Hoe ontstond de Nederlandse festivalcultuur?
Hoe ontstond de Nederlandse festivalcultuur?
Laatste update: 02-03-2023
Vrede, liefde, drugs, seks en bovenal muziek. Sinds de eerste popfestivals is wel duidelijk dat we niet vies zijn van een feestje. De festivals schieten als paddenstoelen uit de grond: Nederland is een heus festivalland. Maar hoe is het popfestival ontstaan? En wat zijn de eerste grote evenementen?
Redacteur: Niek van Lent
Wat was het eerste popfestival?
Terwijl bij festivals en de hippiebeweging vaak meteen aan Woodstock wordt gedacht, haalt dit festival zijn inspiratie uit een ander evenement. In 1967 vindt in het plaatsje Monterey aan de Westkust van de Verenigde Staten het allereerste meerdaagse rockfestival in de buitenlucht plaats: Monterey Pop. Alan Pariser, een van de organisatoren, baseert het evenement op het Monterey Jazz Festival, dat al sinds 1958 jaarlijks terugkeert. Het plan is om het publiek te laten inzien dat rockmuziek, net als jazz, een kunstvorm is.
In zeven weken organiseren Pariser, Lou Adler en John Philips een non-profit-festival dat in drie dagen zo’n tweehonderdduizend bezoekers zal trekken. De organisatie zorgt voor beveiliging, een medische staf en vrijwilligers die zich volledig richten op de verzorging van mensen die 'slecht gaan' op psychedelische drugs.
De jeugd doet in de jaren zestig een poging om de cultuur ingrijpend te veranderen.
Een goede organisatie, promotie, de combinatie van verschillende genres en de afwisseling tussen bekende en onbekende artiesten maken Monterey Pop populair. Het festival is redelijk makkelijk te bekostigen omdat alle artiesten kosteloos optreden. Bekende namen op het affiche zijn destijds The Animals, The Association, The Byrds, Jefferson Airplane en The Mamas and the Papas, waartoe zanger en gitarist John Philips en producer Lou Adler behoren.
‘Onbekende artiesten’ zoals Jimi Hendrix, The Who, Janis Joplin, Ravi Shankar, The Grateful Dead en Otis Redding worden met hun optreden op Monterey de beroemdheid in gekatapulteerd. Jimi Hendrix weet vooral indruk op het publiek te maken, wanneer hij na zijn optreden zijn gitaar al knielend overgiet met een brandbare vloeistof en in brand steekt. Hij slaat vervolgens zijn fikkende gitaar zeven keer tegen de grond en gooit de overblijfselen in het publiek.
Een handelsmerk van Jimi Hendrix: gitaar spelen met de tanden.
Monterey Pop is het fundament voor de festivals van de toekomst, maar het is ook het startschot van de globale rockbeweging, hippiebeweging en de piek van de Summer of Love. Tijdens deze liefdeszomer verzamelen hippies zich in verschillende steden, maar vooral in San Francisco – dat op zo’n twee uur rijden van Monterey ligt. De hippies zijn over het algemeen tegen kapitalisme, gezag van de overheid en de Vietnamoorlog. Dit uiten zij in verschillende kunstvormen, waar rockmuziek een belangrijk onderdeel van zal worden.
Festivals worden belangrijke ontmoetingsplaatsen voor hippies en hun nieuwe 'vrije' cultuur.
Monterey Pop is als festival een hoogtepunt in de Summer of Love, omdat ongekend veel hippies bijeenkomen. Onder het motto ‘music, love and flowers’ maakt Monterey Pop de hippiebeweging internationaal bekend. Organisator John Philips schrijft zelfs het populaire nummer ‘San Francisco (Be Sure to Wear Flowers in Your Hair)’ ter promotie van zowel het festival als de hippiebeweging. Monterey Pop is de inspiratie voor festivals over de wereld waaronder het Amerikaanse Woodstock, het Engelse Isle of Wight en het Nederlandse Pinkpop en Holland Pop.
De hippies verzamelen ook in Nederland. Nadat zij in de zomer van 1970 van de Dam worden verdreven komen ze samen in het Vondelpark.
Wat was Woodstock?
Drie dagen vol muziek, liefde en vrede: Woodstock is het bekendste festival uit de hoogtijdagen van de hippiebeweging. Het festival, dat oorspronkelijk Woodstock Music & Art Fair heet, gaat in 1969 in het Amerikaanse dorpje Bethel van start. In eerste instantie plannen organisatoren John Roberts, Joel Rosenman, Artie Kornfeld en Michael Lang het festival op een industrieterrein in het dorp Walkill, dat op ongeveer honderd kilometer afstand ligt van New York. Omdat de bewoners van Walkill hier een stokje voor steken, wijkt het festival een maand voor aanvang uit naar Bethel (55 kilometer verderop), waar de melkveehouder Max Yasgur instemt om 2,4 vierkante kilometer van zijn grond voor het festival te verhuren.
Dennis Storm bezoekt het festivalterrein en het museum van Woodstock. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Net als Monterey Pop heeft Woodstock een line-up met een mix van bekende en onbekende namen. Onder anderen Janis Joplin, Joe Cocker, Joan Baez, The Grateful Dead, Jefferson Airplane, Sly and the Family Stone, The Who, Santana en Jimi Hendrix vullen het affiche. De verwachting is dat twintigduizend bezoekers op het terrein in Bethel neer zullen strijken, maar op de eerste dag zijn dit er al ongeveer tachtigduizend.
De logistiek van het festival is helemaal niet voorbereid op zo’n grote massa mensen, waardoor de organisatoren noodgedwongen besluiten om de kassa’s te sluiten en de hekken om het gebied neer te halen. Naar schatting (door de gesloten kassa’s is de massa nooit geteld) telt het totaal aantal bezoekers meer dan vierhonderdduizend. Dit leidt tot een enorm verlies voor de organisatie, waarvan een groot deel later door een documentaire met uniek beeldmateriaal wordt goedgemaakt.
Woodstock
De Indiase goeroe Sri Swami Satchidananda opent het Woodstock-festival met een speech.
Optreden van Jimi Hendrix op Woodstock.
Onder paraplu's of poncho's schuilt een deel van het publiek voor de regen.
Bezoekers slapen in slaapzakken op de grond.
Omdat Woodstock 25 jaar bestaat wordt een vergelijkbaar festival georganiseerd. Ook op deze editie van 1994 voelt de jeugd zich 'vrij'.
Bijna een half miljoen mensen, feestend in de regen en modder, zonder dat er iemand op voorbereid is. Het leidt tot voedseltekorten die door het Amerikaanse leger ingevlogen moeten worden, een tekort aan sanitaire voorzieningen en tekorten op de eerste hulp, maar nooit tot een complete chaos. Volgens vele getuigen is het motto ‘three days of peace and music’ (drie dagen vrede en muziek) altijd opgegaan.
Een aantal artiesten protesteert met hun nummers tegen de Vietnamoorlog en vindt een medestander in het publiek. Woodstock wordt een festival waar samen geprotesteerd wordt tegen de onvrede over de Vietnamoorlog en het Amerikaanse beleid. Gedurende het festival zijn er maar een aantal opstootjes, maar niks van formaat. Er overlijden wel twee festivalgangers: iemand wordt overreden door een tractor en iemand overlijdt aan een overdosis.
"Bewustzijnsverruiming, liefde, vrijheid. Laat in de jaren zestig werd het allemaal belichaamd door muziek." De hele aflevering zien? Kijk op anderetijden.nl.
Wat waren de eerste Nederlandse festivals?
Deze Amerikaanse invloeden waaien over naar Nederland en de eerste opzetjes voor popfestivals ontstaan ook eind jaren zestig in Nederland op verschillende locaties. Geïnspireerd op Monterey festival wordt al in 1967 een negen uur durende Beatmarathon gehouden in de Houtkamphal in Doetinchem. Ook in Amsterdam is dat jaar Hai in de Rai, een evenement dat net als Monterey symbool moet staan voor liefde, vrede, en natuurlijk hasjiesj. Den Haag heeft zijn eigen variant met het evenement La HoBloBloe (laat honderd bloemen bloeien).
Achtduizend hippies verzamelen in de Rai in Amsterdam. Tijdens het feest staan liefde, vrede, muziek en drugs centraal.
Een naam die zelfs nu nog bekend in de oren klinkt is Flight to Lowlands Paradise, een festival in de Utrechtse Jaarbeurs in 1967. Voor een tientje kunnen bezoekers twaalf uur lang genieten van muziek, theater, experimentele dans, films, lichtshows, vloeistofdia’s en poëzie. Zelfs het ontbijt is inbegrepen.
"Geen stomme beatfeestjes meer, van flight word je high zonder drugs."
Flight to Lowlands Paradise trekt achtduizend bezoekers en kent een tweede editie. Deze flopt echter omdat de bezoekersaantallen bijna verdubbelen, en er niet genoeg faciliteiten zijn. Ook financieel gezien is het een rompslomp. De naam Lowlands zal later worden opgekocht en het festival blijft meerdere kunstvormen behouden.
Bezoekers van Flight to Lowlands Paradise beschilderen elkaars ontblote lichamen.
Al deze feesten zijn geïnspireerd op de hippiebeweging uit de Verenigde Staten, maar zijn allemaal nog overdekt. Het eerste openluchtfestival is in 1968 in de Achterhoek. In het openluchttheater van Lochem organiseert Joost Carlier op Hemelvaartsdag een popmeeting met een combinatie van grote internationale artiesten en nederpop. De toegang is drie en een halve gulden (bijna twee euro), bier is één gulden (ongeveer een halve euro) en er is slechts één toilet. In eerste instantie verwacht Carlier zo’n tweehonderd mensen, dit worden er uiteindelijk tweeduizend. Een ongekend succes; het festival zal dan ook tot 1986 jaarlijks terugkeren.
We deden alles zelf. Posters vormgeven, drukken, podia en geluidstorens bouwen van hout en bouwmateriaal.
Joost Carlier
Hoe is Pinkpop ontstaan?
De eerste editie van het oudste wederkerende festival van Nederland is pas in 1970, maar al eerder vinden twee evenementen in Limburg plaats dat hier deels ten grondslag aan liggen: Carna en Pinknick. Wim Wennekes en Hans van Beers willen bovenop de Gulpenerberg een popfestival organiseren zoals Monterey, Flight to Lowlands Paradise en La HoBloBloe, dus regelen ze een aantal bandjes en plaatsen ze een advertentie in de plaatselijke krant. Er komt een gratis varken-aan-het-spit en er zijn gratis appels. Omdat het tijdens Pinksteren is, wordt het evenement Pinknick genoemd. Met bijna tienduizend bezoekers – waaronder naast popliefhebbers ook opa’s en oma’s met kleinkinderen en gezinnen op zoek naar gratis appels – is het een groot succes.
Golden Earring redt de eerste editie van Pinkpop. De hele 3Doc over Mr. Pinkpop zien? Kijk op NPO Start.
Het jaar erop zal het festival op een andere locatie (sportpark Geleen) professioneler worden aangepakt. Ook de organisator van de love-in in het beathonk 'Carna', Jan Smeets, mengt zich in de organisatie. De naam moet meer de allure van een popfestival krijgen: Pinkpop. Voor een paar gulden komen tienduizend mensen kijken naar de bands Golden Earring, Livin' Blues, Opus, Bismarck, Mr. Albert Show, Keef Hartley, Dream en de George Baker Selection. Daarnaast zijn er flesjes bier en overheerlijke bierworsten verkrijgbaar.
Ook Pinkpop wordt een festival van liefde en vrede, maar niet alles op het festival is nog langer gratis.
Niet het gehele festival verloopt zonder slag of stoot. Zo besluit de verkoper bij de kraampjes er bijvoorbeeld met de winst vandoor te gaan. En ook de gehuurde geluidsinstallatie blijkt een lachertje: het Nijmeegse bedrijf ‘Radio Europa’ komt aanzetten met wat zangzuiltjes en speakers van de wielerkoers. Golden Earring redt het festival door hun apparatuur voor de andere bands beschikbaar te stellen. Met hun geluidsinstallatie wordt het festival toch een succes. Vandaag de dag is Pinkpop een van de grootste meerdaagse festivals van Nederland. Dat is grotendeels te danken aan een van de organisatoren Jan Smeets, die het gezicht van Pinkpop wordt en het festival van een lokaal budgetevenement tot een miljoenenonderneming laat uitgroeien.
Pinkpop door de jaren heen
Pinkpop 1979. Op deze tiende editie barst het festival in sportpark Geleen met vijftigduizend bezoekers bijna uit zijn voegen.
Pinkpop 1985. Met maar vijftienduizend bezoekers is deze editie een van de dieptepunten uit de geschiedenis van het festival.
Pinkpop 1988. De eerste editie op de nieuwe en huidige locatie: Megaland Landgraaf. In Landgraaf trekt het festival zesendertigduizend bezoekers aan.
Pinkpop 1989. Op de tweede editie in Landgraaf komen veertigduizend festivalgangers af.
Pinkpop 2009. Megaland Landgraaf in beeld vanaf het podium.
Pinkpop 2014. De capaciteit van het festivalterrein is inmiddels zestigduizend.
Wat was het eerste meerdaagse buitenfestival?
In datzelfde jaar als de eerste editie van Pinkpop wil ene Albert James (‘Berry’) Visser – nadat hij over Woodstock had gehoord – een festival organiseren in zijn wijk in Rotterdam. Hij organiseert dan al wat concerten in kroegen en de kleine zaal van het Amsterdamse concertgebouw. In Engeland komt hij in aanraking met de organisator van een meerdaags festival in het Engelse Bath. Samen komen ze tot het plan om bands voor beide festivals gezamenlijk te boeken, wat hun een hoop kosten bespaart.
Berry gaat samenwerken met George Knap, en het duo begint aan de organisatie van het festival. Meerdere locaties, waaronder een bouwput, worden bekeken. Als ze naar het Kralingse Bos rijden is het al gauw duidelijk: dit wordt de locatie. Als ze grote artiesten willen boeken moet er ook geld komen, een sponsor is dus noodzakelijk. Het duo regelt vijftigduizend gulden subsidie en weet een lokale bottelaar van Coca-Cola te strikken om hen geld te lenen. De basis is gelegd voor het ambitieuze eerste meerdaagse buitenfestival van Europa: Holland Pop. In vier maanden tijd wordt het festival uit de grond gestampt.
Sfeerbeelden van het Holland Pop-festival.
Het affiche bestaat uit internationale namen zoals Pink Floyd, The Byrds, Soft Machine en Woodstock-veteranen Santana en Jefferson Airplane. Net als op Woodstock moet Holland Pop een plek van liefde en vrede worden, maar natuurlijk ook van drugs. Drugsgebruik op het terrein wordt gedoogd door een deal tussen de politie en de festivalorganisatie. Het festival verloopt vredig, maar voor die tijd spelen zich ongekende taferelen af: er wordt drugs gebruikt zoals hasj maar ook LSD en schaars geklede vrouwen dobberen in grote plastic ballen rond op het meertje op het terrein.
"Er wordt openlijk softdrugs gebruikt, en de politie knijpt een oogje toe."
Het leek wel alsof er boven het festivalterrein permanent een enorme hashwolk hing.
Peter Sijnke (Terugblikboek Holland Popfestival 1970)
In totaal genieten bijna honderdduizend bezoekers – net als tijdens Woodstock – in de regen en modder van de muziek. Meer dan de helft van dit aantal betaalt niet voor zijn kaartje, maar knipt de omheining kapot of wordt door te vriendelijke stewards gewoon binnengelaten. Holland Pop sterft een snelle dood omdat de organisatoren achterblijven met een schuld van bijna een miljoen gulden. Maar, het eerste meerdaagse buitenfestival op Nederlandse bodem is een feit en het zal zeker niet de laatste zijn.
Holland Pop
Het hoofdpodium van Holland Pop.
De Brits Amerikaanse groep Sail opent Holland Pop.
Sanitaire voorzieningen op Holland Pop.
Bezoekers schuilen al luisterend voor de regen.
Festivalgangers slapen in slaapzakken op het terrein.
Een sfeerbeeld van de menigte.
Tegenwoordig telt Nederland ruim 1000 muziekfestivals in veel verschillende genres. Pinkpop is het enige festival dat nog tot de oude garde behoort, en Lowlands verwijst nog wel naar Flight to Lowlands Paradise. Naast muziekfestivals zijn er in Nederland elk jaar ook allerlei andere festivals, zoals foodfestivals, kunstfestivals en filmfestivals, ieder weekend ergens wel een feestje dus.
In het kort
Het allereerste popfestival is Monterey Pop in 1967. Monterey Pop is het fundament voor de festivals van de toekomst, maar is ook het startschot van de globale rockbeweging, hippiebeweging en de piek van de Summer of Love.
Het invloedrijke festival dat de hippiecultuur in 1969 op de kaart zet is Woodstock. Bijna een half miljoen hippies verzamelen om liefde en vrede te vieren op het festival in Bethel.
De eerste (overdekte) evenementen waar in Nederland hippies verzamelen zijn: de Beatmarathon, Hai in de Rai, La HobloBloe en Flight to Lowlands Paradise. Het eerste popfestival in de buitenlucht is in Lochem.
In 1969 is tijdens Pinksteren op de Gulpenerberg een evenement genaamd Pinknick. Het jaar erop wordt een professioneler evenement georganiseerd en ontstaat het oudste festival van Nederland: Pinkpop.
Nederlands eigen Woodstock vindt pas in 1970 plaats. Holland Pop is het eerste meerdaagse buitenfestival, dat zo’n honderdduizend bezoekers trekt. Wegens faillissement kent het festival slechts één editie.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
