Wie is de baas van Europa?

Om te begrijpen wie het voor het zeggen heeft in Europa, moeten we eerst kijken naar de geschiedenis van de Europese Unie. De samenwerking begint in 1950, net na de Tweede Wereldoorlog. Een Franse minister komt dan met een plan om de kolen- en staalindustrie van verschillende Europese landen onder één gezag te plaatsen. Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, België en Luxemburg kiezen hiervoor. Het is de allereerste keer dat Europese landen ervoor kiezen hun eigen bevoegdheden af te staan aan een ‘supranationale’ organisatie: de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS).[1]

In de Europese Unie werken verschillende Europese landen samen op het gebied van economie en politiek. Dat heeft veel invloed op jouw dagelijks leven. Na de Brexit zijn er nog 27 landen lid van de EU.[2] De EU voelt soms als een verwarrende samenstelling van allerlei instellingen, die allemaal hun eigen taken hebben. Er zijn zeven grote instellingen:

• De Europese Commissie
• De Raad van de Europese Unie
• Het Europees Parlement
• De Europese Raad
• Het Hof van Justitie van de Europese Unie
• De Europese Rekenkamer
• De Europese Centrale Bank

De Europese Commissie is het uitvoerende orgaan van de EU. Je kan het vergelijken met het kabinet in Nederland, al zijn er wel wat verschillen. De Commissie bestaat uit 1 voorzitter en 27 Commissarissen, één uit elke lidstaat. De Commissievoorzitter wordt gekozen door de Raad en het Parlement moet deze persoon goedkeuren. De voorzitter draagt (in overeenstemming met de Raad) daarna zelf Commissarissen voor. Ook deze moeten worden goedgekeurd door het Parlement.

De Europese Raad bestaat uit regeringsleiders of gekozen staatshoofden van de lidstaten plus een voorzitter. Sinds 2009 wordt de voorzitter gekozen voor een periode van 2,5 jaar. 

De Raad zet vooral de grote politieke lijnen uit, waaronder de snelheid en de richting van de Europese integratie zelf. Zij beslissen dus bijvoorbeeld dat Rusland economische sancties krijgt opgelegd vanwege de oorlog in Oekraïne. Ook besluit de Raad of een aanvraag van een land om bij de Europese Unie te komen in behandeling wordt genomen. In de meeste gevallen moeten alle regeringsleiders het eens zijn over een verklaring of beslissing. Eén land kan dus dwarsliggen door een vetorecht in te zetten. Dan gaat het niet door. 

Verwarrend genoeg is er ook een Raad van de Europese Unie. Deze bestaat uit ministers op een bepaald terrein van alle lidstaten. Zoals alle Ministers van Financiën of alle Ministers van Defensie. Welke ministers bij elkaar komen, hangt af van het onderwerp waar het over gaat. Samen met het Europees Parlement vormen deze ministers de wetgevende macht. Zij mogen vaak met een meerderheid van de stemmen wetten aannemen, wijzigen of afkeuren. Soms is er een unaniem besluit nodig en moet iedereen het er dus over eens zijn. 

De belangrijkste raad is de Raad van Ministers van Buitenlandse Zaken. Die komt bijvoorbeeld in actie bij buitenlandse conflicten zoals de mislukte couppoging in Turkije in juli 2016. Het voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie wisselt. In de eerste helft van 2016 was Nederland aan de beurt. 

Het Europees Parlement is door de jaren heen steeds belangrijker geworden. Oorspronkelijk bestond het Parlement uit nationale parlementariërs en gaven zij vooral advies. Sinds 1979 worden de Europese volksvertegenwoordigers direct gekozen door EU-burgers. Toen vonden de eerste Europese verkiezingen plaats. Het Parlement is daarmee de enige EU-instelling waar je als burger de leden van mag kiezen. Daarnaast heeft het Parlement wetgevende macht gekregen op bijna elk beleidsterrein.

Tegenwoordig is het Europees Parlement beter vergelijkbaar met een nationaal parlement als de Tweede Kamer, met één groot verschil: het Europees Parlement mag zelf geen wetten indienen. Dat mag alleen de Commissie doen. In deze story lees je meer over de taken van het Parlement.

Het Europees Hof van Justitie is de rechterlijke macht van de EU. Het Hof zorgt ervoor dat de wetten en regels die in Europa gemaakt worden in elke lidstaat goed en op dezelfde manier worden toegepast. Het Europese Hof is iets anders dan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dat is de plek waar burgers kunnen aankloppen die een klacht hebben tegen de overheid van een lidstaat.

De Europese Commissie wordt beschouwd als een machtige instelling, maar kan alleen wetsvoorstellen indienen en is dus altijd afhankelijk van de Raad en het Parlement voor goedkeuring. 

Stellen dat de Europese Raad het hoogste orgaan van de Europese Unie is klopt ook niet helemaal: Europese regeringsleiders zijn gebonden aan afspraken met hun eigen nationale parlementen, waardoor hun bewegingsvrijheid beperkt is. Hetzelfde geldt voor de ministers die samenkomen in de Raad van de Europese Unie.

Zijn nationale parlementariërs dan de baas in Europa? Dat zou gek zijn: de onvrede over ‘Brussel’ richt zich met name op de supranationale elementen (de ‘Europese Superstaat’) en dan vooral op die 'bemoeizuchtige' Commissarissen die alle verschillen tussen landen willen uitwissen. En die Europarlementariërs, die belastinggeld verspillen door continu heen en weer te reizen tussen Brussel en Straatsburg.