Hoe werd Rutte premier van het land?
Hoe werd Rutte premier van het land?
Laatste update: 06-07-2024
Mark Rutte was tussen 2010 en 2024 premier van Nederland. Hij is de tweede liberale premier in de Nederlandse politieke geschiedenis. Na de val van zijn vierde kabinet in juli 2023 kondigt de langstzittende premier van Nederland zijn vertrek aan uit de politiek. Rutte staat er om bekend 'zo lekker gewoon' te zijn. Dat is zijn kracht maar in tijden van crisis soms ook zijn zwakte. Hoe is Rutte opgegroeid? Waar begon de VVD-er zijn politieke carrière? En hoe verging het hem als premier?
Redacteur: Saskia Wayenberg
Programma: Andere Tijden (NTR)
Hoe verloopt de jeugd van Rutte?
Mark Rutte is het nakomertje van zes broers en zussen. In een gelukkig hervormd ondernemersgezin groeit hij op in de Haagse wijk Benoordenhout. Daar doorloopt hij moeiteloos het gymnasium op het Maerlant-Lyceum. Hij wil graag concertpianist worden, maar het ontbreekt hem aan genoeg talent voor het conservatorium. Vervolgens kiest hij voor een studie geschiedenis in Leiden.
De eerste vrouw van Ruttes vader overlijdt in een van de beruchte ‘jappenkampen’. Hij hertrouwt haar zus, de moeder van Rutte.
De alleenstaande oud minister-president woont nog altijd in Benoordenhout, in een bescheiden bovenwoning met zijn oude Saab voor de deur. Hij bezoekt tot haar dood in 2020 vrijwel wekelijks zijn hoogbejaarde moeder in het verzorgingshuis.
Ook al loopt hij in een spijkerbroek, hij blijft een gentleman.
Buurtbewoonster van Rutte
Hoe begint Ruttes carrière in de politiek?
Rutte groeit op met politiek: bij hem thuis wordt vaak gesproken over verschillende kwesties. Zo is Joop den Uyl, bijna twintig jaar leider van de PvdA en vijf jaar minister-president, het slechtste wat Nederland is overkomen volgens zijn familie. Daarentegen is voormalig VVD-leider Hans Wiegel het voorbeeld. In 1983 sluit Rutte zich aan bij de Jongeren Organisatie Vrijheid en Democratie (JOVD), de jongerenorganisatie van de VVD.
In die tijd woedt er binnen de JOVD een strijd. De meningen en standpunten verschillen erg van elkaar en de jongerenorganisatie raakt verdeeld. Als voorzitter moet Rutte de boel lijmen er daar slaagt hij in. Hij is in staat iedereen op dezelfde lijn te krijgen en bokst het voor elkaar dat iedereen instemt met zijn ideeën. Hij wordt landelijk voorzitter van de jongerenpartij en zijn liberale vrienden noemen het hoofdbestuur gekscherend het ‘kabinet-Rutte I’. Uit die tijd stamt ook zijn bijnaam ‘Mister Tefal’: bij de JOVD is er altijd één iemand die ongeschonden uit de strijd komt, en dat is Mark Rutte. Niks blijft aan hem plakken.
Mark Rutte (JOVD) en Paul Dekkers (CDJA) over de bepalingen omtrent commercieel draagmoederschap.
Vanaf 1992 werkt Rutte op de Human Resource Management-afdeling van de multinational Unilever. Daarna volgt de start van zijn landelijke politieke carrière: partijgenoot en informateur Gerrit Zalm vraagt hem in 2002 staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te worden in de kabinetten Balkenende I (VVD, CDA, LPF) en Balkenende II (VVD, CDA, D66). In 2004 stapt hij over naar Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.
Begin 2006 besluit het bestuur van de VVD de nieuwe partijleider niet meer zelf aan te wijzen maar de leden van de partij te laten kiezen. Rutte stelt zich vrijwel meteen beschikbaar als kandidaat voor het politieke leiderschap van de VVD en hij lijkt dan ook de ideale man om het roer in handen te nemen.
Hoe ontstaat de strijd tussen Rutte en Verdonk om het lijsttrekkersschap?
Ook Rita Verdonk, minister voor Vreemdelingenbeleid, wil lijsttrekker van de partij worden en dat zorgt voor een keiharde strijd om de macht binnen de VVD. Een campagne die zelfs vergelijkbaar is met de strijd die wordt gevoerd met andere partijen tijdens de Tweede Kamerverkiezingen. Veel VVD’ers zetten zich in voor de campagne van Rutte omdat ze Verdonk niet zien zitten. Toch maken de peilingen duidelijk dat zij net zoveel kans heeft als Rutte om de strijd te winnen, want onder de leden van de VVD is Verdonk erg populair. Ze wordt daarbij gesteund door Hans Wiegel en voormalig fractievoorzitter van de VVD Frits Bolkestein. Volgens Verdonk is Rutte een "halfzacht, halflinks doetje". Wie wil dat er orde op zaken wordt gesteld, kan beter bij haar terecht.
VVD-politicus Hans Dijkstal vindt de lijsttrekkersstrijd lijken op een Idols-verkiezing. Maar wie gaat die strijd winnen?
Na een bloedstollende strijd kiest 51,5 procent van de VVD’ers Rutte tot meest geschikte lijsttrekker. De nipte victorie maakt geen eind aan de onderlinge strijd tussen de nieuwe lijsttrekker en Verdonk. Integendeel. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen dat jaar verliest de VVD fors met zes zetels. Maar wellicht nog erger dan dit verlies is het feit dat Verdonk, de nummer twee op de lijst, meer voorkeursstemmen haalt dan VVD-aanvoerder Rutte. Met 620.555 tegen 553.200 voorkeursstemmen verslaat zij de nummer één, een unicum in Nederland. Verdonk is onder de ‘gewone’ mensen populairder en dat wordt ook binnen de VVD erkend.
Een jaar lang blijft Verdonk het leiderschap van Rutte ondermijnen. Maar haar koers in het integratiebeleid zorgt voor verdeeldheid binnen de VVD. Rutte lijdt gezichtsverlies en de partij dreigt te splijten. Hij probeert zijn eigen gezag als partijleider definitief te vestigen en zet om die reden Verdonk uit de partij.
"Het was een meerderheidsbesluit om mij uit de fractie te gooien."
Een fors deel van de VVD-achterban is het hier helemaal niet mee eens en komt in actie. Het doel is dat Rita Verdonk bij de partij blijft, want volgens de actievoerders is zij de sterke leider die de VVD uit het slop kan trekken. Een VVD-congres moet uitkomst bieden. Daar zullen de leden voor of tegen het vertrek van Rita Verdonk stemmen. Tweederde van de leden blijkt uiteindelijk achter de keuze van Rutte te staan. Verdonk blaast de aftocht.
Wat is ‘het probleem Rutte’?
Maar ook na de bezworen strijd met Verdonk blijft Rutte zitten met een handvol problemen. Limburgse VVD’ers laten luid en duidelijk merken dat ze van Rutte af willen. “Het was echt wel dikke, dikke crisis. Hoe vaak het niet was dat men zei: ‘Waarom kiezen die VVD’ers geen andere leider, want dit gaat nóóit wat worden”, vertelt VVD-er Edith Schippers in Andere Tijden.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Rutte probeert op verschillende manieren zijn eigen VVD-achterban en de kiezer achter zich te krijgen. Zo lanceert hij ‘groenrechts’, een campagne voor een schoner milieu, een onderwerp waar de liberale partij daarvoor weinig mee op heeft. De campagne levert vooral verbazing op en weinig nieuwe steun. Rutte probeert het daarom op een andere manier. Hij zet vol in op het uitbreiden van de vrijheid van meningsuiting, maar na een ongemakkelijk interview gaat de discussie alleen nog maar over de Holocaust. Rutte heeft gezegd dat Nederlanders die mogen ontkennen, terwijl het in Nederland verboden is om die mening te uiten.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
In juni 2009 lopen ook de Europese Verkiezingen uit op een debacle voor de VVD. Na het behalen van slechts drie zetels wordt er gesproken over ‘het probleem Rutte’. Binnen de VVD is het geduld op en een deel van de partij ziet geen heil meer in hem. Moet iemand anders wellicht de kar gaan trekken? In 2010 valt het kabinet en de VVD lijkt geen schijn van kans meer te hebben. Maar dan volgt de wederopstanding van Rutte.
Waardoor kantelt het imago van Rutte?
Dat Mark Rutte een sterker profiel nodig heeft, ziet de VVD wel in. Hij krijgt daarom een nieuwe voorlichter, Nick Kouwenhoven. “Op een gegeven moment zei ik tegen Mark: ‘Wat is nou je ambitie?’. En toen zei hij: ‘Ik denk dat ik premier kan worden van dit land.’” Kouwenhoven gaat deze uitdaging aan. Het plan is om Rutte te ontdoen van zijn studentikoze en zelfs een beetje nerdachtige imago.
Edith Schippers: “Het was een beetje de karikatuur van een vrijgezelle man die zijn moeder de was nog liet doen.” De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Een van die stappen houdt in dat Mark Rutte op bezoek gaat in het televisieprogramma Life4you van Carlo Boszhard en Irene Moors. Bij het commerciële entertainmentprogramma hoopt Rutte een nieuwe groep kiezers aan te spreken door meer over zichzelf te vertellen. Tegelijkertijd huurt voorlichter Kouwenhoven een nieuwe fotograaf in om zijn imago verder om te buigen naar de daadkrachtige leider Mark Rutte.
Ik ben wie ik ben, en dat is de Mark Rutte die de komende weken ervoor zal zorgen dat de VVD héél groot wordt.
Mark Rutte
Volgens sommigen maakt Rutte in zijn politieke verleden grote misstappen. Zij hebben hun bedenkingen over Rutte die het land moet gaan leiden de komende jaren.
Hoe vergaat het Rutte als minister-president?
In 2010 keren de kansen. De VVD behaalt tijdens de Tweede Kamerverkiezingen 31 zetels. Het wordt hiermee de grootste partij van Nederland en de herboren Rutte schopt het zelfs tot minister-president. Hij lijkt onverwoestbaar en is ijzersterk tijdens debatten en interviews. Het kabinet-Rutte I (VVD, CDA met gedoogsteun van de PVV) ontstaat en Rutte wordt de eerste liberale minister-president in 92 jaar.
Hoe kijken buitenlandse correspondenten naar het kabinet van Rutte en de samenwerking met de PVV?
Bij de daaropvolgende verkiezingen (2012) scoort de VVD het recordaantal van 41 zetels en ontstaat kabinet-Rutte II, dat samen met de PvdA wordt gevormd. Het nieuwe kabinet gaat voor drie doelen: het op orde brengen van de overheidsfinanciën, het eerlijk verdelen van de lasten en het zorgen voor duurzame groei van de economie. De ambitie is om Nederland sterker uit de crisis te laten komen. Door stevig te bezuinigen (61 miljard sinds het begin van de crisisperiode in 2008) krijgt het kabinet de overheidsfinanciën op orde.
Politicus van het jaar
In de zomer van 2016 maakt Rutte bekend een derde termijn als premier te ambiëren. Daarom wil hij opnieuw lijsttrekker van de VVD worden voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. In diezelfde zomer zegt Rutte voor de eerste keer sorry. Een excuus voor zijn gebroken verkiezingsbeloftes. De duizend euro voor iedere werkende Nederlander, een verlaging van de hypotheekrenteaftrek, belastingvrij spaargeld tot 35.000 euro en de geldkraan naar Griekenland die dicht zou gaan: het zijn beloftes die Rutte niet heeft waargemaakt. In een interview met De Telegraaf trekt Rutte het boetekleed aan. Hij zegt dat hij de beloftes nooit had mogen doen en dat hij beter had moeten uitleggen waarom hij zo gehandeld heeft.
Laat ik daar volstrekt helder over zijn: ik zeg daar sorry voor.
Mark Rutte over de gebroken verkiezingsbeloftes (27-08-2016)
Aan het einde van de rit wordt de PvdA door de kiezers hard afgerekend op de vele bezuinigingen van het kabinet-Rutte II. De VVD-kiezers zijn milder over het kabinet. Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017 wordt de VVD met 33 zetels opnieuw de grootste partij. Ondanks het verlies van acht zetels kan Rutte door als minister-president. De formatie van Rutte III verloopt echter moeizaam: nadat lang is onderhandeld met het CDA, D66 en GroenLinks valt die variant af. Met de ChristenUnie in plaats van GroenLinks komt er alsnog een kabinet-Rutte III.
In de nieuwe serie 'Tim en de baas van Nederland' gaat Tim Hofman in gesprek met Mark Rutte en mag hij alles vragen wat hij wil. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Waarom is Rutte zo'n handige politicus?
Rutte staat bekend als een geduchte tegenstander in de politieke arena. Dankzij training, techniek en talent spreekt hij gemakkelijk en vaak uit het hoofd. Volgens Roderik van Grieken, directeur van het Nederlands Debat Instituut, heeft Rutte zichtbaar plezier in het debatteren. Dat straalt hij uit, en dat is het halve werk. Daarnaast is hij is duidelijk, snel van geest en gevat.
Heeft Rutte nu wel of niet verschillende mediatrainingen gevolgd?
Profiel (HUMAN) stuit op zeker drie coaches door wie Rutte getraind is. Zo heeft Speech Republic hem geleerd om zijn positieve kanten uit te lichten. Daarnaast traint Nico Schraag hem in het mediacentrum in Hilversum en werkt Rutte daar aan zijn mensbeeld en authenticiteit. Ook Phoenix Instituut helpt hem door middel van NLP therapie.
Kortom: op verschillende plaatsen is gesleuteld aan de spreekvaardigheid en het imago van Rutte, en dat zie je terug in zijn debatten. Volgens universitair docent argumentatieleer Jean Wagemans blijft het oppassen geblazen, want zodra het publiek doorheeft dat er bepaalde technieken worden gebruikt die aangeleerd zijn middels trainingen, treedt er een onmiddellijke inflatie op. Daarna zal het minder snel lukken hen nog te overtuigen.
Zijn spreekvaardigheid zorgt ervoor dat Rutte ijzersterk is in debatteren. Het hele debat terugluisteren? Kijk op Eenvandaag.
Ruttes spreektalent komt niet altijd goed uit de verf. Zelf zegt Rutte het Tweede Kamerdebat over de Teevendeal eind 2015 te hebben ervaren als het zwaarste debat in zijn politieke loopbaan. En daar krijgt Rutte inderdaad het vuur aan de schenen gelegd door verschillende partijen. Zij geloven niet dat de premier niets wist over de deal, terwijl zijn belangrijkste adviseurs (zo onthulde Nieuwsuur) wél op de hoogte waren. De geloofwaardigheid van Rutte hangt aan een zijden draadje en zijn optreden in de Tweede Kamer, waarbij hij een sluier van onwetendheid draagt, helpt daar niet aan mee. Maar terwijl drie bewindspersonen (VVD’ers Fred Teeven, Ivo Opstelten en Ard van der Steur) zich gedwongen zien om op te stappen vanwege de deal, begint Rutte aan een nieuwe termijn als premier. Zo doet hij zijn oude bijnaam ‘Mister Tefal’ toch weer eer aan.
De Teeven-deal
Toch neemt sindsdien de kritiek toe dat hij zich in politiek gevoelige kwesties beroept op een slecht geheugen, zoals tijdens de discussie over de dividendbelasting of de ruim 70 burgerdoden tijdens een Nederlands bombardement in Irak in 2015. Die neemt verder toe na het rapport Ongekend Onrecht over de toeslagenaffaire in 2020 waarin de term 'Ruttedoctrine' bovenkomt. Die zou tot slechte informatievoorziening vanuit de Belastingdienst hebben geleid aan de Tweede Kamer, ouders en pers.
Staatsman in tijden van crisis?
Na de ramp met MH17 in 2014 oogst het optreden van Rutte van alle kanten lof. De Australische premier Morrison geeft Rutte later zelfs een hoge onderscheiding voor zijn 'voortreffelijk en voorbeeldig leiderschap'. Ook roemt hij de manier waarop zijn Nederlandse collega is opgekomen voor de 298 slachtoffers onder wie 38 Australiërs. De uitzonderlijke crisis waarin de wereld in 2020 door het coronavirus terecht komt, vergt nog meer staatsmanschap van Rutte. Hij toont dat in een historische toespraak op televisie waarin hij op 16 maart 2020 het Nederlandse volk toespreekt. Maar liefst 7 miljoen mensen zien hoe de premier het land voorbereidt op een periode van grote onzekerheid; Plechtig sprekend en op ernstige toon.
Begin 2021 loopt het vertrouwen in Rutte een flinke deuk op. Het kabinet Rutte III stapt op vanwege de kinderopvangtoeslagaffaire waarbij duizenden ouders gedupeerd raakten. Toch blijft Rutte lijsttrekker van de VVD voor de verkiezingen in maart 2021, volgens eigen zeggen omdat hij zich 'niet direct verantwoordelijk voelt voor dit dossier, maar indirect verantwoordelijkheid draagt over wat er niet goed gaat in het kabinet.'
De VVD blijft ook bij deze verkiezingen de grootste partij, maar de eerste verkenningen voor het formeren van een nieuwe coalitie mislukken omdat er een memo met (onder andere) de tekst ‘positie Omtzigt, functie elders’ openbaar is geworden. Dit kon duiden op het ‘uit de Kamer werken’ van Omtzigt. In de eerste instantie geeft Rutte aan dat hij niet over Omtzigt heeft gepraat, maar later blijkt dat hij dit wel heeft gedaan. Hierop volgt een motie van wantrouwen die door de volledige oppositie gesteund wordt, maar net geen meerderheid haalt. Wel wordt er een motie van afkeuring aangenomen. Ondanks deze moties besluit Rutte om niet af te treden en zijn 'stinkende best’ te gaan doen om het vertrouwen terug te winnen. Op 2 augustus 2022 haalt hij Ruud Lubbers in als de langstzittende premier van Nederland.
In juli 2023 valt het kabinet Rutte IV over de asiel- en migratieproblematiek. Het voorstel van Rutte en de VVD om de gezinshereniging in te perken is voor de kleinste regeringspartij, de ChristenUnie, onverteerbaar. Ook de opstelling van premier Rutte zelf, die de verhoudingen op scherp zette, doet het vertrouwen tussen de partijen geen goed.
In het kort
Rutte groeit op in Den Haag, als nakomer in een gezin met 7 kinderen. Als blijkt dat hij te weinig talent heeft voor concertpianist, gaat hij geschiedenis studeren in Leiden en sluit zich aan bij de jongerenvereniging van de VVD.
Vanaf 1992 werkt Rutte tien jaar op de HR-afdeling van de multinational Unilever. In 2002 start zijn politieke carrière als staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Later stapt hij over naar Cultuur, Onderwijs en Wetenschap.
In 2006 stelt Rutte zich kandidaat als politiek leider voor de VVD. Zo ook Rita Verdonk en er ontstaat een hevige strijd. Die lijsttrekkersstrijd wordt uiteindelijk gewonnen door Rutte. Een jaar later zet hij Verdonk uit de partij.
Vanaf 2010 gaat het bergopwaarts met de VVD. Ze slepen 31 zetels binnen en Rutte wordt de eerste liberale minister-president in 92 jaar. De daarop volgende verkiezingen blijft de VVD de grootste partij.
Rutte staat bekend als goede spreker en geduchte tegenstander. Ondanks zijn ontkenningen bewijst Profiel (HUMAN) dat Rutte wel mediatrainingen gevolgd heeft. Maar ook hij heeft het wel eens moeilijk, zoals zijn optreden omtrent de Teevendeal laat zien.
Hoewel het kabinet Rutte III in 2021 moet aftreden vanwege de Toeslagenaffaire blijft Rutte zitten. In juli 2023 valt kabinet Rutte IV over de asielmaatregelen en kondigt de langstzittende premier van Nederland zijn vertrek aan uit de politiek. Bijna een jaar later, op 1 juli 2024, is het zijn laatste dag als minister-president van Nederland.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
