Hoe wordt Willem I koning van Nederland?
Hoe wordt Willem I koning van Nederland?
Laatste update: 22-01-2024
Na tweehonderd jaar republiek en enkele jaren Franse bezetting, heeft Nederland in 1813 voor het eerst een 'eigen' koning: Willem I. Op spectaculaire wijze komt hij met een Engels oorlogsschip aan in Nederland om zijn plek als vorst in te nemen. Wie is Willem I? Waarom willen de Nederlanders hem als koning? En hoe geeft hij vorm aan het jonge koninkrijk?
Waarom willen de Nederlanders een koning?
Nederland is tot 1795 een zelfstandige republiek: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na de opstand van de Patriotten, komt Nederland jarenlang in Franse handen. Eerst als vazalstaat onder verschillende titels (Bataafse Republiek, Bataafse Gemenebest en Koninkrijk Holland), daarna enkele jaren als onderdeel van het Franse Keizerrijk onder leiding van Napoleon Bonaparte. In de Franse Tijd is Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon Bonaparte, een aantal jaren koning van Nederland. Officieel is hij daarmee onze eerste koning. Als Napoleon door verschillende Europese legers verslagen wordt, krijgt de Republiek zijn onafhankelijkheid en grondgebied terug.
Dit moet je weten over de tijd van Willem van Oranje tot en met Willem I.
Een republiek is echter niet de staatsvorm waarin Nederland verder wil gaan. Er komt een tijdelijk bewind, ook wel het Driemanschap van 1813 genoemd. Dit genootschap van drie politici komt aan de macht op 17 november 1813, nadat de Franse troepen het land hebben verlaten. Zij nemen het bestuur van het land over. Enkele dagen later roepen zij Nederland uit tot Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden. Het driemanschap vreest chaos en anarchie. Het is belangrijk dat er snel een staatshoofd komt. Willem Frederik, zoon van de naar Engeland gevluchte stadhouder Willem V, wordt door het Driemanschap uitgenodigd terug te keren naar Nederland om zijn plaats als vorst in te nemen.
Erfstadhouder Willem V is gevlucht naar Engeland. Zijn zoon Willem Frederik wil terugkeren naar Nederland. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Willem Frederik wil maar al te graag terug naar Nederland en accepteert de uitnodiging. Met een Engels oorlogsschip komt hij – na achttien jaar in Engeland – op 30 november 1813 aan in Scheveningen. Een feestvierende menigte haalt hem binnen. In een rijtuig wordt hij naar Den Haag gereden, waar hij aankondigt:
Ons gemeene Vaderland is gered: De oude tyden zullen weldra herleeven.
Vanaf dat moment is Willem soeverein vorst van de Nederlanden, maar koning wordt hij pas twee jaar later.
Zevenhonderd acteurs en figuranten spelen de landing van Willem I in Scheveningen na.
Waarom wordt Willem pas in 1815 echt koning?
Voordat Willem Frederik daadwerkelijk het land kan regeren, moeten er nog wel wat formaliteiten worden geregeld. Napoleon is voor korte tijd terug aan de macht, maar wordt verslagen door Britse, Pruisische, Nederlandse en Franse troepen. Bij het daaropvolgende Congres van Wenen overleggen de overwinnaars over de staatkundige herindeling van Europa. Nederland en België worden samengevoegd om zo een sterke buffer tegen Frankrijk te vormen.
Een goede ruil
Bij het Congres van Wenen wordt besloten dat Willem de erfprovincie Nassau aan Pruisen zal geven. In ruil daarvoor ontvangt Nederland het Groothertogdom Luxemburg. In 1867 wordt Luxemburg onafhankelijk.
Ook wordt er druk gesleuteld aan de eerste Nederlandse Grondwet. Terwijl de commissie een zo democratisch mogelijke grondwet probeert op te stellen, wil Willem Frederik de macht naar zich toetrekken. In 1815 wordt het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen. Willem Frederik wordt erkend als vorst en neemt vanaf 16 maart 1815 de titel Koning der Nederlanden aan. Willem Frederik gaat vanaf dan door het leven als Willem I. Hoewel Lodewijk Napoleon eerder koning was, beschouwen Nederlanders Willem I vaak als de eerste 'echte' koning van Nederland.
“De eenheidsstaat Nederland is een product van Franse bezetting.” De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De inhuldiging vindt plaats op 30 maart 1814 in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. De grote, onhandige kroon die gebruikt wordt, is helemaal niet zo duur. Het gaat om een verguld koperen exemplaar. De stenen zijn geen echte edelstenen, maar glazen stenen met zilverpapier erachter. Soms wordt er zelfs gesproken van een ‘houten kroon’, hoewel dat niet waar blijkt te zijn[1]. In 1840 kiest Willem II voor een nieuwe kroon, ditmaal wat luxer: bladgoud op zilver.
In het historische drama 'De Troon' worden de levens van koningen Willem I, Willem II en Willem III nagespeeld.
Hoe regeert Willem I?
Vanaf 1815 heeft Willem I de regie over het Nederlandse koninkrijk. Hij wil het land, dat te lijden heeft gehad onder bezettingen en opstanden, eerst opnieuw opbouwen. Willem I heeft een echte handelsgeest en wordt ook wel koning-koopman genoemd. Hij wil de oude economische bloei herstellen en investeert in de industrie en handel. Hij heeft bijvoorbeeld vele aandelen in de eerste spoorlijn. Ook worden in zijn naam allerlei kanalen en wegen aangelegd. De koning laat ook verschillende meren droogleggen, en richt een handelsmaatschappij op: de Nederlandsche Handel-Maatschappij(NHM).
Het koninklijk archief
Aan deze NHM hangt wel een schaduwzijde. De handelsmaatschappij wordt soms ook wel gezien als de opvolger van de VOC. De NHM handelt in Nederlands-Indië en voert daar het cultuurstelsel in: een belastingstelsel waarbij de Indische bevolking belasting af moet staan aan de Nederlandse overheid in de vorm van landbouwgrond of arbeidsuren. De Indische bevolking moet verplicht twintig procent van hun grond afstaan voor gouvernementsproducten: producten voor de Europese markt. In praktijk moeten zij vaak meer afstaan, zowel in de vorm van land als arbeid. Multatuli levert in zijn werk Max Havelaar flink kritiek op de praktijken van de NHM. Later blijkt dat Willem I zelf er financieel goed op vooruit ging – zijn kapitaal groeide tijdens zijn regeerperiode van tien tot tweehonderd miljoen – terwijl de bevolking verarmt.
Koning Willem I krijgt twee Afrikaanse prinsen cadeau. Arthur Japin schrijft er een boek over.
Hoe verliest Willem I België?
De regeerperiode van Willem I wordt met name gekenmerkt door één belangrijk conflict: de opstand van de Belgen. De koning valt niet bepaald in de smaak bij de Belgen. Liberalen zien hem als een autoritair figuur dat uit is op absolute macht. Katholieken zijn bang dat de protestantse Willem I zijn eigen geloof door wil drukken. Daarnaast is er ook nog sprake van een cultuurverschil tussen de Nederlanders en Belgen. De Belgen zijn veel meer gericht op het Franse en voelen helemaal niet de behoefte Nederlands te spreken, of hun geloof en levensstijl te veranderen.
Koning Willem I regeert over Nederland en België. De verschillen blijken echter groot. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In 1830 wordt in Brussel de opera “De Stomme van Portici” opgevoerd, een opera die gaat over de Napolitaanse opstand tegen de Spanjaarden. Het stuk grijpt de Belgen enorm aan: ook zij voelen vaderlandsliefde voor België en weerstand tegen de Nederlandse koning. De boze Belgen gaan de straat op. Het zou het begin worden van de Belgische revolutie. De Belgen worden gesteund door Frankrijk. Er wordt een Voorlopig Bewind opgericht: een bestuurlijke commissie van Belgen. Zij roepen op 4 oktober 1830 de onafhankelijkheid van België uit. De Belgen verkiezen hun eigen koning: Leopold I van België. Op 21 juli juli 1831 legt Leopold zijn eed af op het Koningsplein in Brussel. In de jaren daarna wordt hij door steeds meer landen erkend.
Jan van Speijk
De Nederlandse commandant Jan van Speijk schrijft tijdens de Belgische Revolutie in een brief aan zijn nicht: “dat eerder Boot met kruid en mij in de Lugt gaat dan immer een infaame Brabander te worden of het vaartuig overtegeven.” Wanneer zijn kanonneerboot enkele weken later wordt overmeesterd, voegt Van Speijk daad bij woord: hij steekt zijn sigaar in een vat buskruit, waarna de boot de lucht in gaat.
De Belgen komen in opstand en kiezen een eigen koning. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Willem I erkent Leopold en het onafhankelijke België niet. Hij is vastberaden België terug te winnen en stuurt een leger, onder leiding van zijn zonen, richting het zuiden. Veel succes heeft hij niet, omdat de Belgen worden bijgestaan door de Fransen. Toch blijft Willem I zijn leger negen jaar lang financieren, ondanks de kritiek van zijn volk. Pas in 1839 erkent hij de Belgische onafhankelijkheid. Een jaar later doet hij gedesillusioneerd afstand van de troon. Zijn oudste zoon Willem II volgt hem op.
Een tentoonstelling over Willem I
In 2015 was er een tentoonstelling te zien over Willem I, georganiseerd door het Nationaal Archief.
De eerste troonrede.
Het bureau van Willem I.
De eerste Grondwet.
Het reisservies waar Willem I gebruik van maakte.
Ook het persoonlijke leven van de koning komt aan bod.
In het kort
Nederland is tot 1813 in handen van Frankrijk. Wanneer Napoleon verslagen wordt, krijgt Nederland zijn onafhankelijkheid terug.
Willem Frederik, zoon van de gevluchte stadhouder Willem V, wordt uitgeroepen tot vorst van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Willem I probeert Nederland opnieuw op te bouwen, door te investeren in industrie een handel. Hij wordt ook wel koning-koopman genoemd.
De Belgen komen in 1830 in opstand tegen Willem I. Hoewel zij in 1831 al een eigen koning kiezen, erkent Willem I de Belgische onafhankelijkheid pas in 1839. Een jaar later treedt hij af.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?