Hoe kon plastic zo'n milieuprobleem worden?
Hoe kon plastic zo'n milieuprobleem worden?
Laatste update: 08-08-2023
Ooit was plastic een symbool voor modernisering: je kon er alles van maken en het was niet kapot te krijgen. Maar langzaamaan veranderde het zo geliefde materiaal in een regelrechte milieuramp. Wat gebeurt er met al dat plastic dat in de natuur terecht komt? En heeft het eigenlijk zin om het te recyclen?
Plastic bestaat sinds het begin van de 20ste eeuw. Aanvankelijk is men laaiend enthousiast, want de nieuwe stof geleidt geen stroom, kan goed tegen hitte en lijkt oneindig lang mee te gaan. Van radio’s en telefoons tot keukengerei, juwelen en speelgoed, er worden allerlei producten van gemaakt. Al snel staat het nieuwe materiaal symbool voor het moderne leven en gaan we er steeds meer van produceren.
Maar in de jaren negentig wordt het steeds duidelijker dat het duurzame plastic ook een duister randje heeft. In 1997 ontdekt kapitein Charles Moore een drijvende plastic vuilnisbelt in de grote oceaan, die later bekend komt te staan als de ‘plastic soep’. Plastic afval duikt overal op. Iedereen kent de foto van de zeevogel die met een maag vol plastic op het strand ligt. Het ooit zo revolutionaire plastic verandert in een symbool voor milieuvervuiling en er ontstaat vraag naar alternatieven.
Heeft het zin om plastic te recyclen?
Tegenwoordig wordt in veel gemeentes het plastic afval gescheiden. Maar de manier waarop we plastic afval inzamelen en gebruiken heeft nog weinig effect op het milieu, concludeert het Centraal Planbureau in september 2017.
Dat komt doordat we van het ingezamelde materiaal geen hoogwaardig product kunnen maken. Ingezameld plastic is een mengelmoes met allemaal verschillende soorten plastic die we niet goed kunnen scheiden. Hierdoor kunnen we er alleen een materiaal van lage kwaliteit van maken, bijvoorbeeld paaltjes langs de weg of ondersteuning voor treinrails. Het is de kunst om het afval zo te scheiden, dat je hetzelfde plastic kan maken als waar het afval uit bestond. Dan heb niet steeds nieuwe grondstoffen nodig.
Een groot deel van het ingezamelde plastic bestaat uit niet-bruikbaar materiaal zoals folies en vleesschaaltjes.
Ook vermindert het recyclen van plastic de Nederlandse CO2-uitstoot bijna niet, volgens onderzoekers slechts met 0,10 tot 0,15 procent. Daarnaast leidt het inzamelen niet tot vermindering van plastic in het oppervlaktewater.
Moeten we dan stoppen met inzamelen? Misschien niet. Technologische ontwikkelingen moeten het in de toekomst mogelijk maken om plastic beter te sorteren. Moderne machines die momenteel ontwikkeld worden, kunnen verschillende soorten plastic beter scheiden.
Jaap ontwikkelt een methode om verschillende typen plastic beter te kunnen scheiden. Bekijk de hele uitzending hier.
Waar blijft al dat plastic?
Per jaar produceren we zo’n 250 miljoen ton aan plastic, waarvan ongeveer de helft voor eenmalig gebruik is. Lang niet al het plastic komt netjes bij afvalverwerkingsbedrijven terecht: elk jaar verdwijnt er zo’n acht miljoen ton in zee. Door zeestromen concentreert plastic zich in vijf megadraaikolken, de zogenoemde gyres, die duizenden vierkante kilometers beslaan. Deze verzamelplaatsen noemen we ook wel de ‘plastic soep’, of de plastic vuilnisbelten van de oceaan. Twee van deze gyres liggen in de Atlantische Oceaan, twee in de Stille Oceaan en een in de Indische Oceaan.
De route van plastic
Door zeestromingen wordt plastic over de hele wereld verspreid. Op de website van Plastic Adrift kun je zien welke weg een stukje plastic aflegt vanaf de plek waar het in het water terechtkomt.
Maar die plastic soep is nog lang niet alles: de laatste tien jaar groeit bij de wetenschap het idee dat er iets ontbreekt. Terwijl we wereldwijd steeds meer plastic gebruiken, groeit de zichtbare plastic soep in de oceanen niet. Het plastic dat we in de gyres zien, is dus waarschijnlijk maar een fractie van het plastic dat verdwenen is in de rest van de oceaan.
Waar is de rest dan gebleven? Op die vraag is nog geen duidelijk antwoord te geven. Onderzoekers vermoeden dat een deel van al het plastic in het water naar de zeebodem zinkt, doordat schimmels, bacteriën en algen zich erop hebben genesteld. Maar of die organismen het plastic ook afbreken, weten we nog niet.
Waar is het plastic gebleven?
Een ander deel van het plastic in zee is niet meer terug te vinden doordat het uit elkaar is gevallen in micro- en nanoplastics: plasticdeeltjes die zo klein zijn dat je ze niet of nauwelijks kunt zien. Dat gebeurt doordat stukken plastic onder invloed van zonlicht, zout water en golven afbreken tot steeds kleinere stukjes.
Ook bijvoorbeeld synthetische kleding en cosmetica, zoals tandpasta en douchegel, zijn trouwens een bron van microplastics. Toiletartikelen bevatten vaak kleine plastic bolletjes om je tanden te bleken of je gezicht te scrubben. Ook deze microplastics komen via het rioolwater in zee terecht; ze zijn namelijk zo klein dat we ze niet uit het water kunnen halen.
Microplastics kunnen niet makkelijk uit het Nederlandse rioolwater gehaald worden.
Komt plastic ook in ons lichaam terecht?
Veel zeedieren zien ronddrijvende plastic tasjes, boterhamzakjes en flessendopjes voor voedsel aan. Daardoor komt er veel plastic in de magen van dieren terecht. Voor kleine dieren, zoals garnalen, lijken ook microplastics een lekker hapje. Andere zeebewoners eten deze diertjes, waardoor de microdeeltjes zich door het hele ecosysteem verspreiden.
Plastic komt via zeedieren in de voedselketen terecht. Bekijk de hele uitzending op NPO Start.
Ook wij mensen krijgen micro- en nanoplastics binnen, weten we uit onderzoek. In zowel onze longen als ons maagdarmkanaal – en misschien op nog wel meer plekken – kan plastic zitten. Onlangs vonden onderzoekers maar liefst negen soorten plastic in de ontlasting van menselijke proefpersonen. Het zou best eens kunnen dat dat te maken heeft met het eten van zeedieren die zelf microplastics hebben binnengekregen. Maar de onderzoekers vermoeden dat er ook plasticdeeltjes in ons lichaam terechtkomen via het plastic waarin ons voedsel verpakt is. Bovendien zitten er microplastics in de lucht, en kunnen we ze dus ook inademen. Wetenschappers ontdekten bijvoorbeeld plasticdeeltjes in de longen van mensen die werken in de textielindustrie.
Wat heeft al dat plastic in ons lichaam voor gevolgen? Daarover is nog maar weinig bekend. Waarschijnlijk hoesten we een groot deel van de microplastics in onze longen gewoon weer op, maar het lijkt erop dat de deeltjes ook tot ontstekingen kunnen leiden. En ook de invloed van plasticdeeltjes in ons maagdarmkanaal is nog onduidelijk. Uit onderzoek bij dieren weten we wel dat microplastics uiteindelijk in de lever en de bloedbaan terecht kunnen komen, waarbij ze onder andere leverproblemen kunnen veroorzaken. Of dat bij mensen ook zo is, moet nog worden onderzocht.
In radioprogramma Focus vertelde hoogleraar ecotoxicologie Martina Vijver over haar onderzoek naar de effecten van plasticdeeltjes op levende organismen. Beluister het gesprek hier.
Hoe halen we het plastic uit de oceaan?
Het schoonmaken van de plastic soep in onze oceanen zou onbegonnen werk zijn. Of niet? Boyan Slat van The Ocean Cleanup denkt er een oplossing voor gevonden te hebben. De Delftenaar werkt al een aantal jaar aan zijn idee om met grote drijvende plasticvangers de oceanen op te ruimen.
Het team achter The Ocean Cleanup wil de zeestroming gebruiken om het plastic in grote u-vormige schermen op te vangen. Die plasticvangers drijven met de stroom mee, maar worden afgeremd door een anker waardoor het afval tegen het scherm botst en blijft vastzitten. Na een aantal jaar leegt het team de plasticvallen. De schermen gebruiken geen energie, maar bewegen voort met de kracht van het stromende water.
Met een speciaal algoritme bepaalt het team de beste plekken om de plasticvangers uit te zetten, waarna ze op afstand monitoren of alles goed gaat. Slat verwacht dat zijn idee in vijf jaar tot vijftig procent van de plastic soep in de grote oceaan op kan ruimen. Door grote stukken plastic op tijd weg te halen, wil hij voorkomen dat het afbreekt tot gevaarlijke microdeeltjes.
Boyan Slat heeft grootse plannen met The Ocean Cleanup.
In het kort
Het Centraal Planbureau concludeert in 2017 dat de manier waarop we plastic recyclen weinig effect heeft op het milieu. Technologische ontwikkelingen moeten het in de toekomst mogelijk maken om plastic beter te sorteren.
Lang niet al het plastic komt terecht in de bekende 'plastic soep'. Van een groot deel van al het plastic dat in de natuur terechtkomt weten we niet goed waar het is gebleven.
Ook wij mensen krijgen micro- en nanoplastics binnen: in zowel onze longen als ons maagdarmkanaal – en misschien op nog wel meer plekken – kan plastic zitten. Wat dat voor gevolgen heeft voor onze gezondheid, is nog onduidelijk.
Met The Ocean Cleanup ontwikkelt de Nederlandse ondernemer Boyan Slat een methode om de plastic soep op te ruimen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?