Wat is DNA en wat kun je ermee doen?

DNA

Wat is DNA en wat kun je ermee doen?

Laatste update: 06-03-2023

DNA is de belangrijkste drager van ons erfelijk materiaal. Het is het molecuul dat bepaalt welke haar- of huidskleur je hebt, maar ook welke erfelijke ziekten je kan krijgen. Hoe werkt DNA eigenlijk? Wat kun je er mee? En wat zou je er in de toekomst mee kunnen?

Wat is DNA?

Een DNA-streng moet je zien als een soort verzamelpakket van bijna al je erfelijke informatie. Deze pakketten zijn opgebouwd uit afgebakende kleinere stukjes DNA die genen worden genoemd. Elk gen bevat de informatie voor de specifieke vorming van een eiwit. Zij geven al je erfelijke eigenschappen door, zoals je haar- en oogkleur. 

DNA komt voor in iedere cel van ieder mens, dier, plant en schimmel. Het bepaalt grotendeels wat er gebeurt in je lichaam: het is als het ware het ontwerp voor je bestaan. Binnen in het DNA zit een genetische code die voor iedereen uniek is. Hierdoor kent ieder wezen een eigen bouwplan en verschillen we – ondanks dat we soortgenoten zijn – toch van elkaar.

De allerkleinste deeltjes van ons lichaam bevatten onder meer informatie over ons uiterlijk.

Naar de meest recente schattingen bevat je lichaam in totaal zo’n 30.000 genen. Dit totaalpakket wordt ook wel het menselijk genoom genoemd. Omdat deze verzameling te complex is om op één plaats te bewaren, wordt hij verspreid over chromosomen.

In het geval van de mens, heeft ieder van onze celkernen een verzameling van in totaal 46 chromosomen. Hiervan zijn er 23 afkomstig van je moeder en 23 van je vader, die allemaal paartjes vormen. Ieder chromosomenpaar is uniek en bevat duizenden unieke genen.

dna_chromosoom
De 46 chromosomen die je in iedere cel van je lichaam hebt.

Welke informatie zit in je DNA?

DNA vertelt je veel over jezelf en over anderen. Zo vertelt je genetische code wie je (voor)ouders zijn of wie ze waren. Door DNA te vergelijken, kun je controleren of jullie code overeenkomt en je dus echt familie bent. Als je meer wil weten, is het zelfs mogelijk om ermee in kaart te brengen wat je etnische achtergrond is. Komen je verre voorouders bijvoorbeeld misschien uit Afrika of China? Of waren zij zelfs Inca’s? Je DNA vertelt het je.

dna_onderzoek
DNA afnemen kan op allerlei manieren, het afnemen van wangslijm is de meestgebruikte manier.
 © ANP

DNA kan verder als bewijs dienen in een moordzaak. Op een plaats delict laat een dader vaak sporen na, zoals haren of huidschilfers. Hieruit kan DNA worden afgelezen en aangezien iedere genetische code uniek is, bewijst dit van wie de sporen zijn. Wanneer de politie een verdachte aanhoudt, kun je controleren of zijn / haar DNA overeenkomt met dat wat gevonden is. 

Ook kan DNA je vertellen welke ziekten en aandoeningen erfelijk kunnen zijn. Bij een aandoening als dyslexie bijvoorbeeld is in 30 procent van de gevallen sprake van erfelijkheid.

Wanneer een arts vermoedt dat een ernstige ziekte binnen je familie heerst, dan kan hij je doorsturen naar een klinisch geneticus. Door je DNA te onderzoeken, kan die vervolgens ontdekken of een van je genen afwijkt. Hierdoor weet een arts vroegtijdig welk risico je loopt. Daarnaast ontdek je met DNA-onderzoek of je mogelijk een ziekte door kan geven aan je (klein)kinderen.

Kunnen we DNA veranderen?

Ja. Naast dat we DNA kunnen aflezen, kunnen we deze bouwstenen van het leven ook aanpassen. Dat gaat door middel van CRISPR-Cas-methode. Deze methode maakt het mogelijk om heel precies en efficiënt in het DNA te knippen en plakken. Het werkt eigenlijk als een soort schaar.

CRISPR-Cas maakt het mogelijk om een fout in een gen op te sporen en die vervolgens te vervangen. Hierdoor kun je DNA – in principe – zo vormgeven als je zelf zou willen. Je kunt het bijvoorbeeld inzetten om erfelijke ziektes en malaria te bestrijden, of zelfs voor het creëren van nieuwe dieren. Omdat we kunnen opzoeken welke genen bij iemand stuk zijn, kunnen we die steeds beter gericht repareren. Mogelijk kunnen we binnen korte tijd zelfs erfelijke ziektes verwijderen uit menselijke embryo’s.

In theorie zouden we ook embryo’s kunnen aanpassen naar onze eigen wens: de designerbaby. Wil je bijvoorbeeld dat je kind sterkere botten heeft of een betere spiergroei? Of dat je kind een bepaalde oogkleur heeft? Dan is dit in theorie allemaal mogelijk. Althans, dat geldt voor de eigenschappen waar een enkel gen voor nodig is. Zo is het bijvoorbeeld nog te ingewikkeld om intelligentie aan te passen. Toch zal het sleutelen aan mensen hoe dan ook niet snel zo ver komen, omdat er veel bezwaar is.

Wat zijn de bezwaren tegen het aanpassen van DNA?

Niet iedereen is voorstander van het sleutelen aan DNA. Een veelgehoord argument is dat je hiermee ‘voor God speelt’ en dat niet moet kunnen. Het grootste probleem volgens tegenstanders is dat we de gevolgen niet overzien. We veranderen echte genen, maar hebben geen idee of dit verregaande consequenties heeft. Roept CRISPR-Cas bijvoorbeeld afweerreacties op bij mensen? We weten het niet. In de meeste landen is het daarom (grotendeels) verboden om aan DNA te sleutelen, met uitzondering van bijvoorbeeld China. Maar ook daar zijn strenge regels. Een dokter die DNA veranderde van embryo's moest de cel in.

Toch wordt in steeds meer landen de wet verruimd. Zo is het sinds 2016 in Engeland legaal om embryo’s te bewerken voor wetenschappelijk onderzoek. Het is nog niet toegestaan om deze bewerkte embryo’s ook daadwerkelijk tot leven te laten komen, maar de wetsverruiming maakt wel de weg ervoor vrij. Ook in Nederland maken veel partijen, zoals de Gezondheidsraad, zich nu daarom hard om ook hier het genetisch bewerken van embryo’s te legaliseren.

Uitleg over het ontstaan van een 'designer baby' en de voor- en tegenstanders van embryomodificatie. 

Iets vergelijkbaars gebeurde ruim zestig jaar geleden bij IVF. Ook daar was veel kritiek op, omdat de wetenschap voor God zou spelen. Inmiddels is de techniek echter breed geaccepteerd. Het is daarom niet ondenkbaar dat DNA aanpassen ooit wel legaal wordt en we aan de blauwdruk van het leven mogen sleutelen.

In het kort

  • DNA is een verzamelpakket en de belangrijkste drager van ons erfelijk materiaal. Al onze celkernen bestaan uit 46 chromosomen, 23 van je moeder en 23 van je vader. 

  • Een DNA-onderzoek maakt het mogelijk je etnische achtergrond te ontdekken, een moord op te lossen, ziektes te bestrijden en genen te repareren.

  • Dankzij de CRISPR-Cas methode kunnen we (in theorie) heel precies en efficiënt in DNA knippen en plakken.

  • Er is veel discussie over het aanpassen van DNA. Omdat de gevolgen ervan nog niet te overzien zijn, zijn de regels streng.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

auteur

Door Valentijn van der Lende

Ook interessant om te weten