Wat is plastic en hoe maak je het?
Wat is plastic en hoe maak je het?
Laatste update: 12-01-2022
Per jaar produceren we zo'n 368 miljoen ton aan plastic, verdeeld over een oneindigheid aan verschillende producten als speelgoed, boodschappentasjes en zelfs cosmetica. Hoe wordt plastic eigenlijk gemaakt? En zijn bioplastics beter voor het milieu?
Waar wordt plastic van gemaakt?
Overal waar je kijkt, zie je plastic. Vanaf 1950 verandert het materiaal de manier waarop we leven ingrijpend. Het zit in onze kleren, cosmetica, speelgoed, smartphones en auto’s. Iedereen kent het, maar wat is het eigenlijk?
Plastic is een overkoepelende term voor kunststof materialen die we maken uit grondstoffen als aardolie, aardgas en planten. Plastic bestaat uit polymeren, lange moleculen die bestaan uit steeds dezelfde bouwstenen. Je kan het vergelijken met een ketting met allemaal dezelfde kralen.
Het woord plastic komt van het Griekse woord plastikos, dat 'kneden' of 'vormen' betekent. Tijdens het maakproces is de stof namelijk makkelijk van vorm te veranderen.
In de natuur komen polymeren overal voor. In bijvoorbeeld hout, katoen, rubber en DNA. Dit noem je ook wel natuurlijke polymeren. Plastics zijn zogenoemde kunstmatige polymeren. De grondstof van de meeste plastics is aardolie.
Met tien kilo aardolie heb je al voldoende voor het maken van zo’n drieduizend Albert Heijn-tasjes. Van ongeveer tien procent van de olie maken we plastic, de rest zetten we om in bijvoorbeeld benzine of stookolie.
Plastic is opgebouwd uit lange, dunne moleculen: polymeren.
Welke soorten plastic zijn er?
Er zijn verschillende soorten plastic die we allemaal voor andere doeleinden gebruiken. Ze zijn te verdelen in drie families: thermoplasten, die zacht worden wanneer je ze verhit, thermoharders, die bij verhitting dezelfde vorm behouden, en elastomeren, die elastisch zijn.
Thermoplasten hebben als groot voordeel dat ze makkelijker van vorm te veranderen zijn. Ze zijn dus goed recyclebaar. Veel van onze gebruiksvoorwerpen, zoals plastic zakken, speelgoed en piepschuim, zijn gemaakt van dit soort plastic. De moleculen van thermoplasten bestaan uit lange ketens, die losjes aan elkaar plakken. Als ze verwarmd worden, kunnen de ketens makkelijk langs elkaar bewegen, wat het stofje vormbaar maakt.
Plastics kun je onderverdelen in thermoplasten, thermoharders en elastomeren.
Thermoharders bestaan uit polymeren die op veel plekken sterk met elkaar verbonden zijn. De ketens zitten stevig vast en kunnen niet afzonderlijk van elkaar bewegen. Bij hoge temperaturen verbrandt het materiaal, waardoor het niet recyclebaar is. Thermoharders zijn vaak moeilijker te maken.
Elastomeren, die bijvoorbeeld gebruikt worden om schoonmaakhandschoenen van te maken, hebben op sommige plekken dwarsverbindingen tussen de molecuulketens. Daardoor zijn ze elastisch en kun je ze uitrekken zonder dat ze hun oorspronkelijke vorm verliezen.
Wie heeft plastic uitgevonden?
Hoewel mensen plastic vaak zien als een moderne kunststof, gebruiken we natuurlijke polymeren al langer. Zo speelt het volk de Olmeken zo’n 1500 jaar voor Christus al met ballen van rubber (ook een natuurlijk polymeer). En middeleeuwse vaklieden maken de ruiten in lantaarns van doorzichtige plakken van koehoorn. Hoorn is gemaakt van keratine, hetzelfde materiaal als onze nagels en haren. Rond 1840 vraagt de Brit Thomas Hancock patent aan op gevulkaniseerd rubber. Door toevoeging van zwavel wordt het zachte rubber harder en duurzamer. Zo kunnen banden voor fietsen en later auto’s gemaakt worden.
In 1907 maakt de Belgisch-Amerikaanse Leo Baekeland het eerste volledig synthetische plastic uit aardolie. Hij vernoemt het naar zichzelf: bakeliet. De nieuwe stof geleidt geen stroom en kan goed tegen hitte. Men gebruikt het in een breed scala aan producten. Van radio’s en telefoons tot keukengerei, juwelen en speelgoed. Bakeliet is een daverend succes dat binnen korte tijd overal opduikt. Al snel staat het nieuwe materiaal symbool voor het moderne leven.
Ook de oorlog helpt mee aan de opkomst van plastic. Het materiaal is goedkoop, makkelijk te maken en breed toepasbaar, zoals militaire auto’s, radars en geweren. In 1993 roept de American Chemical Society bakeliet uit tot historische chemische mijlpaal door de significantie van de stof voor de chemie.
Plastic was vroeger zo populair dat er zelfs een heel huis van gebouwd werd.
In de jaren na de bakeliet-boom vinden scheikundigen en uitvinders nieuwe soorten plastic met andere eigenschappen uit. Men ontdekt dat kleine veranderingen aan het polymeer invloed hebben op de hardheid van het plastic en hoe lang het meegaat. Hard plastic blijkt een goede vervanging voor glas. Handig voor drinkbekers en etensbakjes die tegen een stootje moeten kunnen. Glas breekt als het valt, maar plastic stuitert vrolijk omhoog.
Het nieuwe materiaal lijkt oneindig mee te gaan. Jaren later blijkt dat ook een groot nadeel te hebben: in de jaren negentig wordt het steeds duidelijker dat plastic ook een enorm milieuprobleem veroorzaakt. Plastic afval duikt overal op en wordt niet of nauwelijks afgebroken door de natuur. Het ooit zo revolutionaire plastic verandert in een symbool voor vervuiling.
Zijn bioplastics beter voor het milieu?
Nu de nadruk in onze maatschappij steeds meer komt te liggen op duurzaamheid, neemt ook de vraag toe naar plastics die minder milieuschade veroorzaken. Zo bestaat bioplastic (soms deels) uit plantaardig materiaal in plaats van aardolie. Een van de mogelijke grondstoffen voor bioplastics is maiszetmeel, maar we kunnen ze ook maken van suikerriet en zelfs van zeewier. Ook experimenteren wetenschappers met micro-organismen zoals algen die afvalstoffen produceren waar we bioplastic van kunnen maken.
Maar de term bioplastic betekent niet dat de stof niet schadelijk is voor het milieu. Er zijn namelijk twee soorten bioplastics: biologisch afbreekbaar en niet biologisch afbreekbaar. De niet-afbreekbare bioplastics zijn chemisch identiek aan 'gewone' plastics, en zijn dus net zo schadelijk als ze in het milieu terechtkomen.
Het onderscheid tussen afbreekbare en niet-afbreekbare plastics is niet voor iedereen duidelijk, en dat leidt tot verwarring bij consumenten. Daardoor komt er nu regelmatig niet-afbreekbaar plastic bij het gft-afval terecht, melden afvalverwerkingsbedrijven, en dat brengt ons eigenlijk nog verder van huis.
Lang niet alle bioplastics mogen in de gft-bak, maar vaak komen ze daar toch terecht. Bekijk hier de hele uitzending.
Op dit moment zijn bioplastics dus nog geen oplossing voor ons enorme plasticprobleem. De wetenschap werkt aan andere oplossingen, waaronder betere methoden om plastic te recyclen. Maar ook op dat punt zijn we nog niet zo ver dat er een aanzienlijk effect op het milieu te merken is.
In het kort
Plastic wordt meestal gemaakt van aardolie en bestaat uit polymeren. Dat zijn lange moleculen van steeds dezelfde bouwstenen.
Plastics zijn te verdelen in drie families: thermoplasten, die zacht worden wanneer je ze verhit, thermoharders, die bij verhitting dezelfde vorm behouden, en elastomeren, die elastisch zijn.
In 1907 maakt de Belgisch-Amerikaanse Leo Baekeland het eerste volledig synthetische plastic uit aardolie: bakeliet.
Bioplastics worden gemaakt van plantaardig materiaal, zoals suikerriet of maiszetmeel. Toch zijn lang niet alle bioplastics ook biologisch afbreekbaar.
En je weet het!
Anderen het laten weten?