Is Amsterdam nog steeds de homohoofdstad van Europa?

Dat Amsterdam bekendstaat als homovriendelijke stad blijkt allereerst al uit het relatief grote aantal homoseksuelen dat in de stad woont. In het oude centrum van Amsterdam is naar schatting één op de zeven inwoners homoseksueel (twaalf tot negentien procent). Landelijk is dat één op de veertien tot één op de zeventien. De dienst Onderzoek & Statistiek (O&S) van de gemeente Amsterdam maakt die schatting op basis van het aantal personen dat met een partner van heftzelfde geslacht .

Al in de jaren dertig verschijnt het eerste homoblad van Amsterdam: het tijdschrift Wij, uitgegeven in homocafé Bob's Bar-Bodega (voorheen The Empire, al vanaf 1911 een homocafé) in de Nes. Ook wordt de oprichting van een homo-organisatie voorbereid, maar een politie-inval maakt een einde aan die aspiraties. In 1946 wordt de Shakespeare Club , een als literatuurgezelschap verkapte homo-organisatie die een paar jaar later wordt omgedoopt tot Cultuur- en Ontspannings Centrum (COC). Het COC groeit uit tot de voornaamste Nederlandse belangenorganisatie voor lesbiennes, homo's, biseksuelen en transgenders (oftewel ).

Vóór de jaren zeventig was jezelf zo veel mogelijk aanpassen aan de heteromaatschappij de norm voor homo’s, en de lijn van het COC. Eind jaren zeventig ontstaat Roze Zaterdag, een Nederlandse versie van de Gay Pride Parade in New York. Die wordt voor het eerst gehouden in 1970, één jaar nadat de politie homobar Stonewall Inn in de wijk Greenwich Village hardhandig ontruimt en het publiek van homoseksuele mannen, lesbische vrouwen en travestieten besluit om terug te vechten (de zogeheten Stonewall-rellen, in 2013 nog genoemd in de inaugurele toespraak van president Obama als een van de belangrijke momenten in de strijd voor gelijke rechten).

Net als in andere landen (onder meer Canada, Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland, België, Australië en Nieuw-Zeeland) worden ook in Nederland gelijktijdige demonstraties gehouden om te strijden voor gelijke rechten voor homoseksuelen. De eerste vindt in 1977 plaats in Amsterdam, vanaf 1979 heet deze jaarlijks terugkerende demonstratie (die zowel politiek als feestelijk is) Roze Zaterdag. Tot 1980 is Roze Zaterdag (meestal de laatste zaterdag van juni, soms de eerste van juli) altijd in Amsterdam, daarna wordt elk jaar een andere Nederlandse stad aangewezen.

Al in de achttiende eeuw weten homoseksuelen in Amsterdam welke parken en bruggen ze moeten opzoeken om elkaar te treffen. Eind negentiende eeuw zijn er bepaalde bordelen, cafés en koffiehuizen waar homoseksuelen elkaar treffen. Begin twintigste eeuw staat onder meer het eerdergenoemde The Empire aan de Nes bekend als homobar. De politie houdt gelegenheden die bekendstaan als homobarren in de gaten en trekt geregeld vergunningen in. Ook Café het Mandje aan de Zeedijk is vanaf de jaren twintig een populaire en veilige plek voor homoseksuele mannen en vrouwen – zelfs tijdens de Duitse bezetting van de stad zijn er geen politie-invallen.

Vanaf de jaren vijftig komen er steeds meer homobars en -dancings bij, die ook steeds meer buitenlandse bezoekers trekken. De reputatie van Amsterdam als homohoofdstad komt dan echt van de grond. De politie gedoogt homo-uitgaansgelegenheden voortaan en vooral de Leidsestraat, de Kerkstraat en de Warmoesstraat komen bekend te staan als homostraten. Begin jaren tachtig neemt de Reguliersdwarsstraat deze positie over.