Wat is de geschiedenis van Libanon?
Wat is de geschiedenis van Libanon?
Laatste update: 29-10-2024
Libanon werd onafhankelijk in 1943. Het is een complex land. Dat komt door de vele verschillende bevolkingsgroepen, culturen en religies. Maar ook door de manier waarop al deze groepen vertegenwoordigd zijn in de regering en overheid. In deze longread vertellen we hoe Libanon is ontstaan en tonen we aan de hand van video’s welke conflicten het land in de afgelopen jaren heeft gekend.
Redacteur: Carla Valentin
Hoe is Libanon ontstaan?
Aan het begin van de 19e eeuw valt het gebied waar Libanon nu is gevestigd onder het Ottomaanse Rijk. Dat heeft al sinds 1516 in het Midden-Oosten de macht. Daar komt verandering in na de Eerste Wereldoorlog als de Ottomanen met hulp van de Britten en Fransen verslagen worden. Die twee besluiten met steun van de voorloper van de VN het Midden-Oosten te verdelen. Hoe dat gaat zie je in deze video:
Klik hier voor de complete aflevering van Hoop en Wanhoop in het Midden-Oosten.
De Fransen krijgen een strook langs de Middellandse Zee en noemen dit Libanon. Het gebied grenst aan het oosten en noorden aan Syrië en in het zuiden, sinds 1948, aan Israël. De verschillende groepen die in het gebied wonen denken heel verschillend over de nieuwe staat en hoe zich die in de regio en wereldwijd moet opstellen. Sommige mensen voelen zich meer verwant met Syrië en willen daarmee verbonden blijven. Anderen – zoals de christenen - zoeken juist bescherming bij de voormalige kolonisator, de Fransen.
Uiteindelijk, ook vanwege economische overwegingen van de heersende elites in het gebied, wordt Libanon in 1943 een onafhankelijke republiek.
Welke groepen zijn er in Libanon?
Het korte antwoord is: te veel om op te noemen. Er zijn talloze verschillende religies en stromingen. Zo kun je de christenen in Libanon verdelen in, onder anderen, katholieke maronieten, Grieks orthodoxen en Armeens orthodoxen. Bij de islamieten zijn er stromingen als soennieten, sjiieten, alawieten en isma’iliten. En daarnaast heb je nog de druzen. Het maakt Libanon tot een lappendeken van sektarische groepen en afsplitsingen; 18 in totaal.
Libanon-deskundige Nora Stel legt uit dat er ontzettend veel verschillende groepen zijn in Libanon. Bekijk hier de hele uitzending van De Sociëteit.
Daarnaast hebben ook vluchtelingengemeenschappen Libanon in grote mate gevormd. Palestijnse, die tijdens en na de oprichting van de staat Israël in 1948 verdreven werden en met honderdduizenden Palestina ontvluchten. En de 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen sinds 2011, toen de revolutie daar uitliep op een burgeroorlog.
In Libanon wonen bijna zes miljoen mensen. Vluchtelingen maken een kwart van het totale inwonersaantal uit. Dat is een uitdaging omdat die groep een beroep doet op de voorzieningen (onderdak, zorg, onderwijs etc) in Libanon. Geen land in de wereld vangt per hoofd van de bevolking meer vluchtelingen op. Het feit dat de vluchtelingen grotendeels tot één specifieke groep behoren maakt hun aanwezigheid nog gevoeliger. En dan zijn er in de geschiedenis van Libanon binnen het land zelf ook regelmatig veel mensen op de vlucht. Dat wordt binnenlandse ontheemding genoemd. Die vindt plaats tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990); en als Syrië (1976) of Israël (1978, 1982, 2006 en 2024) Libanon binnenvalt. Een kwart van de Libanezen is in 2024 van huis en haard verdreven.
Ali heeft een olijfgaard vlakbij Beiroet, maar geeft nu op die plek onderdak aan Syrische vluchtelingen. Bekijk hier de hele aflevering van De Slag om Libanon.
Hoe bestuur je een land met zoveel groepen?
De Fransen denken een bestuurbaar land te bereiken op basis van de grootte van verschillende bevolkingsgroepen. Een volkstelling in 1932, als de Fransen nog het gezag over Libanon uitoefenen, moet hiertoe uitkomst bieden. Daaruit blijkt dat de christenen in die tijd de grootste groep zijn; gevolgd door soennieten en sjiieten. Er wordt vastgelegd dat alle politieke vertegenwoordiging en publieke functies aan de hand van deze verdeelsleutel vergeven worden. Dit wordt ook opgenomen in de Grondwet.
De verschillende partijen sluiten ook een Nationaal Pact. Je zou het ook een herenakkoord kunnen noemen. Hierin spreken de partijen de zetelverdeling van de belangrijkste posten af. Daarbij is de uitslag van de volkstelling leidend. Dat betekent dat de christenen de president leveren (en de aanvoerder van het leger), de soennieten de premier en de sjiieten de parlementsvoorzitter. Op deze wijze ontstaat een verzuild systeem. De bedoeling was dat dit systeem voor stabiliteit en harmonie zou zorgen omdat alle groepen eerlijk vertegenwoordigd zouden zijn en geen enkele groep de andere zou kunnen overheersen.
Wat zijn de nadelen van dit verzuilde systeem in Libanon?
Het eerste nadeel is dat de bevolkingssamenstelling kan veranderen. En dat gebeurt in Libanon in de jaren erna. Het aantal soennieten en sjiieten neemt toe waardoor de christenen in de loop der tijd hun 'koppositie' verliezen. Alleen is dit niet terug te zien in het bestuur: de verdeelsleutel wordt niet aangepast. De christenen houden vast aan hun machtspositie. De sjiieten, die in 1932 met de parlementsvoorzitter de minst invloedrijke post in hebben gekregen, blijven achtergesteld. Ondanks de roep om nieuwe volkstellingen blijft die uit 1932 nog steeds leidend.
Het tweede nadeel is dat de grote diversiteit in Libanon het land kwetsbaar maakt voor buitenlandse inmenging. Diverse Libanese groeperingen zoeken regionale en internationale steun om hun binnenlandse machtspositie te behouden of te vergroten. De christenen vinden die in Europa, met name bij Frankrijk. De sjiieten zoeken hun heil bij Iran en de soennieten onder meer bij Saudi-Arabië en andere Golfstaten. Al deze landen gebruiken de Libanese groepen op hun beurt om hun eigen belangen in de regio te behartigen.
Het gevolg is dat Libanon het strijdtoneel wordt van oorlogen waar binnenlandse spanningen en regionale vetes samenkomen. Zoals in de bloedige Libanese burgeroorlog (1975-1990) waarin etnische, politieke en religieuze groepen elkaar bevechten met steun van andere landen of buitenlandse groepen.
Bekijk alle afleveringen op NPO Start.
De burgeroorlog is complex. Het is een serie van verschillende vervlochten conflicten en wisselende bondgenootschappen. Aanleiding is ondermeer de steeds schevere machtsverdeling en de roep om een nieuwe verdeelsleutel. Die wordt door sommige wel en door andere niet gedeeld. Ook de Palestijnse vrijheidsstrijd die vanaf Libanees grondgebied gevoerd wordt, zorgt voor grote verdeeldheid. Die wordt door sommige Libanezen wel gesteund en door andere niet. De Palestijnse kwestie maakt daarmee een andere vraag ook urgent. Namelijk of de buitenlandpolitiek van Libanon op de Arabische landen of op het Westen gericht moet zijn.
In deze burgeroorlog raken ook de buurlanden Syrië en Israël betrokken. Syrië grijpt in 1976 militair in , en heeft het tot 2005 politiek voor het zeggen in Libanon. Israël valt in 1978 en in 1982 Libanon binnen om een einde te maken aan de aanvallen van Palestijnse strijders die vanuit Libanon opereren. Het Israëlische leger blijft het zuiden van Libanon tot 2000 bezetten.
Libanese burgeroorlog in beeld
Vanaf de jaren 80 mengt ook Iran zich in de strijd. De islamitische republiek gaat de sjiitische beweging Hezbollah militair en politiek steunen. De strijdt sinds 1982 tegen de Israëlische bezetting van Zuid-Libanon. Westerse landen en enkele Arabische Staten beschouwen de militaire tak van Hezbollah als een terroristische organisatie. Israël vindt de groepering een bedreiging voor het bestaan van de Israëlische staat. In 2006 valt Israël met steun van de VS Libanon opnieuw binnen om de strijd aan te gaan met Hezbollah.
Het derde nadeel van Libanons verzuilde systeem is de corruptie en vriendjespolitiek die hierdoor zijn ontstaan. De leiders van de verschillende sektarische groepen hebben door dit systeem een gegarandeerde machtspositie. Zij doen er alles aan om die te behouden.
Wat betekent dit voor de Libanese burgers?
De Libanezen leven in een voortdurende paradox. Het is geen christelijke staat of moslimstaat. Maar het is ook geen seculiere staat. De leiders van de verschillende groeperingen organiseren de overheid namelijk zó dat mensen afhankelijk van hen zijn. Zoals voor toegang tot publieke diensten als scholing, gezondheidszorg en werk. De leiders controleren allemaal verschillende overheidsinstanties. Alle groepen hebben niet alleen hun eigen politieke partijen, maar ook hun eigen media, welzijnsorganisaties en milities die naast de officiële staatsinstanties opereren.
"Men noemt zich niet Libanees, maar sjiiet, soenniet, maroniet, enzovoorts." Bekijk hier alle afleveringen.
Bij wie je kunt aankloppen voor bescherming of diensten hangt voor Libanezen in de praktijk dus vaak af van hun groepsidentiteit en niet hun nationale identiteit. De overheid kan hierdoor vaak weinig voor je betekenen. Je moet in Libanon altijd in een bepaald hokje vallen om rechten en diensten van de overheid te kunnen opeisen. Dat maakt het bijna onmogelijk om je van een bepaalde groep los te maken. Het betekent ook dat de verschillende groepen makkelijk tegen elkaar uitgespeeld kunnen worden.
In 2019 komt een deel van de Libanese bevolking in opstand tegen de regering. In navolging van eerdere revoluties in de Arabische wereld gaan mensen de straat op. Met de slogan ‘Iedereen betekent iedereen,’ willen ze aangeven dat ze genoeg hebben van de huidige situatie. En ook de leiders van hun eigen groep daarvoor verantwoordelijk houden.
Honderdduizenden Libanezen demonstreren samen tegen de regering: "De mensen zijn niet eerder samen als één volk opgestaan."
Maar het levert voor de bevolking uiteindelijk weinig op. De revolutie wordt gesmoord in de coronacrisis en de daaropvolgende economische crises. Het feit dat niemand verantwoordelijk wordt gehouden voor de enorme explosie in de Libanese haven in 2020 en het onderzoek hiernaar politiek wordt tegengewerkt, is voor velen bewijs dat er niks is veranderd.
De Libanese economie blijft zwak en mensen voelen dit in hun dagelijks bestaan. De situatie verergert in 2024 als Israël opnieuw Libanon binnenvalt. In het zuiden van het land en in de hoofdstad Beiroet slaan duizenden mensen op de vlucht voor Israëlische bombardementen en de gevechten tussen het Israëlische leger en Hezbollah. Het oorlogsgeweld zorgt opnieuw voor veel interne spanningen tussen Libanese bevolkingsgroepen in dit verdeelde en complexe land.
Deze longread is tot stand gekomen in samenwerking met Nora Stel, universitair docent bij het centrum voor Internationaal Conflict-Analyse & Management aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.
In het kort
Na de val van het Ottomaanse rijk verdelen de Fransen en Britten het Midden-Oosten. De Fransen krijgen het mandaat over Libanon. Sinds 1943 is het land een onafhankelijke republiek.
Het is een complex land omdat er veel politieke, culturele en religieuze stromingen zijn die in de loop der tijd niet evenredig vertegenwoordigd zijn in het politieke en overheidsbestuur.
Een volkstelling uit 1932 is hier debet aan. De grootte van bevolkingsgroepen bepaalt sindsdien wie politieke en overheidsfuncties krijgen. Hoewel de bevolkingssamenstelling is veranderd, is de verdeelsleutel niet aangepast.
Het nadeel van dit verzuilde systeem is dat Libanezen afhankelijk zijn van de diensten van de groep waartoe zij behoren.
Libanon is ook in grote mate gevormd door vluchtelingengemeenschappen. Inmiddels bestaat een kwart van het totaal aantal inwoners uit Palestijnse en Syrische vluchtingen.
De diversiteit van de bevolking maakt Libanon kwetsbaar voor buitenlandse inmenging. Diverse groepen zoeken regionale en internationale steun. Het land is sinds 1975 vaak strijdtoneel van oorlogen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
