Wie is Herman Koch?

Herman Koch wordt geboren in Arnhem op 5 september 1953. Al snel verhuist het gezin naar Amsterdam. Kochs vader komt in de directie van Het Vrije Volk en is een tijdje ad-interimdirecteur van uitgeverij De Arbeiderspers. In zijn vrije tijd schrijft vader Koch jeugdboeken. Hij heeft vier kinderen uit een eerder huwelijk. Hermans bijna twintig jaar oudere halfzus Else (1934) zal later onder het pseudoniem Els Pelgrom kinderboeken gaan schrijven. Marijke Koch (1938) wordt vertaalster en vaste meelezer van haar jongere halfbroer.

Hermans moeder is edelsmid. Ze kan erg goed tekenen, een vaardigheid die ze doorgeeft aan Herman. Al op jonge leeftijd schrijft hij verhalen en tekent hij gretig strips. Herman is een notoir verlegen jongen. Zijn ouders sturen hem naar het Montessori Lyceum in Amsterdam-Zuid, maar hij heeft moeite te aarden. Hij is dun, kan niet voetballen, is slecht in gymnastiek, maar ook in rekenen. Hij is — zoals hij later optekent — “nergens goed in.”

Herman wordt een leerling met twee gezichten. Als overlevingsmechanisme cultiveert hij zijn gevoel voor humor. Waar hij namelijk wel goed in blijkt te zijn: grappen maken. En schrijven. Docenten Nederlands zijn onder de indruk van zijn opstellen en verhalen. Van zijn humor houden ze minder. Herman zit vaak achter in de klas en regelmatig roept hij iets om zijn verlegenheid te maskeren. De schoolleiding beschouwt hem als een leerling met een negatieve invloed op de rest van de school en stuurt hem naar een psycholoog. Van hem hoort Koch dat hij vooral moet doorgaan met het schrijven van verhalen. Als de situatie in de klas onhoudbaar wordt, stuurt de leiding Herman van school, waarna hij wordt aangenomen op het Spinoza Lyceum.

Via Michiel Romeyn, een jeugdvriend. Begin jaren tachtig gaat Romeyn werken voor het absurdistische VPRO-radioprogramma Borát van presentator Rik Zaal. Romeyn introduceert Koch, omdat hij vermoedt dat de humor van het programma hem wel ligt. De idiote potpourri van onzinnigheden genaamd Borát loopt tot 1989.

In 1990 worden Koch en Romeyn gevraagd mee te werken aan het humoristisch tv-programma Jiskefet. Het wordt de landelijke doorbraak van het trio Kees Prins, Michiel Romeyn en Herman Koch. In Jiskefet — Fries voor asbak — kan Kochs humor excelleren. Hij speelt onder andere een corpsbal (‘hé lullo, heb je nog geneukt?’), een kwezelige kantoorpik (‘goeiemorgen deze morgen’), een autistische dierenverkoper (‘een ggggems’) en Tampert, een broer van de Duitse commissaris Derrick (‘ja, wie sage ich das jetzt?’). Veel van de typetjes raken ingeburgerd bij het grote publiek.

Na vijftien jaar stopt het programma ermee, al maken de heren af en toe nog hun opwachting. In 2010 treden zij zes avonden achter elkaar op met de ‘Heb je nog geneukt?’-tour en in 2011 brengen zij Goeiesmorgens - De Musical.

Nee. Sterker nog: hij noemt het een ideale combinatie. In een interview zegt hij: "Ik zou het een niet willen inruilen voor het ander. Alleen wijst de praktijk uit dat ik nog maar weinig aan schrijven toekom. Dat vind ik niet zo erg." Humor en schrijven komen bij Koch voort uit dezelfde bron. Hij legt uit: "Dat je dingen net iets anders ziet. De werkelijkheid net even verschuift. Dat je een verbinding maakt die een ander niet heeft opgemerkt."

In meerdere interviews vertelt Koch over zijn schrijfschema. ’s Ochtends leest hij eerst de krant en doet zich te goed aan koffie. Daarna schrijft hij van negen tot elf uur. Zo lang duurt zijn concentratie. De rest van de dag gaat hij andere dingen doen. Koch schrijft het liefst zo comfortabel mogelijk: onderuitgezakt op een sofa. Bij het schrijven denkt hij hooguit dertig bladzijden vooruit. Een einde heeft hij altijd wel voor ogen, maar niet meer dan de laatste scène.

In 1985 debuteert hij met de geheel verzonnen verhalenbundel De voorbijganger, in 1985 gevolgd door zijn deels autobiografische debuut Red ons, Maria Montanelli, een niet al te dikke novelle over een zestienjarige weerbarstige leerling van het Montessori Lyceum. Het boek wordt over het algemeen lovend besproken en Kochs stijl doet denken aan die van Reve, Céline en J.D. Salinger.

In 1996 verschijnt de roman Eindelijk oorlog, een ‘ironisch zelfportret’. Er volgen meer boeken: de verzamelbundel Geen agenda (1998), de bundeling satirische Volkskrant-columns Het evangelie volgens Jodocus en de roman Eten met Emma (beide 2000), de verhalenbundel Dingetje (2001), de roman Odessa Star (2003) en de roman Denken aan Bruce Kennedy (2005).

Enorme verkoopsuccessen worden zijn boeken niet. Daar komt verandering in met de roman Het diner (2009), over twee echtparen die uit eten gaan en over alles praten, behalve over een afschuwelijke daad van hun kinderen. Het boek is een instant succes en zal uiteindelijk een van de meest succesvolle naoorlogse romans blijken, met vijfenvijftig buitenlandse vertalingen, lovende buitenlandse kritieken, vele internationale toneelbewerkingen en een Nederlandse, een Italiaanse en een Amerikaanse verfilming. Die laatste wordt geregisseerd door Oren Moverman, met hoofdrollen voor onder andere Richard Gere en Laura Linney (medio 2017). Zelf is Koch overigens zwaar teleurgesteld over de derde verfilming van zijn bestseller.

Hij is er bescheiden en nuchter onder. Het commerciële succes stelt hem in staat zich volledig ongestoord aan het schrijven te wijden. In een interview vertelt hij dat het luxeleventje dat hem als schrijver is overkomen best bevalt: “Mooie hotels, goed eten, vervoer van A naar B, je hoeft nergens over na te denken. Kortom: het filmsterrengevoel. Eigenlijk wel heel lekker.”

Toch besluit Koch na een tour die hem bracht naar Helsinki, Istanbul, Dublin en Londen voortaan niet langer dan vijf dagen van huis te gaan. Ook leert hij niet altijd zijn buitenlandse bewerkingen te bezoeken. Zo komt hij er in 2016 achter dat Angerichtet, de Duitse toneelbewerking van Het diner, drieënhalf uur duurt. Dat is Koch te lang en hij laat de uitvoering aan zich voorbij gaan: “Ik geloof niet dat ik zo’n toneelliefhebber ben.”

Tijdens lezingen in Nederland probeert Koch mensen in de zaal uit te lokken om te zeggen wat ze werkelijk van Het diner vinden. Door bijvoorbeeld te vragen of ze “dat lange stuk in het midden” niet vervelend vonden. Of hij vraagt wie het jammer vindt dat de hoofdpersoon een ziekte had. Koch: “Dan krijg je tenminste discussie.”

Niet veel. Herman Koch vertelt in interviews niet uitvoerig over zijn persoonlijk leven, wat wellicht met zijn nog immer latente verlegenheid te maken heeft.

Op zijn 32ste besluit hij een tijdje in het Barcelona te wonen. Hij houdt zich daar in leven met geld dat hij bij het radioprogramma Borát verdient. Twee keer per week stuurt hij een cassettebandje op naar de VPRO. Via zijn halfzus Els Pelgrom, die inmiddels ook in Spanje woont, leert hij een Argentijnse bijlesleraar Spaans kennen. De man vraagt Koch cadeautjes te bezorgen bij een ex-geliefde van hem, een studente taal- en letterkunde genaamd Amalia Rodrigues. Koch doet dat. Een maand later zien Amalia en Herman elkaar weer. Koch kent slechts vijftig woorden Spaans en wekt de indruk dat hij ‘een vriend’ heeft. Het blijkt een uitstekende versierstrategie. Amalia en Herman zijn inmiddels meer dan dertig jaar samen en hebben een zoon genaamd Pablo (1994).