Hoe verloopt het koningschap van Willem-Alexander?

Vlak nadat Koningin Beatrix in 2013 besluit het ambt over te dragen aan haar zoon, maakt EenVandaag een overzicht van Willem-Alexanders leven en zijn voorbereiding op het koningschap:

Diezelfde dag speechen politici over deze pasgeboren baby en dat hij in tegenstelling tot zijn schoolgenootjes niet zelf zijn toekomst in kan richten. Biografen Jan Hoedeman en Remco Meijer schrijven in hun biografie Willem Alexander, van prins tot koning: “Teruglezend maken die redevoeringen duidelijk hoe groot de druk werd die op de schouders van de jonge prins zou gaan rusten. Een druk waartegen hij zich langere tijd zou gaan verzetten.” Een bekend voorbeeld hiervan is de uitspraak die Willem-Alexander doet op elfjarige leeftijd: “Alle Nederlandse pers opgerot.” Hij is al dat poseren voor de camera’s dan even zat. 

Beatrix en Claus genieten van de jonge jaren van hun zonen Willem-Alexander, Friso en Constantijn. Claus zegt dat ze bijna een gezin waren als elk ander. Later zegt dit koningspaar dat ze Willem-Alexander en zijn vrouw net zo’n mooie tijd willen gunnen voordat hij het koningschap moet overnemen. 

Willem-Alexanders privacy blijft altijd belangrijk voor hem. In 2005 bedenkt hij een mediacode[1] 'ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van leden van het Koninklijk Huis'. De pers mag niet meer zomaar foto's nemen van zijn gezin; alleen op speciale fotoshoots tijdens hun vakanties of op Huis Den Bosch.

Op zijn 18e wordt Willem-Alexander geïnstalleerd als lid van de Raad van State en breekt er een nieuwe levensfase aan. Beatrix houdt Willem-Alexander nog geruime tijd weg van verplichtingen en gunt hem een normaal studentenleven. Willem-Alexander kiest voor de studie geschiedenis aan de universiteit Leiden en meldt zich aan als lid van studentenvereniging Minerva, het Leidse corps. Eerst voelt hij zich daar wat ongemakkelijk, later ligt dit leven hem zo goed dat hij de bijnaam Prins Pils krijgt[2].

Na zijn studie behaalt Willem-Alexander zijn vliegbrevet bij de Koninklijke luchtmacht. Het vliegen wordt een grote hobby. Jaarlijks vliegt hij nog twee á drie keer per maand met vliegtuigen van de KLM[3].

Ter ere van haar 50e verjaardag geeft koningin Beatrix een uitgebreid interview. Hierin is Willem-Alexander ook een aantal keer aan het woord, over zijn eigen jeugd en over het ambt van zijn moeder.

Na zijn afstuderen in 1993 is het echt tijd voor Willem-Alexander om zich voor te bereiden op het koningschap en geeft hij een uitgebreid televisie-interview. De kijkcijfers zijn enorm en de commentaren zijn positief. Die spreken dan al over een moderne koning. De Telegraaf schrijft: “De manier waarop de prins zich manifesteerde doet vermoeden dat hij voor zichzelf een toekomstige rol ziet als een moderne koning in een volwassen samenleving. Wel moet hij nog veel leren en komende jaren van zijn leven staan dan ook in het teken van voorbereiding op het koningschap.”

Na roddels her en der over mogelijke vriendinnen en allerlei koppelpogingen, kiest Willem-Alexander uiteindelijk voor de Argentijnse Máxima Zorreguieta. Geen voor de hand liggende keuze: ze is niet van adel en bovendien dochter van een voormalig staatssecretaris uit het omstreden dictatoriale Videla-regime (1976-1981. Deze militaire junta was verantwoordelijk voor gruwelijke misdaden zoals babyontvoeringen, verdwijningen en moorden[4].

Kan het parlement deze keuze wel goedkeuren? Er komt een onderzoek naar de politieke functies van Máxima’s vader Jorge Zorreguieta en zijn rol als bewindsman tijdens het regime van Videla. Jan van Walsem van D66 zegt zelfs: "Máxima kan mijn koningin niet zijn."[5] Hij vindt: het huwelijk mag niet doorgaan.

Het toekomstige koningspaar ervaart veel politieke en publicitaire druk. Tijdens een werkbezoek in New York vraagt een journalist hem ernaar. Willem-Alexander antwoordt dat journalisten de openbare bronnen moeten raadplegen en verwijst naar de ingezonden brieven rubriek van de Argentijnse krant La Nación. Hierin staat een brief die Jorge Zorreguieta’s rol in het Videla-regime vrijpleit, maar die brief is geschreven door de Argentijnse dictator zelf. Later zal Máxima hierover zeggen: “Hij was een beetje dom”.

Liefde overwint uiteindelijk. Willem-Alexander vraagt zijn Máxima ten huwelijk en zodra de regering toestemming[6] geeft maken ze hun verloving officieel bekend via televisie. De aanwezigheid van Jorge Zorreguieta zou tot grote tegenstellingen in de maatschappij leiden. Diplomaat Max van der Stoel weet Máxima's vader over te halen niet aanwezig te zijn op het huwelijk van zijn dochter. Hierdoor wordt een mogelijke constitutionele crisis afgewend.

Het huwelijk wordt logischerwijs een enorm (media)festijn. Terugkerende vraag van Willem-Alexander is: “Kan en mag ik Maxima vragen haar vrije zelfstandige leven op te geven? Vanaf mijn vroegste herinneringen weet ik hoeveel het koningschap vraagt. Het is een bijna onmenselijk offer. Zij trouwt niet alleen met mij, maar met een heel land.”

Willem-Alexander en Maxima krijgen samen drie dochters: Amalia, Alexia en Ariane. Net zoals zijn moeder hem opvoedt, wil Willem-Alexander zijn kinderen zo normaal mogelijk opvoeden. Ze gaan naar de openbare Bloemcampschool in Wassenaar. Ook gaan ze als inwoners van Wassenaar regelmatig als gewone burgers naar evenementen, zoals de intocht van Sinterklaas.

Hoewel tijdens de inhuldiging met al haar tradities, inclusief koningsmantel nog geen spoor van moderniteit te zien is, zegt Willem-Alexander dat hij zijn koningschap op een nieuwe, eigentijdse manier wil invullen. Mensen die hem kennen verwachten dat hij zich hierin wel afwachtend zal opstellen, omdat hij geen afbreuk wil doen aan wat zijn moeder Beatrix de afgelopen jaren heeft opgebouwd. 

Modern of niet, Willem-Alexander gedraagt zich in ieder geval meer als een man van het volk dan zijn moeder Beatrix, die een meer afstandelijke positie inneemt tegenover haar onderdanen, en misschien is dat ook wel de eigentijdse invulling die hij voor ogen heeft.

Tijdens Prinsjesdag voegt koning Willem-Alexander een persoonlijke boodschap toe in de Troonrede en hij wil af van de oud-Hollandse spelletjes op Koningsdag. Net als in de tijd dat hij prins is blijft hij ook tijdens zijn koningschap uitbundig uit zijn dak gaan bij sportevenementen. Hij is aanwezig bij grote belangrijke sportevenementen zoals bij diverse Olympische Spelen waar Nederlandse sporters regelmatig winnen en het Nederlandse volkslied - het Wilhelmus - veelvuldig klinkt; bijvoorbeeld bij de Nederlandse schaatsers. Hij moet vermoedelijk lachen om de LuckyTV-filmpjes die van hem gemaakt zijn. Dit zijn voorbeelden waarin hij zich onderscheidt van zijn moeder Beatrix.

Hoewel het grootste deel van de mensen hartelijk moet lachen om de satirische filmpjes van LuckyTV, laait af en toe de discussie over majesteitsschennis op. In april 2018 is de maximumstraf voor het beledigen van de koning verlaagd van vijf jaar naar vier maanden en staat daarmee gelijk aan de straf voor het beledigen voor een ambtenaar in functie[7]. Met wijzigingen zoals deze, wordt het koningshuis steeds minder een onaantastbaar instituut in onze maatschappij. 

Ter gelegenheid van zijn 50e verjaardag in 2017 geeft Willem-Alexander een persoonlijk interview aan presentator Wilfried de Jong. Het interview is een voorbeeld van de meer ontspannen relatie tussen de media, maatschappij en het koningshuis[8]. Dat doet hij tijdens zijn 10-jarig jubileum in 2023 opnieuw. Dan gaat hij in gesprek met radiomaker Edwin Evers en bespreekt in een 10-delige podcast de jaren van zijn koningschap. In die zin is het koningschap van Willem-Alexander vernieuwend. 

Tijdens het begin van de coronacrisis in maart 2020 maakt de koning veel indruk met zijn televisietoespraak waarin hij de bevolking in een moeilijke tijd oproept tot 'alertheid, solidariteit en warmte'. Zijn verbindende rol wordt gewaardeerd. Maar het vertrouwen verdwijnt snel als de koning tijdens de tweede coronagolf in het najaar van 2020 met zijn gezin op vakantie gaat naar Griekenland. Er steekt een storm van kritiek los waarop de koning zijn vakantie afbreekt en terugkeert naar Nederland. Om het vertrouwen van het volk terug te winnen trekt hij vervolgens in een videoboodschap het boetekleed aan. 'We zijn betrokken, maar niet onfeilbaar.' De historische en deemoedige knieval van de vorst geeft volgens de Volkskrant een 'moderne dimensie' aan zijn koningschap[9].   

In de afgelopen jaren zijn ook een aantal veranderingen doorgevoerd. Zo is het lidmaatschap Koninklijk Huis beperkt tot de tweede graad en zorgt Beatrix ervoor dat zij als vorst niet meer betrokken is bij de formatie van een nieuw kabinet. Vooral D66 blijft van mening dat de monarchie aan grote hervormingen toe is. Ook de SP en GroenLinks willen een kleinere rol voor het koningshuis.

Ieder jaar voert onderzoeksbureau Ipsos de Koningsdagenquête[11] uit, waarin ze de populariteit van onze monarchie meet en onze vorsten een rapportcijfer krijgen. In het begin zijn Nederlanders overwegend positief over hun koning. Een meerderheid van de mensen vindt Willem-Alexander menselijk, betrokken, meelevend en aardig. Ook vinden de geënquêteerden dat hij het koningschap voldoende heeft gemoderniseerd. Hoe hij dat gedaan heeft wordt niet gespecificeerd.  

Maar het draagvlak voor de monarchie schommelt voortdurend. De kosten van het koningshuis blijven continu een punt van discussie. Net als de jaarlijkse discussie over de onbelaste uitkeringen van koning Willem-Alexander en koningin Maxima. Het vertrouwen in de koning is na 2020 sterk gedaald als hij tijdens de 2e coronagolf op vakantie gaat in Griekenland. Van een overgrote meerderheid (76%) die begin 2020 nog een sterk vertrouwen uitspreken in de vorst keldert het vertrouwen in de jaren erna tot 46% in 2023.  In 2024 is met 47% nauwelijks sprake van herstel. Opvallend is ook dat slechts 41% van de jongeren tevreden is met de koning.

Is een koningshuis nog wel van deze tijd? Nee, vinden de tegenstanders. Paul Schnabel, voormalig directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) en oud- Eerste Kamerlid voor D66 zegt dat het niet ondenkbaar is dat het koningshuis zelf ooit zegt: “we stoppen ermee”[12].