83 jaar. Dat is op dit moment de levensverwachting van een pasgeborene. Nederland behoort daarmee tot de best scorende landen van de wereld. Een enorm verschil met veel landen in Afrika, waar de gemiddelde levensverwachting rond de zestig jaar ligt.

Het is ook een groot verschil met de levensverwachting in het verleden. Rond 1900 ligt de gemiddelde levensverwachting rond de 44 jaar, in de Middeleeuwen rond de 30 jaar. Dat laatste getal betekent trouwens allerminst dat de meeste mensen duizend jaar geleden rond hun dertigste sterven. De kindersterfte is in die tijd enorm hoog. Maar als je eenmaal de twintig haalt, kun je verwachten ongeveer tot je 64ste te leven.

Binnen Nederland is een behoorlijk verschil in levensverwachting te zien tussen vrouwen en mannen. Vrouwen leven op dit moment gemiddeld 3,3 jaar langer dan mannen. Daar zijn meerdere redenen voor, aldus professor Dorly Deeg, emeritus hoogleraar Epidemiologie van de veroudering aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

De eerste is genetisch van aard. Mannen hebben een X- en Y-chromosoom, vrouwen 2 X-en. Vrouwen hebben daardoor meer mogelijkheden iets te repareren als er wat mis gaat. Want dat is het principe waar veroudering om draait: er gaan steeds kleine dingen mis in je cellen. Kleine foutjes bij de celdeling en andere belangrijke processen kunnen voor schade zorgen. Meestal kan je lichaam die schade goed repareren, totdat er te veel schade optreedt. Dan ontstaan stoornissen in het functioneren.

Hormonen spelen ook een rol: vrouwen worden tot de menopauze ‘beschermd’ door oestrogeen tegen hartziekten. Ze krijgen daardoor pas zo’n tien jaar later hartziekten dan mannen.

Een andere factor is verschil in activiteiten tussen mannen en vrouwen. Een flink deel van de huidige generatie oudere vrouwen heeft gedurende hun leven nooit een zwaar beroep en richt zich vooral op het huishouden. ‘Hoewel het huishouden ook niet niks is’, aldus Deeg. Voor roken geldt: van de oudere generatie ligt het percentage rokers hoger bij mannen dan bij vrouwen. Dat onderscheid wordt de laatste jaren wel steeds kleiner, omdat het aantal rokers onder mannen sterker afneemt dan onder vrouwen.

Het is een wijdverbreid idee: de leeftijd ligt in vroeger tijden lager, veel mensen sterven op jonge leeftijd en hoogbejaarden zijn er niet. Maar iedereen die wel eens op een oud kerkhof rondloopt, weet dat dit niet helemaal klopt. Bejaarden zijn er ook in die tijd. De lage gemiddelde leeftijd heeft te maken met de hoge kindersterfte. 

Betere hygiëne zorgt in de 19e eeuw voor een afname van die kindersterfte, met als gevolg een stijging in de gemiddelde levensverwachting. In de 20e eeuw verbetert eerst de welvaart, en daarna de medische zorg. Met name door dat laatste begint ook op hogere leeftijden de sterfte af te nemen.

Doodsoorzaak nummer één is in de eerste helft van de twintigste eeuw hart- en vaatziekten. Vooral bij deze ziekten verbetert de medische zorg sterk. De laatste paar jaar is kanker doodsoorzaak nummer één.

Veel mensen hebben het idee dat we ouder worden door betere voeding. Maar het directe verband daartussen is lastig aan te tonen. Uit onderzoek is wel gebleken dat een mediterraan voedingspatroon, zoals in Italië en Zuid-Frankrijk, gunstig kan zijn: veel groenten, fruit en peulvruchten, olijfolie in plaats van boter, en meer vis en kip dan rood vlees en zuivel.

In de zogenaamde Blue Zones, gebieden waar mensen opmerkelijk oud worden, lijkt het dieet vaak in meerdere of mindere mate op het mediterrane dieet. Maar dat betekent niet dat ze daar hun hoge leeftijd aan te denken hebben. Dat lijkt eerder met hun levensstijl te maken te hebben: weinig stress, een rijk sociaal leven met familie en naasten en voldoende slaap.

Variatie lijkt het sleutelwoord. Er bestaan talloze ‘extreme’ diëten, die heel veel van een bepaalde voedingsstof voorschrijven, of juist zo min mogelijk. Vaak zijn de effecten van zulke diëten wetenschappelijk omstreden, of is niet bekend wat de langetermijneffecten zijn. Gevarieerd en gezond eten, zoals ook het Voedingscentrum voorschrijft, lijkt het devies.

Er zijn ook studies die laten zien dat continu iets te weinig eten - de zogenoemde calorierestrictie - zorgt voor een langere levensduur en betere gezondheid. Oude muizen lopen hun jongere soortgenootje eruit als ze op een 'hongerdieet' worden gezet:

Mensen worden bijzonder oud. We behoren tot de zoogdieren met de hoogste gemiddelde leeftijd ter wereld. Er zijn voorbeelden van vogels, zoals de kaketoe, flamingo en condors die ruim tachtig jaar werden. Over het algemeen worden dieren ouder in gevangenschap. Die gevangenschap vinden ze trouwens lang niet altijd erg, laat kaketoe Snowball zien:

Er bestaan allerlei websites waarop je een aantal vragen moet beantwoorden en waar een getal uitrolt dat zegt hoe oud je wordt. Hoe realistisch zijn dit soort schattingen? Deeg: 'Die zijn gebaseerd op gemiddelden. Het goed kunnen schatten van de levensverwachting is momenteel een groot issue omdat de levensverwachting is gekoppeld aan de pensioenleeftijd. Maar voor een individu is het lastig om de leeftijd waarop hij of zij overlijdt te voorspellen. Zelfs wanneer gegevens bekend zijn over bepaalde bloedwaardes, roken, levensstijl en overgewicht, kom je slechts op een 30% voorspellende waarde. Wanneer je erfelijke factoren toevoegt, kom je misschien op 50%. Maar dan nog berust 50% op toeval.'

Mensen overlijden op steeds hogere leeftijd. Er zijn wetenschappers, zoals Aubrey de Grey, die geloven dat met nieuwe DNA-technieken de mens wel duizend jaar zou kunnen worden.

Dorly Deeg is pessimistischer. ‘Er lijkt nu een grens bereikt; sinds vijf jaar stijgt de levensverwachting nauwelijks meer.’ Dat de levensverwachting in de afgelopen decennia stijgt, is vooral te danken aan het feit dat meer mensen zijn gaan studeren en minder mensen zijn gaan roken.

Een andere interessante factor die een rol lijkt te spelen bij levensduur is opleidingsniveau. Na de Tweede Wereldoorlog nam het opleidingsniveau in Nederland enorm toe. Meer mensen maakten de middelbare school af en gingen zelfs verder studeren. ‘Mensen met hogere opleiding zorgen over het algemeen beter voor zichzelf, en hebben ook meer geld om voor betere gezondheid te zorgen. Dat maakt dat zij gemiddeld langer leven.’

Naast gezond leven is het onderhouden van vriendschappen van groot belang voor een oude dag, aldus 'ouderdomshoogleraar' Dorly Deeg. ‘Familierelaties gaan vaak al wel vanzelf, maar in vriendschappen moet je echt investeren. Het is belangrijk om goede sociale contacten te hebben. Onze groep heeft veel onderzoek gedaan naar depressie. Depressie verkort de levensduur, vooral omdat depressie en hartziekten met elkaar te maken hebben. De volkswijsheid van sterven aan een gebroken hart is toch ergens op gebaseerd.’