Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor moslims, joden en christenen?
Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor moslims, joden en christenen?
Laatste update: 20-09-2024
Jeruzalem is een van de heetste hangijzers in het Midden-Oosten. Het is een stad waar vaak om is gevochten. Met veel geweld. Waarom Jeruzalem zo belangrijk is voor de moslims, joden en christenen lees je hier.
Redacteur: Hans Jaap Melissen
Waarom is Jeruzalem zo belangrijk?
Jeruzalem is voor joden, christenen en moslims een van de belangrijkste steden op aarde. Ze hebben er ieder hun eigen heilige plekken. Het is een stad met veel gevoeligheden, op zowel religieus als politiek terrein. Dat merken ook de organisatoren van de Ronde van Italië in 2018 wanneer zij aankondigen dat de ronde van start gaat in ‘West-Jeruzalem’. Israël reageert meteen door te zeggen dat er geen apart West- of Oost-Jeruzalem bestaat. Voor Israël is Jeruzalem namelijk gewoon de hoofdstad. Israël heeft hier de belangrijkste regeringsgebouwen en het parlement gevestigd.
In 2017 erkent de VS Jeruzalem als hoofdstad van Israël en verhuist hun ambassade van Tel Aviv naar die stad. Deze mededeling van de toenmalige Amerikaanse president Trump veroorzaakt veel wereldwijde discussie. Trump doet wat de meeste landen niet durven of willen doen.
De meeste landen erkennen de Israëlische annexatie van het oostelijk deel van de stad niet. Zij houden vast aan het idee dat Jeruzalem een internationale status moet krijgen of dat het een gedeelde hoofdstad moet worden als er een tweestatenoplossing komt, waarbij een Palestijnse en Israëlische staat naast elkaar leven. En dus nemen de Verenigde Naties in 2017 een (niet-bindende) resolutie aan die de Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël afkeurt.
De Amerikaanse regering onder Trump trekt zich niets aan van de VN resolutie.
Kan ik na een snelle reis door de geschiedenis het Jeruzalem van nu begrijpen?
Dat kan, maar daarvoor moeten we wel zo’n honderd jaar terug in de tijd. In 1917 veroveren de Britten Jeruzalem. De vorige wereldmacht in dit gebied is het Ottomaanse Rijk, een groot (vanuit het huidige Turkije geregeerd) rijk dat eeuwen heeft bestaan. Maar het wordt tijdens de Eerste Wereldoorlog verslagen door onder meer de Britten en de Fransen.
Al tijdens die oorlog hebben de Britten aan de Joden, die verspreid over de wereld wonen, beloofd dat zij een ‘nationaal thuis’ zullen krijgen in het gebied dat wordt aangeduid als Palestina. Deze regio is ook de plek waar het Jodendom ooit is ontstaan en waaruit veel joden, in de eerste eeuw, zijn verdreven na een conflict met de Romeinse machthebbers.
Nadat de Eerste Wereldoorlog is afgelopen, arriveren steeds meer Joden in Palestina. Dat heet dan inmiddels ‘Mandaatgebied Palestina’. De Britten hebben een internationaal mandaat gekregen om dit voormalig stukje Ottomaans Rijk naar zelfstandigheid te begeleiden.
De toestroom van Joden na de Eerste Wereldoorlog leidt tot spanningen, zeker met de Arabieren die in dit gebied wonen, voornamelijk moslim zijn en zich Palestijn noemen. Even proberen de Britten de immigratie te verminderen. Maar na de Tweede Wereldoorlog, waarin miljoenen Joden tijdens de Holocaust zijn vermoord, zien veel Joden die de oorlog hebben overleefd Palestina als hun enige mogelijkheid om in vrede te wonen. Intussen wordt het steeds urgenter dat er een structurele oplossing voor Palestina komt. De Britten zullen namelijk op 15 mei 1948, als hun mandaat afloopt, uit Palestina vertrekken. Dan is er geen derde partij meer om de vrede te bewaren.
De Verenigde Naties mengen zich in 1947 in de kwestie. Er komt een opdelingsplan. Sommige gebieden worden Joods. Andere zijn voor de Arabische moslims; de Palestijnen. Maar beide groepen claimen Jeruzalem als hoofdstad. De VN heeft daar, op papier, een oplossing voor; de stad moet onder internationaal gezag komen.
De VN besluit Jeruzalem onder internationaal gezag te plaatsen.
Maar de werkelijkheid haalt de plannen in. Op 14 mei 1948 roepen de Joden de staat Israël uit. Arabische buurlanden die tegen het VN-verdelingsplan zijn, staan dat niet toe en vallen het gebied binnen. Jordaanse troepen nemen het belangrijkste stuk van Jeruzalem in. Zoals de oude stad in het oosten van de stad; een plek waar ook de oude Joodse wijk is. Daar vernielen Jordaanse troepen synagogen en gebouwen in de hoop dat er nooit meer een Jood zal wonen.
Het westelijk deel van Jeruzalem komt in handen van de Joden, terwijl het oosten verboden gebied wordt voor hen. Tussen 1949 en 1967 scheiden een muur en een hek West- van Oost-Jeruzalem.
Waarom is het jaar 1967 zo belangrijk voor Jeruzalem?
In het jaar 1967 volgt een nieuwe oorlog; de Zesdaagse Oorlog. Je zou het ook een preventieve aanval kunnen noemen. Israël denkt dat Arabische buurlanden iets van plan zijn en besluit de eerste klap uit te delen.
Israël krijgt niet alleen de Gazastrook (van Egypte), de Westelijke Jordaanoever (van Jordanië) en de Golanhoogvlakte (van Syrië) in handen, maar weet zich ook verzekerd van Oost-Jeruzalem. De Jordaanse troepen die daar zitten trekken zich terug. Israël heeft daarmee heel Jeruzalem in handen. Deze situatie blijft een bron van onrust. Dat komt omdat de Palestijnen het hier mee oneens zijn en omdat er heilige plekken zijn voor zowel joden, christenen als moslims. Deze drie godsdiensten zijn op het oog heel verschillend, maar hebben ook overeenkomsten. Hun oorsprong ligt in het omstreden gebied. Deels vertellen de godsdiensten dezelfde verhalen. Zo wordt bijvoorbeeld Abraham als aartsvader gezien. Die zou volgens de overlevering in de buurt van de Tempelberg zijn zoon Isaak aan God hebben willen offeren.
Een veteraan over de verovering van Oost-Jeruzalem: 'Het was opwindend'
Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor de Joden?
Voor Joden is de Tempelberg in Oost-Jeruzalem belangrijk, omdat hier de Klaagmuur staat. Dat is een overgebleven muur van de tweede tempel (de vorige was ook verwoest) die ooit op de Tempelberg stond en in het jaar 70 werd vernield door de Romeinen. Vanaf dan ongeveer spreken we over de diaspora: joden die verspreid over de wereld gaan wonen. Er blijven weinig joden achter en er komt dus ook geen nieuwe tempel.
De enige overgebleven muur, die ook wel Westmuur wordt genoemd, is nu een plek waar joden bidden en ‘klagen’ over de verwoesting van de tempel en het verdrijven van de joden. Gelovigen stoppen ook briefjes met gebeden en verzoeken in de muur. Overigens bidden mannen en vrouwen gescheiden van elkaar. Plannen om dit te veranderen zijn tot nu toe tegengehouden door ultraorthodoxe joden.
Premier Netanyahu buigt voor orthodoxe Joden.
Waarom is Jeruzalem belangrijk voor moslims?
De Klaagmuur is ook een deel van het fundament waarop twee belangrijke islamitische heiligdommen staan: de Rotskoepel en de Al Aqsamoskee. Die zijn rond het jaar 700 neergezet, na de islamitische verovering. Het zijn na Mekka en Medina de belangrijkste heiligdommen voor moslims. Hier vandaan zou de profeet Mohammed naar de hemel zijn opgestegen.
Wanneer de Israëlische oppositieleider (en latere premier) Ariel Sharon in 2000 besluit deze plek te bezoeken, is de woede onder Palestijnen groot. Het leidt tot een nieuwe Palestijnse opstand, de Tweede Intifada, die tot 2005 duurt.
Rellen op de Tempelberg
Waarom is Jeruzalem zo belangrijk voor christenen?
Voor christenen is Jeruzalem de stad waar Jezus aan het kruis zou zijn gestorven en waar hij ook weer zou zijn opgestaan uit de dood. Op de plek in de oude stad waar dat zou zijn gebeurd staat de Heilige Grafkerk, met midden in de kerk ‘het Heilig Graf’. Het is een belangrijke pelgrimsplek voor christenen, die hier vaak arriveren over de Via Dolorosa: de route die Jezus met het kruis op zijn rug zou hebben gelopen, op weg naar zijn dood.
De Heilige Grafkerk
De sleutels van de kerk zijn in handen van twee Palestijnse (moslim-)families. De reden daarvoor is dat de verschillende christelijke geloofsgemeenschappen die de Heilige Grafkerk mogen gebruiken, onderling ruzie hebben over het gebruik van de kerk.
Is er nu veel veranderd in Jeruzalem sinds 1967?
Jeruzalem is sinds 1967 met grote regelmaat het toneel van ernstige rellen, aanslagen of demonstraties. De Palestijnen blijven bij het standpunt dat Jeruzalem ook hun hoofdstad moet zijn als er een tweestatenoplossing komt voor het Israëlisch-Palestijns conflict. Maar de Israëlische greep op het oostelijk deel is in al die jaren nogal verstevigd. In 1980 neemt het Israëlisch parlement de Jeruzalemwet aan. Hierin staat dat Jeruzalem de ‘eeuwige en ondeelbare hoofdstad’ van Israël is.
Verder is het bouwen van een muur die Palestijnse gebieden afschermt van Israël een van de belangrijkste maatregelen die Israël sinds 1967 heeft genomen. De muur, deels een hek, loopt ook langs Jeruzalem. Daar is hij, net als op de Westoever, vaak ook een hindernis tussen Palestijnen onderling.
De muur die de Israëlische en Palestijnse wereld scheidt.
Daarnaast voert Israël steeds meer bouwplannen uit in Oost-Jeruzalem die door joden worden bewoond. Door nieuwe huizen neer te zetten of door Palestijnen uit hun huizen te verdrijven.
In de wijk Sheikh Jarrah wil Israël huizen bouwen Joodse kolonisten. Voor de Palestijnse families is er dan geen plek meer.
Dit beleid leidt regelmatig tot internationale verontwaardiging. Maar daar lijkt de premier van Israël Netanyahu weinig om te geven.
Bijna iedere dag confrontaties in Jeruzalem.
Intussen verandert de samenstelling van de Joden in Jeruzalem. Het wordt steeds meer een stad waar seculiere joden plaats maken voor orthodoxe joden. Seculiere joden vertrekken naar andere steden, bijvoorbeeld Tel Aviv.
Jeruzalem is meer dan een stad: "het is een droom".
Zal de status van Jeruzalem ooit veranderen?
Het is moeilijk te voorspellen of de status van Jeruzalem ooit zal veranderen. Maar meer dan 50 jaar na de Israëlische verovering van Oost-Jeruzalem zijn er weinig tekenen die er op wijzen dat er grote veranderingen op komst zijn.
Palestijnen willen het liefst dat de klok wordt teruggedraaid naar 4 juni 1967, de dag voordat de Zesdaagse Oorlog begint en Oost-Jeruzalem in handen valt van Israël. Dat lijkt een utopie. Israël heeft VN resoluties en internationale verontwaardiging hierover altijd naast zich neergelegd. Het land beroept zich op historische aanspraken op het gebied en zegt dat de veiligheid van Israël het beste gewaarborgd is met hoe de situatie nu is: dus zonder gebieden terug te geven.
Vier vrijdagen per jaar mogen moslims uit bezet gebied naar Jeruzalem tijdens de ramadan. "Waarom kunnen wij niet zonder vergunning naar binnen?"
De Amerikaanse erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël is een bevestiging van die status quo. Bovendien zal deze daad van Trump de Amerikaanse positie als neutrale bemiddelaar in het Israëlisch-Palestijns conflict bemoeilijken. En als er geen nieuwe gesprekken over vrede komen, betekent het ook dat er voorlopig weinig zal veranderen in dit muurvaste conflict.
In het kort
Jeruzalem is al vele eeuwen een stad die belangrijk is voor zowel joden, christenen als moslims. In de oude stad van Jeruzalem liggen heiligdommen van deze religies erg dicht bij elkaar.
Kort voordat de staat Israël in 1948 wordt gesticht, spreken de Verenigde Naties zich uit over welk deel van Palestina aan de Joden zou moeten toekomen en welk deel voor de Palestijnen is. In dit zogeheten ‘opdelingsplan’ staat dat Jeruzalem, dat door beide partijen wordt geclaimd, onder internationaal bestuur moet komen.
Tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967 neemt Israël Oost-Jeruzalem in; het gedeelte dat door de VN in 1947 aan de Palestijnen is toegewezen.
Israël ziet Jeruzalem als ‘de eeuwige en ondeelbare hoofdstad’. Ultra-orthodoxe Joden nemen in de laatste decennia een steeds dominantere plek in de stad in. Voor Palestijnen en seculiere Joden is minder plek.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
