Hoe moeten we de groeiende wereldbevolking voeden?
Hoe moeten we de groeiende wereldbevolking voeden?
Laatste update: 26-04-2024
Het lijkt de gewoonste zaak van de wereld: drie keer per dag een maaltijd met gevarieerd voedsel. In de supermarkt ligt een overvloed aan groenten en fruit, granen, zuivel, vlees en vis. Maar wereldwijd gaat de kwaliteit van landbouwgronden achteruit. In de oceanen is sprake van overbevissing. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO lijden nog steeds zo'n 690 miljoen mensen honger. Hoe maken we onze voedselproductie duurzaam? En hoe draagt nieuwe technologie bij aan genoeg voedsel voor iedereen?
Redacteur: Willemien Groot
Is er genoeg voedsel op aarde?
Zelfs met het huidige gebruik van het totale landbouwoppervlak is er genoeg voedsel om te wereldbevolking te voeden. Maar het beschikbare voedsel is niet eerlijk verdeeld. We krijgen het voedsel moeilijk daar waar het nodig is. En door armoede en ongelijkheid kan een grote groep mensen het geproduceerde voedsel niet betalen. Ondervoeding en honger komen vooral voor in landen met een slecht functionerende overheid zoals in Venezuela. Of als er sprake is van 'ontwrichtende situaties' zoals een oorlog.
Als landen zoveel mogelijk zelf hun voedsel produceren, aangevuld met import van producten uit andere landen, worden ze onafhankelijker. Nederland bijvoorbeeld, produceert veel meer vlees, melk en aardappelen dan wij zelf kunnen consumeren. Maar de boeren telen weer te weinig graan en peulvruchten en om die reden moet Nederland die producten importeren. Ook wordt veel landbouwgrond gebruikt voor de teelt van veevoer. Maïs en graan voor koeien, varkens en ander vee dat wordt geslacht voor het vlees. Om de milieudruk van voedselproductie te laten dalen zouden we ook anders kunnen gaan eten: meer vezels en plantaardige voedingswaren en minder dierlijk eiwit.
Band Aid
In 1984 wordt Ethiopië getroffen door een ernstige hongersnood. De Britse popsterren Bob Geldof en Midge Ure richten de popgroep Band Aid op. Band Aid bestaat uit bijna alle beroemde muzikanten uit Groot-Brittannië, zoals Phil Collins, Freddy Mercury, Sting, Paul McCartney, David Bowie en Bono.
In een dag neemt de band het liedje 'Do They Know Is Christmas?' op. Het nummer bereikt in veel landen de eerste plaats van de hitlijsten. De opbrengst gaat naar de hulpactie voor Ethiopië. Een jaar later wordt het initiatief gevolgd door het wereldwijde benefietconcert Live Aid. Het concert levert 150 miljoen pond op, zo'n 175 miljoen euro.
Export van Nederlandse producten
Hoe draagt voedselzekerheid bij aan de stabiliteit in de wereld?
Voedselopstanden zijn van alle tijden. VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon noemt de voedselopstanden in Afrika en Azië van 2008 "het nieuwe gezicht van honger". Gebrek aan voedsel leidt in 2010 tot een hele reeks opstanden in landen in het Midden-Oosten. Zelfs de redelijk welvarende middenklasse kan de stijgende prijzen voor basisproducten als rijst, graan en maïs niet meer betalen. De tekorten worden veroorzaakt door een combinatie van mislukte oogsten, een groeiende bevolking die meer voedsel nodig heeft, en hoge olieprijzen die de transportkosten omhoog jagen.
Wereldwijd schieten in 2008 voedselprijzen omhoog, waardoor families in allerlei landen honger lijden. Hele uitzending zien? Kijk op Zembla.nl.
De Arabische Lente begint in 2010 met protesten in Tunesië tegen de corrupte politie, maar ook tegen de hoge voedselprijzen. In datzelfde jaar staakt Rusland de export van graan. Rusland heeft al het verbouwde graan zelf nodig, omdat door droogte bijna de helft van de eigen oogst is mislukt. De Verenigde Naties vinden dat iedereen zonder problemen toegang tot voldoende voedsel moet hebben. De VN wil vóór 2030 honger uitbannen en voedselzekerheid realiseren.
Maar sinds een paar jaar neemt de honger in de wereld juist weer toe, vooral door oorlogen, klimaatverandering en de coronapandemie. Volgens een rapport van Oxfam Novib zijn er in 2021 wereldwijd ruim 155 miljoen mensen die ernstige honger lijden, 20 miljoen meer dan het jaar ervoor.
Voedseltekort en de Arabische lente
Franse Revolutie
Tijdens de Franse Revolutie (1789-1799) komt de bevolking in opstand tegen de macht van de monarchie en de adel, maar vooral ook tegen de stijgende voedselprijzen. Volgens de overlevering spreekt de Franse koningin Marie-Antoinette de legendarische woorden "Dan eten ze toch cake?", als zij hoort dat de bevolking door gebrek aan brood honger lijdt. Die uitspraak staat symbool voor de politieke en economische afstand tussen de Franse edelen en 'het gepeupel'. Na de revolutie wordt Frankrijk een republiek.
Wat is duurzame voedselproductie?
Gezond en gevarieerd eten voor de hele wereldbevolking, zonder dat dit ten koste gaat van mensen, milieu en de natuur. Dat noemen we duurzame voedselproductie. In de praktijk betekent dit dat voedselproducenten de landbouwgrond vruchtbaar houden, dat we het gebruik van bestrijdingsmiddelen zoveel mogelijk beperken, dat consumenten zo min mogelijk eten weggooien en dat we plantenafval hergebruiken, bijvoorbeeld als compost. Bekende voorbeelden van duurzame producten zijn bijvoorbeeld biologische of fair trade producten. Bij fair trade letten fabrikanten er ook op dat bij het verbouwen van bijvoorbeeld cacao of koffie de landarbeiders een goed loon krijgen en dat er geen kinderarbeid voorkomt. Duurzaam betekent ook dat we zo min mogelijk met voedsel slepen. Daarom is het voor de consument belangrijk om te weten of die biologische sperziebonen uit Kenia komen of in eigen land zijn geteeld.
Sperziebonenoogst in Nederland
Gemiddeld gooien we in Nederland per persoon ongeveer 41 kilo voedsel per jaar weg. Tien jaar geleden was dit nog bijna 48 kilo. We gooien dus minder eten weg dan vroeger, maar het blijft verspilling. Ga maar na: dit voedsel is geteeld en naar de fabriek, de winkel en ons keukenkastje gebracht. En daarna in de vuilnisbak gegooid. Bijvoorbeeld als de Tenminste Houdbaar Tot-datum op blikjes en flessen is verstreken. Dit datumstempel is ooit ontstaan als kwaliteitsgarantie van de fabrikant. Het betekent niet dat de inhoud daarna oneetbaar is. En toch gooien veel mensen een blik eten weg na de THT-datum. Om dit te voorkomen wil de overheid de THT-datum op etenswaren afschaffen. Dat die maatregel werkt, blijkt uit onderzoek. Consumenten gooien tot 12 procent minder eten weg als het datumstempeltje ontbreekt.
Verschillende initiatieven richten zich op het gebruiken van voedsel dat anders zou worden weggegooid. ‘InStock’ van Ahold kookt elke dag met overgebleven voedsel uit supermarkten.
Ook fabrikanten en supermarkten nemen maatregelen tegen voedselverspilling. Bijvoorbeeld door minder hoge eisen te stellen aan groenten en fruit. Een kromme komkommer of een niet-perfecte tomaat worden weggegooid omdat ze er niet 'mooi' uitzien. Hoewel ze even lekker smaken. Supermarktketen Albert Heijn verkoopt als eerste afgekeurde groenten en fruit. De Buitenbeentjes, waar niets mis mee is, zijn een doorslaand succes. Er zijn ook bedrijven die de afgekeurde of overrijpe groenten verwerken, bijvoorbeeld door er soepen en sauzen van te maken.
Er is genoeg voedsel om de wereldbevolking te voeden, maar het is niet eerlijk verdeeld.
Moeten we minder vlees eten?
Op termijn is stijging van de vleesconsumptie niet verantwoord. Veeteelt zorgt voor uitstoot van broeikasgassen die bijdragen aan klimaatverandering.
Een maaltijd bij een kookwedstrijd voor huisvrouwen in 1951 bestaat uit vlees, jus, groente en aardappelen: "Een degelijke maaltijd dus."
En die groeiende veestapel moet ook eten. De teelt van veevoer, zoals maïs en graan gaat ten koste van de grond die we nodig hebben om ons eigen voedsel te verbouwen. Volgens het RIVM moeten Nederlanders minder vlees eten om de klimaatdoelstellingen te halen. Maar we zijn gewend aan dat lapje vlees op tafel. Vroeger was het een luxeproduct, maar sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw werd het relatief goedkoop. Tegenwoordig hoort vlees bij de dagelijkse boodschappen en na een kleine daling tijdens de crisis stijgt het vleesgebruik van Nederlanders inmiddels weer. In 2018 gebruiken we gemiddeld per persoon ongeveer 76 kilo vlees, inclusief botten. Als het inkomen van consumenten stijgt, stijgt ook de vleesconsumptie. In China, India en delen van Afrika wordt nu ook meer vlees gegeten, maar nog niet zoveel als in rijke landen.
Gezond eten
Eigenlijk weten we best wat gezond eten is. Niet te veel zout, vet en suiker. Water en thee in plaats van een glas frisdrank. Veel groenten, fruit en granen. En niet te veel alcohol. Voor mannen is een dagelijkse hoeveelheid van 2500 calorieën aanbevolen, voor vrouwen is dat 2000 calorieën.
Waar halen we dan onze eiwitten vandaan?
Dierlijke en plantaardige eiwitten zijn goed voor je huid en je spieren. Ze zijn een belangrijke bouwstof voor je lichaam. We halen de meeste eiwitten uit vlees, maar er zijn alternatieven. Soja, granen, noten en bonen, zijn belangrijke bronnen van plantaardige eiwitten. Ook insecten en zeewier bevatten veel eiwitten. Die nieuwe vleesvervangers zijn op sommige biologische markten al te koop. Bijkomend voordeel is dat zeewier afvalstoffen van de landbouw, zoals fosfor en stikstof, uit het zeewater haalt.
Zeewier uit Frankrijk wordt door Dutch Weed Burger gebruikt om veganistische hamburgers van te maken.
Wetenschappers van de Universiteit van Maastricht presenteren in 2013 de eerste hamburger van kweekvlees. Uit de stamcellen van een koe kweken wetenschappers spierweefsel om een hamburger van te maken. Projectleider Mark Post heeft sindsdien het bedrijf Mosa Meat opgericht en onderzoekt grootschalige productie van kweekvlees. Universiteiten in de VS en Groot-Brittannië experimenteren met andere vleessoorten als varkens en pluimvee.
Dit zijn kleine onderzoeksprojecten en de producten zijn nog duur. Als fabrikanten kweekvlees eenmaal in grote hoeveelheden kunnen maken, heeft het mogelijk een kans. De eerste kweekhamburger kostte 250.000 euro. Inmiddels is de prijs gedaald naar tien euro. Maar het zal nog wel een tijdje duren voordat het in de supermarkt ligt.
Wat ligt er in 2050 in onze koelkast?
Voedingsmiddelentechnologie is wereldwijd in opkomst. Verpakkingen kunnen helpen om voedselverspilling te voorkomen. Een sensor op een pak melk geeft bijvoorbeeld een signaal af als de houdbaarheidsdatum nadert. Wetenschappers onderzoeken samen met bedrijven naar verschillende manieren om die slimme verpakkingen toe te passen.
Een sensor in een slimme verpakking zou ervoor kunnen zorgen dat er minder voedsel wordt verspild. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De industrie werkt ook aan nieuwe voedingsmiddelen die geschikt zijn voor kwetsbare groepen, zoals mensen met een voedselallergie, of ouderen en zieken. Zij krijgen vaak niet alle voedingsstoffen binnen die ze nodig hebben. Of ze hebben juist een beetje extra vitaminen of eiwitten nodig. Op maat samengestelde maaltijden kunnen ondervoeding voorkomen.
En wie weet bezit iedereen in 2050 een voedselprinter. Je voegt dan je eigen ingrediënten toe, met op jou persoonlijk afgestemde hoeveelheden voedingstoffen, en de printer maakt er een lekker hapje van.
Cakes, kipfilet en geitenkaashapjes kunnen worden geprint door een 3D-voedselprinter. Een kijkje in de toekomst op een foodprint-conferentie.
In het kort
Zelfs met het huidige landbouwgebied is er genoeg voedsel voor de wereldbevolking. Het voedsel is alleen oneerlijk verdeeld.
Voedselzekerheid en politieke stabiliteit hebben veel met elkaar te maken. De Arabische Lente in het Midden-Oosten begint met protesten tegen corruptie en de stijgende voedselprijzen.
Duurzame voedselproductie betekent gezond en gevarieerd eten voor de hele wereldbevolking, zonder dat dit ten koste gaat van mensen, milieu en de natuur.
Om de klimaatdoelstellingen te halen moeten we volgens het RIVM minder vlees eten. Toch gaan consumenten meer vlees eten als hun inkomen stijgt.
Er komen steeds meer producten op de markt die vlees kunnen vervangen. Zelfs nieuwe producten als zeewierburgers en insecten.
Voedseltechnologie kan ervoor zorgen dat we maaltijden op maat gemaakt krijgen. Met alle voedingsstoffen die we nodig hebben.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
