Waarom was Lubbers twaalf jaar als premier aan de macht?
Gepubliceerd: 6-11-2017
Laatste update: 06-03-2023
Ruud Lubbers staat bekend als een efficiënt politicus die goed is in het sluiten van compromissen. Zijn politieke loopbaan kent succesverhalen zoals het economisch herstel in de jaren tachtig, maar ook affaires waaronder de beschuldiging van een ‘hand op de bil’. Hij blijft ruim twaalf jaar (1982-1994) aan de macht als premier en overlijdt op 78-jarige leeftijd in Rotterdam.
Redacteur: Niek van Lent
Wat doet Ruud Lubbers voordat hij de politiek ingaat?
Rudolphus Franciscus Marie Lubbers wordt geboren op 7 mei 1939. Hij komt uit een katholiek ondernemersgezin uit Rotterdam met negen kinderen. Ruud is het zesde kind en de derde zoon uit het gezin. Zijn vader is directeur van het constructiebedrijf Hollandia in Krimpen aan de IJssel. Ruud is een intelligente en leergierige jongen. Hij gaat naar het gymnasium aan het Canisius College, een katholiek internaat in Nijmegen. Op het Canisius worden de jongens straf opgevoed en klaargestoomd voor hun carrière. Bij voorkeur is dat een loopbaan in de filosofie, en anders in de politiek. Wanneer Ruud op het internaat aankondigt economie te gaan studeren is dat, zoals zijn broer Rob later schrijft: “Een hoogst kwalijke zaak. Hij had filosofie of iets dergelijks moeten gaan studeren, maar zeker niet zo’n dom vak als economie. Dat past niet bij de jezuïeten."
Op het Canisius College heeft Ruud Lubbers al veel moeten debatteren.
Toch kiest Lubbers voor een studie economie in Rotterdam, die hij in 1962 cum laude afrondt. Later dat jaar trouwt Lubbers met Ria Hoogeweegen, met wie hij drie kinderen krijgt: Paul, Bart en Heleen.
Lubbers met zijn vrouw Ria.
Lubbers’ vader in overlijdt in 1963. Samen met zijn oudere broer Rob neemt hij de leiding van het bedrijf over. De studie economie komt hier juist goed van pas: Ruud regelt de financieel-economische zaken en Rob de technisch-commerciële. Onder leiding van de broers kent het bedrijf een grote groei. In 1964 wordt Lubbers samen met zijn vrouw lid van de Katholieke Volkspartij (KVP), dat in 1980 officieel zal fuseren tot het CDA. In de daarop volgende jaren heeft hij meerdere bestuursfuncties in christelijke/katholieke vakbonden en is hij onder meer lid van de programma-adviesraad van de KRO.
Hoe begint Lubbers’ politieke carrière?
Door zijn betrokkenheid bij de KVP wordt Lubbers in 1973 gevraagd als minister van Economische Zaken in het kabinet-Den Uyl. Hij valt gelijk met zijn neus in de boter: door de oliecrisis raakt Nederland in een economische recessie. Benzine gaat op de bon en door het lage benzineverbruik loopt de overheid inkomsten aan accijnzen mis. Lubbers is als minister deels verantwoordelijk voor het opvangen van de economische gevolgen. Een belangrijke manier om dat te bewerkstelligen is volgens het kabinet door ‘zuinig aan te doen’. Tekenend hiervoor zijn de aankondiging van een autovrije zondag door Premier Den Uyl op televisie en de toespraak van Lubbers tijdens de tweede oliecrisis waarin hij het volk het advies geeft om de thermostaat wat lager te zetten, de gordijnen dicht te doen en wat vroeger naar bed te gaan.
Autoloze zondag (1973).
Lubbers is vanaf de formatie van het kabinet-Van Agt I in 1977 de vicevoorzitter van de ‘CDA-fractie’ (hoewel het CDA pas sinds 1980 officieel bestaat, hebben de drie christelijke partijen KVP, CHU en ARP al vanaf 1976 een gezamenlijke lijstverbinding/lijsttrekker). Op dat moment is Willem Aantjes de CDA-fractievoorzitter. Hij raakt in 1978 in opspraak als blijkt dat hij zich in 1944 vrijwillig bij de SS heeft aangemeld. Na deze onthulling kondigt Aantjes zijn vertrek uit de landelijke politiek aan en wordt Lubbers naar voren geschoven.
Willem Aantjes in tranen na de bekendmaking van zijn aftreden als CDA-fractievoorzitter.
Het kabinet-Van Agt II bestaat uit een samenwerking tussen CDA, PvdA en D66 en wordt gevormd in 1981. Omdat de oliecrisis van de jaren zeventig tot een economische recessie heeft geleid, staat dit kabinet gelijk onder druk. Er heerst grote werkloosheid en de overheid kampt met een flinke staatsschuld. De PvdA-ministers zijn het niet eens met het sterk op bezuinigingen gerichte beleid en de samenwerking spat al na een acht maanden uiteen. In 1982 vinden er daarom opnieuw verkiezingen plaats, waarbij de PvdA als grootste uit de bus komt, gevolgd door het CDA en de VVD van Ed Nijpels. Omdat beide partijen niet met de PvdA samen willen werken wordt de partij van den Uyl gepasseerd en vormen het CDA en de VVD het nieuwe kabinet. Dries van Agt kondigt vlak na deze verkiezingen aan dat hij de politiek zal verlaten en Ruud Lubbers – kort daarvoor nog in gesprek over een directeurschap bij de Nederlandse Spoorwegen – is ineens de beoogd premier van Nederland.
"U noemt allemaal voortreffelijke mensen maar dit is een hele voortreffelijke."
Wat zijn belangrijke momenten in Ruud Lubbers’ premierschap?
Bezuinigingen
Het kabinet-Lubbers I staat voor dezelfde opgave als het kabinet-Van Agt II: bezuinigen. Aan deze periode dankt Lubbers zijn bijnaam in het buitenland ‘Ruud Shock’, omdat hij in Nederland – op dat moment de zieke man van Europa – de overheidsfinanciën weer op orde weet te brengen.
"Ik zag het als een kans, een uitdaging, om het goed te gaan doen." De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
Kruisraketten
Zonder twijfel het grootste politieke dilemma in Lubbers vroege premierschap wordt veroorzaakt door de wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie in de Koude Oorlog. Als reactie op de plaatsing van SS-20-raketten (afstandsraketten met een nucleaire lading) door de Russen, willen de Verenigde Staten 572 kruisraketten in vijf NAVO-landen stationeren, waaronder 48 in Nederland.
De angst voor een kernoorlog leidt in 1981 tot hevige protesten van de Nederlandse bevolking. Ruim vierhonderdduizend demonstranten verzamelen zich in Amsterdam met leuzen als: ‘Kaaskoppen tegen kernkoppen’. En niet voor niets brengt de band Doe Maar in 1982 het nummer ‘De Bom’ uit, dat op nummer één in de top 40 komt.
Het kabinet-Van Agt heeft de plaatsing al toegezegd maar stelt daarbij geen datum vast. De protesten houden aan en de politiek is verdeeld, ook binnen het CDA. Door de onrust wordt de zaak door kabinet-Lubbers I opnieuw bekeken. Lubbers verzint een compromis: Nederland zal geen kruisraketten plaatsen, als de Sovjet-Unie stopt met de plaatsing van nog meer SS-20’s. Het besluit wordt op 1 juni 1984 doorgevoerd. Op 1 november 1985 moet het aantal raketten van de Russen gelijk zijn gebleven of gedaald, anders gaat Nederland alsnog over tot plaatsing. De druk komt op de Sovjet-Unie te liggen en Lubbers hoeft voorlopig geen definitief besluit te nemen.
Lubbers krijgt op een moment van rust een ingeving, waarmee hij tijd weet te kopen. De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
In oktober 1985 worden 3,7 miljoen handtekeningen verzameld tegen de plaatsing van de raketten. Omdat de Russen het aantal raketten toch hebben opgehoogd (al doen ze voorkomen dat het niet zo is) moet het kabinet daad bij het woord voegen en toch tot plaatsing overgaan. In 1988 moet het gaan gebeuren. Maar de Amerikaanse president Reagan en de Russische president Gorbatsjov bereiken voor die tijd een overeenkomst over een ontwapening. Kruisraketten in Nederland zijn niet meer nodig en Lubbers’ probleem is opgelost.
In beeld: Nederland tegen kruisraketten
Een demonstratie tegen de plaatsing van kruisraketten in 1979.
Een demonstrant springt tijdens een debat in de Tweede Kamer over de kruisraketten op tafel.
Een tegenreactie van voorstanders van de plaatsing van kruisraketten tijdens een vredesdemonstratie (1983).
Vredesdemonstratie van het 'Komite Kruisraketten Nee' in de Houtrusthallen in Den Haag (1985). Een groot gedeelte van het publiek keert Lubbers tijdens zijn toespraak de rug toe.
Twintigduizend Nederlanders spannen een proces aan tegen de staat om de plaatsing van kruisraketten te voorkomen.
Twintigduizend Nederlanders spannen een proces aan tegen de staat om de plaatsing van kruisraketten te voorkomen.
Het reiskostenforfait
Bij de verkiezingen van 1986 is de leus van het CDA: “Laat Lubbers zijn karwei afmaken.” Die kans krijgt hij. Wederom stappen het CDA en de VVD samen in het bootje, alleen zijn de verhoudingen in het kabinet veranderd. Het CDA wint negen zetels, de VVD verliest er juist negen. In het kabinet-Lubbers II wordt het milieu een speerpunt. Om de milieuvervuiling terug te dringen komt VVD-minister Ed Nijpels met een aantal maatregelen in het Nationaal Milieubeleidsplan. Zo wordt de brandstofaccijns verhoogd en de tegemoetkoming voor reiskosten van woon-werkverkeer, het zogeheten reiskostenforfait, boven de 10 kilometer afgetopt. Over deze maatregel ontstaat discussie in de Tweede Kamer en VVD-fractievoorzitter Voorhoeve dient op 2 mei 1989 een motie in om af te zien van de verlaging van deze tegemoetkoming. Lubbers stelt een onoverbrugbaar conflict vast. In werkelijkheid is dit een reactie op de opeenstapeling van conflicten. De spanningen tussen CDA en VVD lopen al op sinds de nieuwe verhoudingen in Lubbers II. Het reiskostenforfait blijkt de druppel: het kabinet valt.
"Ik zal uiteraard morgen, want het is nu te laat, een bezoek aan de koningin brengen om het ontslag van alle ministers aan te bieden."
Lubbers-Kok
“Verder met Lubbers” luidt de leus voor de derde ambtstermijn van Ruud Lubbers. Na de val van het kabinet wijst de kiezer de VVD als schuldige aan. De VVD verliest nog eens vijf zetels terwijl het CDA een gelijk aantal zetels wint. Tijdens de oplopende spanningen in de kabinetscrisis voert Lubbers al verkennende gesprekken met de PvdA van Wim Kok. Na de verkiezingen van 1989 wordt dit ook de combinatie voor Lubbers III, ook wel Lubbers-Kok.
Dit kabinet wil vooral de sociale zekerheid hervormen, het aantal arbeidsongeschikten is inmiddels gestegen tot boven de negenhonderdduizend. “Nederland is ziek”, stelt premier Lubbers. Daarom worden onder meer de WAO (arbeidsongeschiktheidswet), Ziektewet en Bijstandswet onder de loep genomen.
Tijdens Lubbers III wordt ook het Verdrag van Maastricht ondertekend, dat de basis vormt voor de invoer van de euro en de vorming van de Europese Unie.
Oud-politici over de totstandkoming van het Verdrag van Maastricht.
Wat voor politicus is Lubbers?
Ruud Lubbers wordt gezien als een zeer behendig politicus. Hij is charismatisch en een harde werker. Lubbers staat bekend om zijn lange redeneringen die moeilijk te volgen zijn. Oud-VVD-fractievoorzitter Ed Nijpels noemt hem “meester van het woord en in staat dingen op onnavolgbare wijze te verbinden.” Omdat Lubbers in zijn politieke loopbaan veel compromissen weet te sluiten, staat hij bekend als een zeer efficiënt premier. Toch heeft hij soms uitspattingen: na een verhitte kabinetsvergadering kan hij vloekend de tuin in lopen.
Lubbers hecht geen waarde aan een mooie auto of mooie kleren.
Lubbers is een man die ontzettend veel weet en informatie als een spons opzuigt. In de politiek maakt hij gebruik van zogenaamde ‘raadadviseurs’ die informatie verschaffen over wat er gaande is in verschillende ministeries. Zelf ziet Lubbers dit als ‘meedenken’ met zijn kabinet. Door anderen wordt dit veelal ook als bemoeizucht beschouwd. Lubbers en bemoeizucht worden wel vaker in een zin genoemd. Zo raakt hij in conflict met minister van Buitenlandse Zaken Hans van den Broek omdat hij zich ook bezighoudt met Europese samenwerkingen en neemt de Duitse bondskanselier Helmut Kohl het Lubbers niet in dank af dat hij zich negatief uitspreekt over de hereniging van Duitsland.
Door zijn raadadviseurs is Lubbers op de hoogte van veel zaken in de ministeries. De hele aflevering zien? Kijk op NPO.nl.
Zal ik even met je meedenken?
Ruud Lubbers
Wat is de Brinkman-affaire?
De landelijke politieke carrière van een van de langstzittende premiers eindigt toch ongelukkig. Na drie succesvolle kabinetten is de overdracht van de macht beroerd. In 1989 bevestigt Lubbers dat zijn laatste kabinetsperiode is aangebroken en presenteert hij Elco Brinkman als de nieuwe CDA-‘kroonprins’. Brinkman en Lubbers botsen echter in de daarop volgende jaren regelmatig. Brinkman meent dat het huidige kabinet daadkracht mist en breekt met het beleid door zich te presenteren met de leus: “het speelkwartier is over.” Lubbers reageert op zijn beurt door Wim Kok een minstens zo’n goede premier als Brinkman te noemen en doet er een schepje bovenop door zijn wantrouwen in de ‘kroonprins’ publiekelijk te maken:
Ik ga persoonlijk eens stemmen op de nummer drie van het CDA, dat is Ernst Hirsch Ballin.
Ruud Lubbers
Het interne geharrewar en het gebrek aan steun van Lubbers voor Brinkman blijkt funest voor het CDA: het verliest twintig zetels en komt voor het eerst in de oppositie.
Wat doet Lubbers na het CDA?
Na een premierschap van twaalf jaar is Lubbers in de race voor het voorzitterschap van de Europese Commissie. Maar de slechte verstandhouding tussen Lubbers en Bondskanselier Kohl – door zijn bemoeienis met de Duitse hereniging en een meningsverschil over de vestigingsplaats voor de Europese Bank – maakt een hoge functie op Europees gebied ondenkbaar. Kohl blokkeert Lubbers en de Franse president Mitterand schaart zich achter hem.
Na kort hoogleraar globalisering in Tilburg te zijn geweest, stelt Lubbers zich dan kandidaat voor de functie secretaris-generaal van de NAVO. De Amerikanen zien in oud-premier Lubbers geen geschikte kandidaat (vaak is een kandidaat oud-minister Buitenlandse Zaken) en ook deze topfunctie gaat daardoor aan zijn neus voorbij.
De Amerikanen hebben liever iemand die besluiten uitvoert dan iemand die besluiten neemt.
Ruud Lubbers
Eind 2000 wordt Lubbers gevraagd voor de functie Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR). Daar zet hij zich in voor de bescherming en opvang van vluchtelingen en lijkt alsnog een belangrijke carrière voor hem weggelegd. Vanaf 2004 raakt Lubbers in opspraak vanwege een vermeende ‘hand op de bil’ bij een VN-medewerkster. In 2005 blijkt dat er beschuldigen van vier verschillende vrouwen aan het adres van Lubbers worden onderzocht. Hij besluit uiteindelijk af te treden, maar bekend nooit schuld. Zijn vrouw Ria stelt: “Zijn hele leven slaat Ruud al zijn arm om vrouwen.”
Seksuele intimidatie of laster?
Er valt nog wat eer te herstellen in de jaren daarop. Zo is Lubbers in zowel 2006 en 2010 informateur, richt hij zich op duurzaamheid in Nederland en is hij voorzitter van de Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF. In februari 2018 overlijdt Ruud Lubbers op 78-jarige leeftijd in zijn woonplaats Rotterdam.
Ik ben vriendelijk, ik ben fysiek. Iedereen kent me wat dat betreft.
Ruud Lubbers
In het kort
Ruud Lubbers groeit op in een katholiek ondernemersgezin in Rotterdam. Zijn vader is directeur van het constructiebedrijf Hollandia. Na zijn dood neemt Ruud Lubbers met zijn broer Rob de leiding van dit bedrijf over.
Lubbers begint in de politiek als minister van Economische Zaken. Hij is CDA-fractievoorzitter vanaf 1978 en begint na de eerstvolgende verkiezingen van 1982 aan zijn eerste ambtstermijn als minister-president.
Lubbers is twaalf jaar premier en leidt drie effectieve kabinetten. Hij weet Nederland uit een economische crisis te trekken, maakt van milieu een speerpunt en stelt de plaatsing van kruisraketten dermate lang uit, dat het er nooit meer van komt.
Zijn landelijke politieke carriere eindigt ongelukkig. Lubbers uit publiekelijk dat hij de nieuwe CDA-lijsttrekker niet zal steunen, hetgeen tot interne conflicten leidt. Het CDA verliest na die verkiezingen twintig zetels.
Lubbers is vanaf 2000 werkzaam als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN. Na beschuldigingen van seksuele intimidatie treedt hij daar vrijwillig af. Daarna werkt hij nog als informateur en zet hij zich in Nederland in voor vluchtelingen en het milieu.
