Wat is DNA en wat kun je ermee doen?

Een DNA-streng moet je zien als een soort verzamelpakket van bijna al je erfelijke informatie. Deze pakketten zijn opgebouwd uit afgebakende kleinere stukjes DNA die genen worden genoemd. Elk gen bevat de informatie voor de specifieke vorming van een eiwit. Zij geven al je erfelijke eigenschappen door, zoals je haar- en oogkleur. 

DNA komt voor in iedere cel van ieder mens, dier, plant en schimmel. Het bepaalt grotendeels wat er gebeurt in je lichaam: het is als het ware het ontwerp voor je bestaan. Binnen in het DNA zit een genetische code die voor iedereen uniek is. Hierdoor kent ieder wezen een eigen bouwplan en verschillen we – ondanks dat we soortgenoten zijn – toch van elkaar.

Naar de meest recente schattingen bevat je lichaam in totaal zo’n 30.000 genen. Dit totaalpakket wordt ook wel het menselijk genoom genoemd. Omdat deze verzameling te complex is om op één plaats te bewaren, wordt hij verspreid over chromosomen.

In het geval van de mens, heeft ieder van onze celkernen een verzameling van in totaal 46 chromosomen. Hiervan zijn er 23 afkomstig van je moeder en 23 van je vader, die allemaal paartjes vormen. Ieder chromosomenpaar is uniek en bevat duizenden unieke genen.

DNA vertelt je veel over jezelf en over anderen. Zo vertelt je genetische code wie je (voor)ouders zijn of wie ze waren. Door DNA te vergelijken, kun je controleren of jullie code overeenkomt en je dus echt familie bent. Als je meer wil weten, is het zelfs mogelijk om ermee in kaart te brengen wat je etnische achtergrond is. Komen je verre voorouders bijvoorbeeld misschien uit Afrika of China? Of waren zij zelfs Inca’s? Je DNA vertelt het je.

DNA kan verder als bewijs dienen in een moordzaak. Op een plaats delict laat een dader vaak sporen na, zoals haren of huidschilfers. Hieruit kan DNA worden afgelezen en aangezien iedere genetische code uniek is, bewijst dit van wie de sporen zijn. Wanneer de politie een verdachte aanhoudt, kun je controleren of zijn / haar DNA overeenkomt met dat wat gevonden is. 

Ja. Naast dat we DNA kunnen aflezen, kunnen we deze bouwstenen van het leven ook aanpassen. Dat gaat door middel van CRISPR-Cas-methode. Deze methode maakt het mogelijk om heel precies en efficiënt in het DNA te knippen en plakken. Het werkt eigenlijk als een soort schaar.

CRISPR-Cas maakt het mogelijk om een fout in een gen op te sporen en die vervolgens te vervangen. Hierdoor kun je DNA – in principe – zo vormgeven als je zelf zou willen. Je kunt het bijvoorbeeld inzetten om erfelijke ziektes en malaria te bestrijden, of zelfs voor het creëren van nieuwe dieren. Omdat we kunnen opzoeken welke genen bij iemand stuk zijn, kunnen we die steeds beter gericht repareren. Mogelijk kunnen we binnen korte tijd zelfs erfelijke ziektes verwijderen uit menselijke embryo’s.

In theorie zouden we ook embryo’s kunnen aanpassen naar onze eigen wens: de designerbaby. Wil je bijvoorbeeld dat je kind sterkere botten heeft of een betere spiergroei? Of dat je kind een bepaalde oogkleur heeft? Dan is dit in theorie allemaal mogelijk. Althans, dat geldt voor de eigenschappen waar een enkel gen voor nodig is. Zo is het bijvoorbeeld nog te ingewikkeld om intelligentie aan te passen. Toch zal het sleutelen aan mensen hoe dan ook niet snel zo ver komen, omdat er veel bezwaar is.

Niet iedereen is voorstander van het sleutelen aan DNA. Een veelgehoord argument is dat je hiermee ‘voor God speelt’ en dat niet moet kunnen. Het grootste probleem volgens tegenstanders is dat we de gevolgen niet overzien. We veranderen echte genen, maar hebben geen idee of dit verregaande consequenties heeft. Roept CRISPR-Cas bijvoorbeeld afweerreacties op bij mensen? We weten het niet. In de meeste landen is het daarom (grotendeels) verboden om aan DNA te sleutelen, met uitzondering van bijvoorbeeld China. Maar ook daar zijn strenge regels. Een dokter die DNA veranderde van embryo's moest de cel in.