Worden we binnenkort allemaal 100?
Worden we binnenkort allemaal 100?
Laatste update: 05-03-2024
We worden in Nederland steeds ouder. Wereldwijd behoort ons land tot de koplopers. Vrouwen worden zelfs nog iets ouder dan mannen. Waar ligt dat aan? Waar ligt de grens? En wat kunnen we eigenlijk leren van dieren over levensduur? Met NPO Kennis op zoek naar een lang en gezond leven.
Redacteur: Edda Heinsman
Hoe oud worden we?
83 jaar. Dat is op dit moment de levensverwachting van een pasgeborene. Nederland behoort daarmee tot de best scorende landen van de wereld. Een enorm verschil met veel landen in Afrika, waar de gemiddelde levensverwachting rond de zestig jaar ligt.
Het is ook een groot verschil met de levensverwachting in het verleden. Rond 1900 ligt de gemiddelde levensverwachting rond de 44 jaar, in de Middeleeuwen rond de 30 jaar. Dat laatste getal betekent trouwens allerminst dat de meeste mensen duizend jaar geleden rond hun dertigste sterven. De kindersterfte is in die tijd enorm hoog. Maar als je eenmaal de twintig haalt, kun je verwachten ongeveer tot je 64ste te leven.
Waarom wordt niet iedereen even oud?
Binnen Nederland is een behoorlijk verschil in levensverwachting te zien tussen vrouwen en mannen. Vrouwen leven op dit moment gemiddeld 3,3 jaar langer dan mannen. Daar zijn meerdere redenen voor, aldus professor Dorly Deeg, emeritus hoogleraar Epidemiologie van de veroudering aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
De eerste is genetisch van aard. Mannen hebben een X- en Y-chromosoom, vrouwen 2 X-en. Vrouwen hebben daardoor meer mogelijkheden iets te repareren als er wat mis gaat. Want dat is het principe waar veroudering om draait: er gaan steeds kleine dingen mis in je cellen. Kleine foutjes bij de celdeling en andere belangrijke processen kunnen voor schade zorgen. Meestal kan je lichaam die schade goed repareren, totdat er te veel schade optreedt. Dan ontstaan stoornissen in het functioneren.
Hormonen spelen ook een rol: vrouwen worden tot de menopauze ‘beschermd’ door oestrogeen tegen hartziekten. Ze krijgen daardoor pas zo’n tien jaar later hartziekten dan mannen.
Een andere factor is verschil in activiteiten tussen mannen en vrouwen. Een flink deel van de huidige generatie oudere vrouwen heeft gedurende hun leven nooit een zwaar beroep en richt zich vooral op het huishouden. ‘Hoewel het huishouden ook niet niks is’, aldus Deeg. Voor roken geldt: van de oudere generatie ligt het percentage rokers hoger bij mannen dan bij vrouwen. Dat onderscheid wordt de laatste jaren wel steeds kleiner, omdat het aantal rokers onder mannen sterker afneemt dan onder vrouwen.
Daarnaast zijn vrouwen volgens Deeg meer risicomijdend. ‘Mannen hebben meer bravoure en nemen meer risico. Vrouwen gaan over het algemeen iets eerder naar de arts als ze iets onder de leden hebben. En wanneer je er in een eerder stadium bij bent, is er meer aan te doen’. Uiteindelijk dragen al deze factoren ertoe bij dat mannen iets eerder overlijden. Opvallend genoeg hebben mannen en vrouwen gemiddeld evenveel gezonde jaren, en leven vrouwen iets langer in mindere gezondheid.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De verschillen zijn niet alleen tussen mannen en vrouwen. Er zijn ook behoorlijke verschillen te zien in levensverwachting per gemeente. Het valt bijvoorbeeld op dat mensen in Groningen en Zuid-Limburg enkele jaren korter leven dan gemiddeld. Gemeentes die er positief uitspringen, liggen opvallend vaak in de zogenaamde Biblebelt. PBL ziet een verband met een meer behoudende leefstijl. In gemeentes waar het percentage mensen met een uitkering hoog ligt, is de levensverwachting vaak ook lager. Waarom mensen die moeilijk rondkomen gemiddeld korter leven, lees en bekijk je in dit verhaal.
Hoe oud werden we vroeger en waar gaan we nu aan dood?
Het is een wijdverbreid idee: de leeftijd ligt in vroeger tijden lager, veel mensen sterven op jonge leeftijd en hoogbejaarden zijn er niet. Maar iedereen die wel eens op een oud kerkhof rondloopt, weet dat dit niet helemaal klopt. Bejaarden zijn er ook in die tijd. De lage gemiddelde leeftijd heeft te maken met de hoge kindersterfte.
Betere hygiëne zorgt in de 19e eeuw voor een afname van die kindersterfte, met als gevolg een stijging in de gemiddelde levensverwachting. In de 20e eeuw verbetert eerst de welvaart, en daarna de medische zorg. Met name door dat laatste begint ook op hogere leeftijden de sterfte af te nemen.
Wat betekent onze stijgende levensverwachting voor de AOW-leeftijd? Filosoof en journalist Rob Wijnberg legt het uit.
Doodsoorzaak nummer één is in de eerste helft van de twintigste eeuw hart- en vaatziekten. Vooral bij deze ziekten verbetert de medische zorg sterk. De laatste paar jaar is kanker doodsoorzaak nummer één.
Wat is de rol van gezonde voeding op leeftijd?
Veel mensen hebben het idee dat we ouder worden door betere voeding. Maar het directe verband daartussen is lastig aan te tonen. Uit onderzoek is wel gebleken dat een mediterraan voedingspatroon, zoals in Italië en Zuid-Frankrijk, gunstig kan zijn: veel groenten, fruit en peulvruchten, olijfolie in plaats van boter, en meer vis en kip dan rood vlees en zuivel.
In de zogenaamde Blue Zones, gebieden waar mensen opmerkelijk oud worden, lijkt het dieet vaak in meerdere of mindere mate op het mediterrane dieet. Maar dat betekent niet dat ze daar hun hoge leeftijd aan te denken hebben. Dat lijkt eerder met hun levensstijl te maken te hebben: weinig stress, een rijk sociaal leven met familie en naasten en voldoende slaap.
Variatie lijkt het sleutelwoord. Er bestaan talloze ‘extreme’ diëten, die heel veel van een bepaalde voedingsstof voorschrijven, of juist zo min mogelijk. Vaak zijn de effecten van zulke diëten wetenschappelijk omstreden, of is niet bekend wat de langetermijneffecten zijn. Gevarieerd en gezond eten, zoals ook het Voedingscentrum voorschrijft, lijkt het devies.
Er zijn ook studies die laten zien dat continu iets te weinig eten - de zogenoemde calorierestrictie - zorgt voor een langere levensduur en betere gezondheid. Oude muizen lopen hun jongere soortgenootje eruit als ze op een 'hongerdieet' worden gezet:
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Wat kunnen we leren van dieren over levensduur?
Mensen worden bijzonder oud. We behoren tot de zoogdieren met de hoogste gemiddelde leeftijd ter wereld. Er zijn voorbeelden van vogels, zoals de kaketoe, flamingo en condors die ruim tachtig jaar werden. Over het algemeen worden dieren ouder in gevangenschap. Die gevangenschap vinden ze trouwens lang niet altijd erg, laat kaketoe Snowball zien:
De kaketoe Snowball blijkt een uitstekend ritmegevoel te hebben. Wetenschappers stonden versteld.
Reuzenschildpadden worden niet alleen reuzegroot – ze kunnen wel 300 kilo wegen – maar kunnen ook ontzettend oud worden. Er zijn voorbeelden bekend van reuzenschildpadden van wel over de tweehonderd jaar. Dat dieren in gevangenschap een hogere gemiddelde leeftijd bereiken is logisch. Ze zijn misschien wel minder fit dan hun jongere soortgenoten, maar ze leven in een betrekkelijk veilige omgeving. Daardoor hoeven ze niet te vrezen slachtoffer te worden van een roofdier, of om te komen van honger, droogte of kou. En kunnen ze dus ongehinderd een hoge leeftijd bereiken.
Ook de brughagedis is een bijzonder geval. Dit Australische reptiel heeft nog kenmerken van zowel zijn vis- als zijn vogelvoorouders en wordt ook wel een levend fossiel genoemd. Het diertje kan bijzonder oud worden, helemaal als hij een handje geholpen wordt. Zoals in een Nieuw Zeelandse dierentuin waar een brughagedissenmannetje geopereerd werd aan kanker, en daarna ondanks zijn leeftijd weer interesse kreeg in het andere geslacht. Het brughagedissenpaar mocht elf kleintjes verwelkomen, zij was 80 jaar en hij 111.
Henry kon zich in 2009 verheugen in de aandacht van media wereldwijd.
De oceanen zitten vol met dieren met lange levensduur, denk aan duizenden jaren oude sponzen, eeuwenoude koralen en walvissen van meer dan tweehonderd jaar oud. Kortom er zijn genoeg voorbeelden en mooie verhalen van dieren die een hoge leeftijd bereiken. Maar kunnen we als mensen iets leren van hun vermogen om lang te leven? Waarom worden ze zo oud? Neem de naakte molrat. Dit vrij afzichtelijke wezen krijgt nooit kanker, en wordt ruim tien keer ouder dan zoogdieren van vergelijkbare grootte.
Dit beestje blijkt opmerkelijk weinig fouten te maken bij het uitlezen van zijn DNA, de blauwdruk van het lichaam. Daardoor komen er veel minder foute of nutteloze eiwitten in zijn lichaam terecht, en sterven cellen minder snel af. Ook heeft de naakte molrat een slim mechanisme aan boord waarmee hij liefst 18 minuten zonder zuurstof kan. Wetenschappers hopen dit mechanisme te kunnen aanwenden voor het behandelen van hartkwalen:
De Kennis van Nu legt uit hoe de naakte molrat 18 minuten lang zonder zuurstof kan - en wat wij daar van kunnen leren.
Hoe goed is levensverwachting eigenlijk te voorspellen?
Er bestaan allerlei websites waarop je een aantal vragen moet beantwoorden en waar een getal uitrolt dat zegt hoe oud je wordt. Hoe realistisch zijn dit soort schattingen? Deeg: 'Die zijn gebaseerd op gemiddelden. Het goed kunnen schatten van de levensverwachting is momenteel een groot issue omdat de levensverwachting is gekoppeld aan de pensioenleeftijd. Maar voor een individu is het lastig om de leeftijd waarop hij of zij overlijdt te voorspellen. Zelfs wanneer gegevens bekend zijn over bepaalde bloedwaardes, roken, levensstijl en overgewicht, kom je slechts op een 30% voorspellende waarde. Wanneer je erfelijke factoren toevoegt, kom je misschien op 50%. Maar dan nog berust 50% op toeval.'
Uit ander onderzoek blijkt dat mensen die nog helder van geest zijn, een kleinere kans op overlijden hebben. Voorspelt de staat van je hersenen de staat van de rest van je lichaam? De Kennis van Nu zocht het uit:
De hele aflevering zien? Je ziet het op NPO Start.
Eeuwig leven, zou dat kunnen?
Mensen overlijden op steeds hogere leeftijd. Er zijn wetenschappers, zoals Aubrey de Grey, die geloven dat met nieuwe DNA-technieken de mens wel duizend jaar zou kunnen worden.
Aubrey de Grey legt uit hoe je het menselijk lichaam kunt verjongen. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Dorly Deeg is pessimistischer. ‘Er lijkt nu een grens bereikt; sinds vijf jaar stijgt de levensverwachting nauwelijks meer.’ Dat de levensverwachting in de afgelopen decennia stijgt, is vooral te danken aan het feit dat meer mensen zijn gaan studeren en minder mensen zijn gaan roken.
Een andere interessante factor die een rol lijkt te spelen bij levensduur is opleidingsniveau. Na de Tweede Wereldoorlog nam het opleidingsniveau in Nederland enorm toe. Meer mensen maakten de middelbare school af en gingen zelfs verder studeren. ‘Mensen met hogere opleiding zorgen over het algemeen beter voor zichzelf, en hebben ook meer geld om voor betere gezondheid te zorgen. Dat maakt dat zij gemiddeld langer leven.’
Omdat het opleidingsniveau nu stabiel is, ziet Deeg daar geen reden voor verdere toename van de levensverwachting meer in. Evenmin voorziet ze nog een grote afname van het aantal rokers. ‘Het aantal rokers is de laatste decennia afgenomen. Twintig jaar geleden rookte nog 40% van de Nederlanders, dat is nu gehalveerd. Ik vraag me af of dat nog lager wordt.’
Duizend jaar leven, zou het kunnen? ‘Ik denk dat een gemiddelde levensverwachting van 100 jaar al te hoog geschat is. Het kan nog een beetje opschuiven, richting de 90 jaar, maar dat de helft van de mensen de honderd haalt, dat geloof ik niet.’
Ethica Annelien Bredenoord sprak voor het programma Van DNA tot Z met Elisabeth van Nimwegen van De Kennis van Nu over de ethische kant van het leven oprekken:
Wat zijn de ethische haken en ogen van sleutelen aan de mens om het leven te verlengen? In gesprek met ethica Annelien van Bredenoord.
Tip: onderhoud je vriendschappen
Naast gezond leven is het onderhouden van vriendschappen van groot belang voor een oude dag, aldus 'ouderdomshoogleraar' Dorly Deeg. ‘Familierelaties gaan vaak al wel vanzelf, maar in vriendschappen moet je echt investeren. Het is belangrijk om goede sociale contacten te hebben. Onze groep heeft veel onderzoek gedaan naar depressie. Depressie verkort de levensduur, vooral omdat depressie en hartziekten met elkaar te maken hebben. De volkswijsheid van sterven aan een gebroken hart is toch ergens op gebaseerd.’
"Zorg dat je aardige mensen om je heen hebt"
In het kort
We worden in Nederland steeds ouder. Ons land behoort daarin wereldwijd tot de koplopers.
De toegenomen levensverwachting is onder meer te danken aan betere hygiëne, gestegen welvaart en verbeterde medische zorg.
Gevarieerd en gezond eten lijkt het devies, maar een hard verband tussen voeding en levensverwachting is lastig aan te tonen.
Wetenschappers proberen lessen te trekken uit de opmerkelijk lange levensduur van sommige dieren.
Zelfs als je iemands DNA en levensstijl kent, kun je maar voor 50% nauwkeurig iemands levensduur voorspellen.
De jacht op het eeuwige leven is geopend, maar veel wetenschappers zijn sceptisch.
Tip: naast een gezonde levensstijl is ook het onderhouden van vriendschappen van belang.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
