Wie is Arnon Grunberg?

Arnon Grunberg wordt geboren als Arnon Yasha Yves Grünberg, op 22 februari 1971 in Amsterdam. Zijn ouders zijn Joods en beide geboren in Berlijn. Zijn vader Hermann Grünberg (1912-1991) is tijdens de Tweede Wereldoorlog ondergedoken op verschillende adressen. Zijn moeder Hannelore Grünberg-Klein (1927-2015) vaart in de zomer van 1939 met haar familie en ongeveer duizend andere Duits-Joodse vluchtelingen op de boot St. Louis naar Cuba, in de hoop op asiel. Na in Cuba te zijn geweigerd reist de boot door naar de Verenigde Staten, maar ook hier worden de vluchtelingen afgewezen. De St. Louis keert terug naar Europa, waar de passagiers worden verdeeld over verschillende landen. Hannelore komt met haar familie in Westerbork terecht. Zij heeft verschillende concentratiekampen overleefd, waaronder Auschwitz. Naar eigen zeggen heeft zij dit te danken aan het feit dat ze door de nazi’s een knap en leuk meisje werd gevonden.

De ouders van Arnon ontmoeten elkaar eind jaren veertig in Amsterdam. In 1963 krijgen zij een dochter, Maniou-Louise. Arnon wordt na acht jaar en even zoveel miskramen geboren. Op het geboortekaartje van Arnon staat in het Frans (zijn vader was volgens Grunberg soms wat snobistisch): 

Hannelore vertroetelt hem tot op hoge leeftijd, zo kan Arnon tot zijn dertiende jaar niet zijn eigen veters strikken omdat zijn moeder dit voor hem doet. Hannelore is niet alleen maar een liefhebbende moeder, ze kan vreselijk tekeer gaan en als een blad aan de boom van stemming veranderen. Meerdere malen zal ze verzuchten dat ze het bij de nazi’s makkelijker had dan bij haar man en kinderen. Ook dreigt ze vaak haar gezin in de steek te laten en naar Buenos Aires te vertrekken. De relatie tussen moeder en zoon is vaak moeizaam.

Zijn moeder is in eerste instantie geschokt en gekwetst door Blauwe maandagen, waarna ze hem schrijft “dat zij geen zoon meer heeft”. Later, als het boek een groot succes blijkt te zijn, voelt ze trots en trekt ze bij. Het is nooit Grunbergs bedoeling geweest zijn moeder te kwetsen, hoewel hij wel woedend op haar is tijdens het schrijven. “Uiteindelijk wilde ik niemand fileren, hoogstens mijzelf.”

De omgang tussen Hannelore en Arnon zal pas echt ten goede keren als zij op vergevorderde leeftijd ziek wordt. Arnon zorgt intensief voor haar. Grunberg over deze periode: “Het machtspel is voorbij.” Aan het eind van haar leven hebben Hannelore en Arnon een innige omgang met elkaar. Hannelore overlijdt in 2015.

De schaamteloosheid waarmee Grunberg in Blauwe maandagen schrijft over zijn ouders, zijn eerste grote liefde en zijn hoerenbezoek wordt zeer goed ontvangen. De combinatie van de vaak zwaarmoedige inhoud en de groteske, soms slapstickachtige wijze van opschrijven wordt een handelsmerk van Grunberg. Daarnaast maakt hij veel gebruik van herhalingen en onverwachte metaforen. Zijn dialogen zijn vaak absurd. Grunberg ontvangt voor Blauwe maandagen de Anton Wachterprijs voor het beste debuut en het Gouden Ezelsoor voor best verkochte debuut. Het boek wordt in meerdere talen vertaald. Grunberg wordt bejubeld door Ischa Meijer, Sonja Barend, Kees van Kooten, Adriaan van Dis en Hanneke Groenteman.

In 1997 volgt zijn tweede roman, Figuranten, die wederom goed wordt ontvangen. Grunberg meet zich de rol van enfant terrible aan. Hij is een welkome verschijning in de media en heeft er plezier in collega’s ‘de waarheid te vertellen’. Over Jeroen Brouwers zegt hij dat deze zonder de literatuur in een sociale werkplaats terecht zou zijn gekomen. “Literatuur wil allang niet meer de hypocrisie en de leugens van de burgerlijke samenleving ontmaskeren, zij wil voor alles gezellig en knus zijn.” Hoe hard Grunberg soms over collega’s oordeelt, hij spaart zichzelf en zijn geliefden niet: “Bovendien is de mens toch vooral een donzen dekbed. Je moet hem een beetje opschudden, wil je er warmte aan onttrekken.”

Hij heeft een grote fascinatie voor dit begrip. In het echte leven ervaart hij regelmatig schaamte en onzekerheid. Bij geliefden en vrienden vindt hij het onprettig te veel van zijn innerlijke roerselen te tonen, uit angst zich te kwetsbaar op te stellen: hij krijgt immers zelden de reactie die hij wil. Aan medelijden heeft hij een hekel, het maakt onderdanig, minder dan een ander. Schaamte speelt al vroeg een rol in zijn leven, zo zal hij zich als kind schamen voor zijn moeder en voor zijn kapsel: “Ik vond mijn haar heel erg, het was een enorme bos krullen en kinderen zeiden dat ik een vogelnestje had.”

Ook schaamt Grunberg zich voor zijn oude vader en voor dat schaamtegevoel schaamt hij zich dan ook weer. Om zich te ontworstelen aan de allesoverheersende schaamte gaat hij toneelspelen: “Toneel was mijn redding, een manier om op gecontroleerde manier alles te laten zien.”

Schrijven zal ook deze functie vervullen. Hoe moeilijk Grunberg het vindt zich in de dagelijkse sociale omgang te uiten, zo schaamteloos is hij tijdens het schrijven. Tijdens het schrijven kent Grunberg geen enkele terughoudendheid of onzekerheid. Er is dan voldoende afstand gecreëerd tussen hem en de inhoud van het geschrevene. “Ik verbind me aan mensen door over ze te schrijven. Dat is geen overwinning, maar ook geen totale nederlaag.” Grunberg kan zich opwinden als hem gevoelloosheid wordt verweten, misschien voelt hij juist wel te veel.

Grunberg is opgegroeid in een Joods-traditioneel gezin, maar neemt in zijn puberteit afstand van het geloof. Als hij debuteert met Blauwe maandagen afficheert hij zichzelf als Joodse schrijver maar, zegt hij later, dit moet vooral gezien worden als marketingtruc. Nog later zal hij afstand nemen van de Joodse identiteit en “de fictie die Jood heet.” Hij hoopt “steeds minder Joods te worden.” Grunberg ziet zichzelf pertinent niet als deel van de tweede en derde generatie van Joodse oorlogsslachtoffers. Het schuldgevoel dat velen van hen hebben om het door hen niet geleden leed, deelt Grunberg naar eigen zeggen niet. Ook herkent hij zich niet in de literatuur van de tweede generatie: “Het gaat over zulke andere dingen dan waaruit mijn werkelijkheid bestaat. Mijn werkelijkheid heb ik toch als smeriger ervaren.” Grunberg wil dat er een einde komt aan het geklaag en de slachtofferrol van de tweede generatie.

Omdat hij Joods is voelt Grunberg de druk om stelling te nemen over Israël. Volgens hem is Israël een Arabisch land geworden dat de slechte gewoontes van zijn buren heeft overgenomen. Hij sluit niet uit dat hij ooit een tijd zal verblijven in de nederzetting van zijn zus, wier ideeën hij als radicaal ervaart. Uiteraard om er een boek over te schrijven.

In 2024 stopt Grunberg na 25 jaar als columnist bij het weekblad Humo. Aanleiding is een omstreden column van de Belgische schrijver Herman Brusselmans die tot veel klachten over antisemitisme leiden. Brusselmans schreef dat wanneer hij Israelisch geweld in Gaza ziet hij 'iedere Jood die hij tegenkomt een mes in de keel zou jagen'. De reactie van de Humo dat het om een 'satirische column' zou gaan, vindt Grunberg onaanvaardbaar. Volgens hem is er een vergelijking te trekken tussen Brusselmans tekst en een tekst van de Duitse SA uit de jaren '30 van de vorige eeuw. De European Jewish Association wil tegen het weekblad en Brusselmans een rechtszaak starten omdat de column zou aanzetten tot moord. 

Eigenlijk niet veel. Grunberg schrijft veelvuldig over liefde en relaties, maar zijn affaires zijn meestal van korte duur. Zijn eerste grote liefde is het meisje Rosie, dat figureert in Blauwe maandagen. Vrouwen met wie Grunberg omgaat hebben er meestal moeite mee dat hij zo’n innige band heeft met zijn moeder en dat hij regelmatig urenlang met haar telefoneert.

Grunberg is de pleegvader van de zoon van voormalige geliefde Marianne, met wie hij nog een goede band heeft. Over liefde en relaties zegt Grunberg in College Tour: “Mijn werk staat op één.”