook niet uit of het gaat om radicalisering op basis van religie, ideologie of politieke overtuiging. Er is niet één stereotype voor radicalisering.
"Er is niet één profiel van iemand die radicaliseert." legt psychiater Bram Sizoo uit. Luister hier naar de hele aflevering van Spraakmakers (KRO-NCRV).
Toch zijn er bepaalde veranderingen in gedrag, houding of sociale omgeving die aanwijzingen kunnen geven dat iemand radicaliseert. Bijvoorbeeld:
- Omgang met normen, waarden en gezag: verzet tegen de overheid, haat tegen bepaalde groepen of eigen ideeën zien als beter dan die van anderen
- Vervreemding: plots oude vriendschappen verbreken, afzondering, alleen nieuwe contacten zoeken met gelijkgestemden
- Gedachtegoed: steeds extremere uitspraken, zwart-witdenken of wij-zij-denken
- Werkhouding: prestaties die achteruitgaan, meer spijbelen, desinteresse in lessen, school of werk
- Onlinegedrag: delen van berichten of memes die passen bij radicaal wereldbeeld, aansluiten bij groepen, steeds meer verdiepen in specifieke radicale ideologie
- Uiterlijke veranderingen: dragen van ideologische symbolen op kleding of vlaggen (zoals een hakenkruis), veranderen kapsel, ideologische tatoeages
Voorbeelden van symbolen:
Als iemand in je omgeving radicale ideeën krijgt, kan je bij het Nederlands Jeugdinstituut meer informatie vinden hoe je het beste kan handelen. Ook kan je altijd contact opnemen met het Landelijk Steunpunt Extremisme voor advies of vragen.
In het kort:
Radicalisering is een proces waarbij je steeds sterker gaat geloven in ideeën die ingaan tegen de normen en waarden in Nederland. Hierbij kom je steeds verder vast te zitten in die ideeën en kan je hier ook naar gaan handelen.
Meestal ontstaat radicalisering door een combinatie van verschillende omstandigheden, zoals discriminatie, uitsluiting of ingrijpende gebeurtenissen. Ook social media speelt een grote rol in het radicaliseringsproces.
De kernmerken van radicalisering kunnen daarom ook per persoon verschillen. Er is niet stereotype radicaal. Maar soms kan je het herkennen aan uitspraken, gedrag of uiterlijk.
Als je denkt dat iemand uit je omgeving radicaliseert is het goed om een open gesprek aan te gaan en oprechte interesse te tonen. Het radicaliseringsproces kan worden voorkomen.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
