Wie was Gerard Reve?

Gerards ouders zijn overtuigde communisten, zijn vader bezoekt als vooraanstaand lid van de Communistische partij verscheidene keren Moskou. Gerard ervaart zijn door communisme doordrenkte opvoeding als ellendig. In zijn latere leven zal hij alles wat riekt naar linksigheid vervloeken. Reve: “Thuis vonden ze nooit iets de moeite waard vergeleken bij de wereldrevolutie.” Over zijn moeder vertelt hij  later in een interview: “Ze was een verschrikkelijk vreemde, puriteins gefrustreerde vrouw, maar hoewel ze nooit een regel op papier had gezet, had ze toch (...) het sprookjesachtig denken, het heimwee-achtige naar iets wat in vervulling moet gaan.”

Gerard bezoekt het Vossiusgymnasium maar zal deze school zonder diploma verlaten. Hierna volgt hij een opleiding tot typograaf aan de Grafische School. Hij is een sombere jongen, die verschillende depressies heeft en zelfs een zelfmoordpoging doet. Zijn psychiater stimuleert hem om te gaan schrijven. Reve vindt het een afschuwelijke bezigheid, maar níet schrijven ervaart hij als nog veel erger. Het is iets wat hij moet doen — en zijn hele leven zal blijven doen.

Tot 1947, het jaar waarin De avonden zal verschijnen, heeft hij verschillende baantjes, waaronder rechtbankverslaggever bij Het Parool. Op deze redactie ontmoet hij Simon Carmiggelt met wie hij zeer goed bevriend raakt.

Het gaat over de dood eigenlijk, nergens anders over.

Reve’s doorbraak komt een jaar later met de autobiografische roman De avonden. In het boek staan de laatste tien dagen van 1946 centraal, gezien door de ogen van de jonge kantoorbediende Frits van Egters. Veel gebeurt er niet in De avonden, het is een cynisch verslag van een kleinburgerlijk bestaan vol verveling, een leven dat zoveel jongeren in de crisisjaren na de Tweede Wereldoorlog leiden. Het boek wordt gezien als een noodkreet van een nieuwe generatie jongeren die een gedesillusioneerde kijk op de wereld na de oorlog heeft. Hoewel er door de literaire critici veelal zeer lovend op De avonden wordt gereageerd (Reve ontvangt voor de roman de Reina Prinsen Geerligsprijs), zal het nog een tijd duren eer het werk van Reve door een groot publiek wordt verslonden — en hij zichzelf De Grote Volksschrijver mag noemen.

In Nader tot U beschrijft hij een seksscène met in de hoofdrol de schrijver zelf én God, die is gereïncarneerd als ezel. Citaat: “Als God zich opnieuw in Levende Stof gevangen geeft, zal hij als ezel terugkeren, hoogstens in staat om een paar lettergrepen te formuleren, miskend en verguisd en geranseld, maar ik zal hem begrijpen en meteen met hem naar bed gaan, maar ik doe zwachtels om zijn hoefjes, zodat ik niet te veel schrammetjes krijg, als hij spartelt bij het klaarkomen.”

Reve wordt naar aanleiding van deze passage aangeklaagd wegens godslastering. In 1968 wordt hij hiervan tot in de Hoge Raad vrijgesproken. Het proces zal de geschiedenis ingaan als het ‘Ezelproces’.

Volksstammen duikelen over elkaar heen als het gaat over Reve en zijn al dan niet ironische uitspraken. Hoe moet zijn bekering tot het Katholicisme gezien worden, als een grote grap of als een oprecht beleden geloof?

Een andere bron voor discussie en rellerigheid is zijn vermeende racisme. In 1975 treedt Reve op op een poëziefestival in Kortrijk. Gekleed in een zwart overhemd, omhangen met onder andere een hakenkruis en een hamer en sikkel, komt hij het podium op en draagt hij het gedicht ‘Voor eigen erf’ voor waarin hij gewag maakt van ‘Onze roomblanke dochters’ en oproept ‘het zwarte tuig’ uit Nederland te gooien: “Ons land voor ons! Op naar de blanke macht!”

Reve haalt de woede over zich heen van heel veel mensen. Zelf ontkent hij ten stelligste dat hij racist is: “Ik ben niet enkelvoudig genoeg van geest, en ook veel te intelligent, om een racist te zijn, maar die beschuldiging, en het lukratieve effekt ervan, hebben mij aan het denken gezet. Ik behoef maar een of andere persoon sprekend in te voeren, die zich laatdunkend over allerlei inferieure kokosnotenplukkers uitlaat en voor de eer van “onze jongens en meisjes” opkomt en het geld stroomt mij toe.”

In 1983 verschijnt er in Het Parool een interview van Boudewijn Buch met Reve dat wederom veel stof doet opwaaien. Reve doet racistische uitspraken, hij zegt dat de schrijvers Mulisch en Wolkers naar een communistisch concentratiekamp moeten en dat koningin Beatrix een ‘stomme eigenwijze trut van Troje’ is die prins Claus zenuwziek heeft gemaakt. Reve zal als fascist worden verketterd. Buch doet afstand van zijn geestelijk vader, hij noemt hem zelfs een NSB’er. Reve zegt uiteindelijk dat hij het allemaal niet zo heeft bedoeld en dat zijn woorden uit de context zijn gehaald. 

In 1996 verschijnt de roman Het boek van violet en de dood, het boek dat volgens Reve zelf ‘alle andere boeken overbodig zal maken’. Hierin rekent hij onder anderen af met andere schrijvers zoals Remco Campert en Renate Rubenstein, en doet hij de onthulling dat hij eigenlijk de zoon is van Noorse zee-officier en dat zijn broer Karel dus eigenlijk een halfbroer is. ‘Mijn geleerde halfbroer’ noemt hij hem vanaf die tijd.

In 2001 wordt Reve’s gehele oeuvre bekroond met de Grote Prijs der Nederlandse letteren. Reve woont inmiddels met Matroos Vos in Vlaanderen, het land waar Maria zo vaak is verschenen dat ze er wel een voorkeur voor moet hebben.