Wat hebben we te danken aan Napoleon?

Het leren van de Franse taal in de stad Autun gaat Napoleon niet zo goed af. Hij zal de taal dan ook zijn hele leven spreken met een Corsicaans accent. Daarentegen blinkt hij uit op de militaire opleidingen en slaagt hij vervroegd voor zijn examens. Op zestienjarige leeftijd, in 1785, is hij al benoemd tot tweede luitenant in het Franse leger.

Vier jaar later (1789) breekt de Franse Revolutie uit – een politiek omslagpunt waarin het onderdrukte volk in opstand komt tegen het gezag van de Franse koningen, die drie eeuwen lang regeren. De twintigjarige Napoleon besluit zich bij de Jakobijnen te voegen, een revolutionaire partij die voor de omverwerping van die absolute monarchie in Frankrijk is. De koning en de adel doen al snel vrijwillig afstand van hun macht. De idealen uit de slagzin van de revolutie – vrijheid, gelijkheid en broederschap – worden erkend als mensenrechten in Frankrijk. Weg met de koning, weg met de standenmaatschappij: iedereen is gelijk (is het idee). Vanaf 1792 is Frankrijk een republiek.

In deze tumultueuze periode, waarin de macht van de koning is verplaatst naar verschillende ruziënde partijen, begint de opkomst van Napoleon. In 1792 wordt hij een officier in het Franse leger. Hij weet snel naamsbekendheid te verwerven door verschillende slagen te winnen en opstanden neer te slaan. Zo verdrijft hij in 1793 de Britten, Spanjaarden en Franse royalisten (koningsgezinden) uit de Zuid-Franse stad Toulon, die proberen te profiteren van de onrust in Frankrijk. Ook slaat hij met zijn troepen in 1795 een opstand van koningsgezinden in Parijs neer.

Door deze overwinningen wordt Napoleon opperbevelhebber van het Franse leger. Om de aandacht af te leiden van de binnenlandse chaos en de patriottistische vlam weer aan te wakkeren besluit het parlement andere gebieden in Europa te veroveren. Napoleon moet als opperbevelhebber het leger leiden dat via Italië ook Oostenrijk (dat dan een groot deel van het huidige België bezit) inneemt.

Onder het bewind van Napoleon krijgt Frankrijk een groot deel van Europa in handen. Het huidige België en Nederland, die eerder al deels onder Frans bestuur staan (in de Franse tijd), worden nu definitief door het keizerrijk toegeëigend. Nederland komt in 1806 onder bestuur te staan van Lodewijk Napoleon Bonaparte, de jongere broer van keizer Napoleon. In verschillende coalities proberen landen of keizerrijken samen de strijd met de grootmacht Frankrijk aan te gaan. De coalities (geallieerden) verliezen vaak. Dit komt deels door het tactisch inzicht van Napoleon, maar ook door de levée en masse (massale lichting) – de dienstplicht die hij bedenkt en invoert.

Ook Rusland wil hij veroveren. Dus trekt hij in 1812 ten strijde met zijn Grande Armée (grote leger) van 600.000 manschappen. Via Polen marcheert hij naar Moskou. Tot zijn verbazing trekken de Russische troepen zich juist terug en blijkt Moskou geëvacueerd. Door de lange tocht naar Moskou met veel gevechten zijn Napoleons troepen al gestorven of uitgeput, en zijn de voorraden flink verminderd. De Russen gooien er een schepje bovenop en steken Moskou in brand – alle voorraden in de stad vergaan.

Napoleon wordt gedwongen zich terug te trekken en heeft een barre tocht voor de boeg: er heerst een strenge winter. Van de dertigduizend troepen die over zijn van het grote leger komen er ongeveer duizend thuis. De Europese machten willen profiteren van deze grote nederlaag: zij verklaren de oorlog aan Frankrijk. Napoleon vlucht naar Parijs, maar moet in 1814 afstand doen van zijn macht. Verschillende legers staan dan namelijk al op de stoep. Hij wordt verbannen naar het eiland Elba in Italië, en Frankrijk krijgt weer een koning (Lodewijk XVIII).

De slag bij Waterloo
Een jaar later al weet hij te ontsnappen van Elba en keert hij direct terug naar het Franse vasteland. De troepen die van Lodewijk XVIII de opdracht hebben gekregen om Napoleon op te pakken scharen zich juist achter hun vijand en voormalig keizer. Samen verjagen zij de koning weer uit Frankrijk – Napoleon heeft de macht terug.

Hij besluit wederom een groot leger op te bouwen en deze keer voorgoed met de geallieerden af te rekenen. In Waterloo, onder Brussel, beslecht een laatste slag de napoleontische oorlogen. In de slag bij Waterloo vechten Napoleons troepen tegen een coalitie van de Britse, Pruisische, Nederlandse en vijandige Franse troepen.

Napoleon verliest. Samen met het overgebleven Franse leger probeert hij te vluchten. De Engelsen nemen hem gevangen en honderd dagen na zijn terugkomst wordt hij opnieuw verbannen. Op het eiland St. Helena zal hij de laatste jaren van zijn leven doorbrengen.

De Nederlanders reageren verdeeld op al deze vernieuwingen. Sommigen vinden bijvoorbeeld de Code Napoleon, het Franse burgerlijk recht, een enorme verbetering ten opzichte van het eigen lokale recht. Het nieuwe wetboek schept tenslotte een rechtstaat waarin alle onderdanen gelijk zijn voor de wet, en waarin de rechtspraak openbaar is. Tegenstanders vinden dat Napoleon geen rekening houdt met de verschillende lokale gewoonten en afspraken. Invoering van de dienstplicht leidt eveneens tot weerstand, zeker wanneer de vraag naar soldaten door de almaar voortdurende oorlogen toeneemt.

Na de val van Napoleon denkt echter niemand erover om de Napoleontische veranderingen weer ongedaan te maken. Zo blijft de Code Napoleon bestaan, net als veel andere moderniseringen – de meter, kilo en liter, het rechts rijden, veel Nederlandse achternamen en het idee van een belastingstelsel.