Hoe belangrijk is ruiken?
Hoe belangrijk is ruiken?
Laatste update: 30-05-2024
Zweetvoeten, parfums, verse koffie: geur is overal om ons heen. Toch onderschatten we vaak hoe belangrijk ruiken is. Van gevaarherkenning tot partnerkeuze, onze neus wijst ons vaak de weg. Kun je je reukzin eigenlijk trainen? En hoe is het om niet te kunnen ruiken zoals veel mensen met corona ervaren?
Redacteur: Jessie van den Broek
Welke rol speelt geur in ons leven?
Geur is veel belangrijker dan we vaak denken. Ons reukorgaan helpt ons aan allerlei belangrijke informatie. Als eten bedorven is of er iets in brand staat, kunnen we ruiken dat er iets niet in de haak is. Zo waarschuwt onze neus ons voor gevaar bij twee vitale bezigheden: eten en ademen.
Ook bij het selecteren van een geliefde helpt onze reukzin ons op weg. Onbewust hebben we de neiging een partner te kiezen die genetisch anders in elkaar zit dan wijzelf, omdat daar het sterkste nageslacht uit voortkomt. Het lijkt erop dat de lichaamsgeur van de ander daar een indicatie van is. Hoe lekkerder we iemand vinden ruiken, hoe beter de genetische match.
Als een man flink gezweet heeft, kan zijn partner hem dan aan de geur van zijn t-shirt herkennen? Bekijk de hele uitzending op NPO Start.
En wat dacht je van smaakbeleving? Tijdens het kauwen op voedsel komen er geurmoleculen vrij, die ons reukorgaan bereiken via de achterkant van de mondholte. Ruiken en proeven hangen daardoor sterk met elkaar samen. Wie niet kan ruiken, ervaart alleen de vijf basissmaken die we via de smaakpapillen op onze tong kunnen proeven, dus zoet, zout, zuur, bitter en umami (hartig).
Meer weten over smaak?
In deze serie ontdek je hoe je smaakzintuig werkt en waarom we niet allemaal hetzelfde lekker vinden.
In de hersenen verwerken we geur in hetzelfde gebied als emoties. Daardoor is onze reukzin nog meer dan andere zintuigen met emotie verbonden. Iedereen zal weleens ervaren hebben dat geuren sterke gevoelens kunnen oproepen. De één wordt blij van de geur van gemaaid gras, de ander raakt gestrest als hij chloor ruikt. Vaak heeft dat te maken met herinneringen: een geur kan sterke associaties oproepen met iets wat je ooit hebt meegemaakt.
Op basis van een schilderij maakt geurhistorica Caro Verbeek de geur van de Slag bij Waterloo na.
Hoe werkt ruiken?
Als we ademhalen door onze neus, komen geurmoleculen uit de lucht ons reukslijmvlies binnen. Dat slijmvlies zit bovenin de neus, vlak onder de ogen. Daar binden de moleculen zich aan geurreceptoren en die sturen een signaal door naar de hersenen.
Geurreceptoren in het reukslijmvlies sturen signalen door aan onze hersenen.
In ons reukorgaan zitten zo’n 30 miljoen reukcellen, waarmee we een groot aantal verschillende geuren kunnen herkennen. Hoeveel dat er precies zijn, is moeilijk te onderzoeken. Vaak wordt het aantal op 10.000 geschat, maar volgens een (omstreden) onderzoek uit 2014 kunnen we in theorie maar liefst een biljoen geuren onderscheiden.
Dat de mens vergeleken met andere zoogdieren maar een matige ruiker zou zijn, is inmiddels achterhaald. De Amerikaanse wetenschapper John McGann concludeert juist dat de mens een uitstekend reukvermogen heeft, dat zelfs niet onderdoet voor dat van een hond of knaagdier.
Hoe is het om niet te kunnen ruiken?
Iedereen die weleens flink verkouden is geweest, weet hoe vervelend het is als je neus je even in de steek laat. Je voedsel smaakt minder lekker en je kunt niet even ruiken of je trui al in de was moet. Maar voor mensen met anosmie is dat dagelijkse kost: hun reukvermogen is helemaal verdwenen. In Nederland hebben naar schatting ongeveer 250.000 mensen een reukstoornis, waarvan anosmie het vaakst voorkomt. Reuk- en smaakverlies kan ook een indicatie zijn van het coronavirus. Na herstel van de ziekte blijkt bij veel mensen reukzin voor korte of langere tijd te zijn verdwenen.
Door een val van de trap liep Kirsten hersenschade op. Sindsdien kan ze niet meer ruiken. Bekijk de hele uitzending op NPO Start.
De gevolgen van anosmie zijn ingrijpender dan vaak wordt gedacht. Als je reukzin wegvalt, mis je een hoop belangrijke informatie en krijg je met allerlei ongemakken te maken. Zo kan het smaakverlies waarmee anosmie gepaard gaat ervoor zorgen dat mensen nog maar weinig plezier beleven aan eten. Sommige mensen raken daardoor zelfs ondervoed. En ook op het sociale vlak kan de aandoening grote impact hebben op iemands leven. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld onzeker voelen omdat ze bang zijn dat ze stinken. Niet kunnen ruiken leidt zelfs vaker tot depressieve klachten dan gehoorverlies of blindheid, weten we uit onderzoek.
Anosmie kan op verschillende manieren ontstaan. De aandoening kan aangeboren zijn, maar vaak verliezen mensen hun reukzin pas later in hun leven. Dat kan bijvoorbeeld komen door hersenletsel, poliepen in de neus, bestralingen of een virus zoals Covid-19. En ook neurologische aandoeningen zoals Alzheimer of Parkinson gaan soms gepaard met anosmie.
Geurstoornissen
Anosmie
Totaal verlies van reukvermogen
Hyposmie
Verminderd reukvermogen
Hyperosmie
Verhoogde reukgevoeligheid
Parosmie
Dingen anders ruiken dan normaal
Fantosmie
Geuren ruiken die er niet zijn
Kakosmie
Vieze geuren ruiken die er niet zijn
Kijk voor meer informatie op reuksmaakstoornis.nl.
Kun je je neus trainen?
Anosmie is een onderschat probleem: zelfs onder KNO-artsen zijn er maar weinig mensen die echt in de neus gespecialiseerd zijn. Vergeleken met andere zintuigen, zoals zicht en gehoor, weten we over het verlies van reukzin nog maar weinig. Een bril of gehoorapparaat is zo voorgeschreven, maar tegen anosmie lijkt vaak maar weinig te beginnen. Vaak wordt er niet eens een reuktest afgenomen; veel patiënten krijgen te horen dat ze maar gewoon met hun aandoening moeten leren leven.
Er is wel een reuktest, maar die wordt zelden aangeboden. Daardoor lopen veel mensen zonder diagnose rond. De hele uitzending zien? Kijk op NPO Start.
Toch blijken sommige anosmiepatiënten door een reuktraining weer te kunnen leren ruiken. Door een paar maanden lang dagelijks aan etherische oliën te ruiken, met herkenbare geuren als roos en citroen, trainen ze hun hersenen om weer geur te kunnen verwerken. Als het reukorgaan nog wel signalen doorgeeft aan de hersenen, kan reuktraining ervoor zorgen dat bepaalde paden in de hersenen weer geactiveerd worden. Door zo’n training verbetert bij ongeveer 30% van de patiënten het reukvermogen, weten we uit onderzoek.
Ook mensen die geen problemen hebben met ruiken, kunnen trouwens hun reukorgaan trainen. Dat doen ze bijvoorbeeld omdat ze voor hun beroep een extra scherpe neus nodig hebben. Zo zijn wijnkenners en parfumeurs extreem goed in het herkennen van geuren. Mensen met zo’n uitzonderlijk reukvermogen worden ook wel ‘Neus’ genoemd.
Bij de Milieudienst Rijnmond werken mensen die gespecialiseerd zijn in ruiken, zodat ze gevaarlijke stoffen in de lucht kunnen signaleren.
Wat is stank eigenlijk?
Tot ver in de 19e eeuw denken mensen dat stank een ziekteverspreider is. Parfums worden in die tijd vooral ontwikkeld om de mens tegen ziektes te beschermen. Maar ook nu we weten dat bacteriën en niet geuren ziektes verspreiden, vertrouwen we graag op onze neus als poortwachter voor gevaar.
Wat door de eeuwen heen het meest als stank wordt ervaren, vertelt geurhistorica Caro Verbeek, zijn geuren waar zwavelverbindingen in zitten. Die komen namelijk voort uit rotting, en daarbij blijven we instinctief het liefst uit de buurt.
Rotte vis, doerian of toch gewoon poep? Dennis en Valerio gaan op zoek naar de walgelijkste geur die er is.
Toch is wat we wel en niet vinden stinken voor een deel ook cultureel bepaald. Al van kleins af aan krijgen we van ons ouders aangeleerd wat we vies moeten vinden en wat niet. In Japan eten ze bijvoorbeeld graag gefermenteerde sojabonen, terwijl westerlingen die over het algemeen naar braaksel vinden stinken.
De grens tussen lekkere en vieze geuren is ook binnen een cultuur niet altijd duidelijk te trekken. In veel parfums zitten bijvoorbeeld ingrediënten die de meeste mensen vinden stinken, maar die in heel kleine hoeveelheden juist aantrekkelijk zijn. Een voorbeeld is ambergris, een grijs goedje uit de darmen van een walvis dat in de parfumindustrie een geliefd ingrediënt is.
Hoe is het als je altijd stinkt?
In onze maatschappij doen we er alles aan om lekker te ruiken: we douchen vaak en spuiten kwistig met parfum en deodorant. Stinken is taboe, maar sommige mensen verspreiden een onaangename geur zonder dat ze daar iets aan kunnen doen. Mensen met trimethylaminurie (ook wel bekend als visgeursyndroom) ruiken naar afval, riool of rotte vis, hoe vaak ze zich ook wassen of parfumeren. Dat komt doordat hun lichaam bepaalde voedingsstoffen niet kan afbreken.
Op slechte dagen ruikt Cris naar poep, afval of sigarettenrook. Ze heeft de zeldzame aandoening trimethylaminurie. De hele uitzending is te zien op NPO Start.
Behalve letten op wat je wel en niet eet, is er weinig tegen trimethylaminurie te beginnen. Vaak komen mensen met deze ziekte in een sociaal isolement terecht, doordat ze vanwege hun geur door andere mensen worden gemeden.
Op de hele wereld zijn maar een paar honderd gevallen van trimethylaminurie bekend. Toch zou het best eens kunnen dat veel meer mensen de ziekte hebben, maar dat sommigen niet de juiste diagnose krijgen of door schaamtegevoel niet durven aan te kloppen bij een arts.
Ruiken doen we vaak onbewust, waardoor we de neiging hebben het belang ervan te onderschatten. Pas als je te maken krijgt met de extremen – altijd stinken, of je reukvermogen helemaal kwijt zijn – merk je hoe groot de rol van ruiken en geur echt is.
In het kort
Onze neus helpt ons aan allerlei belangrijke informatie en waarschuwt ons voor gevaar. Ook bijvoorbeeld smaakbeleving en partnerkeuze hangen samen met ons reukvermogen.
Als we ademhalen door onze neus, komen geurmoleculen uit de lucht ons reukslijmvlies binnen. Daarvandaan sturen de geurreceptoren een signaal door naar de hersenen.
Mensen met anosmie kunnen niet (meer) ruiken. Dit komt ook vaak voor bij mensen die Covid-19 hebben gehad. De aandoening kan grote gevolgen hebben, van vermagering en depressieve klachten tot onzekerheid in sociale situaties.
Sommige mensen van wie het reukvermogen verminderd of verdwenen is, slagen er door een reuktraining in om weer beter leren ruiken.
Onze neus waarschuwt ons om uit de buurt te blijven van rotting en bederf. Toch is wat we vies en lekker vinden ruiken voor een deel cultureel bepaald.
Mensen met trimethylaminurie (visgeursyndroom) verspreiden een onaangename geur, hoe vaak ze zich ook wassen. Dat komt doordat hun lichaam bepaalde voedingsstoffen niet kan afbreken.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
