Brengen sociale media ons meer kwaad dan goed?

Laatste update: 19-12-2023

Je hoeft de deur niet meer uit om de liefde te vinden, bij te praten met je collega of te discussiëren over de politiek. Sociale media bieden talloze mogelijkheden om te communiceren. Maar naast de mooie kanten, kan het ook een negatieve invloed op ons hebben. Zijn ‘social media’ eigenlijk wel zo sociaal?

Wat hebben sociale media ons gebracht?

Geen enkele generatie kan zo makkelijk en zo snel communiceren met elkaar als wij met social media. Afstand is geen belemmering meer. Een bericht is zo verstuurd, een foto zo gedeeld. Nederlanders zijn digitaal actiever dan ooit. Uit onderzoek[1] van het CBS blijkt dat 88 procent van de Nederlandse bevolking dagelijks online was in 2019. De groep jongeren, tussen de 12 en 25 jaar, gebruikt sociale media het meest.

Vriendschappen ontstaan online, mensen discussiëren met elkaar en zoeken naar geestverwanten. Steeds meer mensen vinden ook hun partner online via verschillende datingsites en apps. Maandelijks swipen zo'n 75 miljoen mensen erop los op datingapps als Tinder[2].

Zijn online relaties hetzelfde als offline?

Online daten is echter niet zonder gevaren. Het versturen van seksueel getinte berichtjes – sexting – kan leuk en spannend zijn, maar er zijn wel risico’s. Want hoe weet je of de persoon met wie je chat wel is wie hij of zij zegt dat ie is? En met een druk op de knop is die sexy foto gedeeld met allerlei anderen.

"Slachtoffers worstelen vaak met schuldgevoelens."

Social media kunnen ook dienen als ontmoetingsplaats voor vriendschappelijke relaties. Maar zijn ‘online vrienden’ even waardevol als vrienden die je in het echt ziet en spreekt? Daarover gaat onderstaande video.

Jong en oud hebben hele andere ideeën over wat een ‘echte’ vriendschap is.

Hoe is het gesteld met de privacy?

De bedrijven achter sociale media maken volop gebruik (of misbruik) van persoonlijke gegevens. Bedrijven zoals Google, Facebook en Instagram bieden hun diensten gratis aan. Ze hoeven geen geld van de gebruikers, maar wel iets anders: informatie. Informatie over jouw woonplaats, interesses, vriendenkring, seksuele geaardheid, koopgedrag, inkomen enzovoort.

Deze informatie verkopen de bedrijven weer door aan adverteerders. Die kunnen deze zorgvuldig samengestelde profielen gebruiken om gericht te adverteren. Bij alles wat je op social media plaatst zou je je kunnen afvragen: mag Facebook dit van mij weten? Is het nodig dat WhatsApp mijn locatie weet? Zet ik mijn echte naam op Twitter?

Facebook weet bijvoorbeeld hoe oud jouw auto is, en baseert daar zijn advertenties op. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.

Wie bepaalt wat we online zien?

Doordat social mediabedrijven zo veel weten over de interesses en het zoekgedrag van hun gebruikers, stemmen ze daar ook hun algoritme op af. Niet iedereen krijgt hetzelfde te zien op hun tijdlijn. Soms lijkt het alsof er alleen maar berichten binnenkomen die aansluiten bij jouw politieke voorkeur, je persoonlijke overtuigingen en je ideeën over de wereld. Je zit dan in een filterbubbel.

Hoewel het kan lijken dat je via social media allerlei mensen en meningen tegenkomt, blijft het in de praktijk beperkt tot je vaste kringen. Hierdoor krijg je vooral content te zien die jouw wereldbeeld bevestigt. Je komt minder in contact met andere meningen. Dit kan leiden tot polarisatie, ook in de echte wereld. Een deel van de filterbubbel wordt veroorzaakt doordat je zelf kiest om mensen te volgen die vergelijkbare interesses en overtuigingen hebben. De social mediaplatformen versterken dat vervolgens door daar hun suggesties op te baseren.

"Je wordt niet meer verrast door iets wat onbekend is."

Het grootste doel van een online platform is om de bezoeker te blijven boeien. Want dan zien ze meer advertenties, wat weer geld oplevert voor het platform. Een manier om ervoor te zorgen dat de bezoeker blijft scrollen op een bepaald sociaal medium is door vooral opzienbarende content te laten zien. Denk aan spannende of bizarre video’s. Dat scoort beter dan genuanceerde artikelen. Je krijgt dus vaak een wereldbeeld te zien vaak dat een overdrijving is van de werkelijkheid.

Ook de betrouwbaarheid van nieuwsberichten op sociale mediasites staat regelmatig ter discussie. Berichten die onjuiste informatie bevatten kunnen door iedereen worden gedeeld, zonder dat een redactie het controleert. Zo gebeurt het vaak dat nepnieuws wordt gedeeld. Dit kan onschuldig zijn, maar heeft grotere gevolgen als het gaat over belangrijke kwesties zoals verkiezingen, gezondheid of veiligheid. Onder druk van onder meer adverteerders beloven bedrijven als Facebook en Twitter meer te doen om de verspreiding van nepnieuws te voorkomen.

Wat doen social media met je zelfbeeld?

Onder jongeren zorgt de continue verbondenheid met elkaar soms voor problemen. Zo lijdt bijvoorbeeld hun nachtrust en concentratievermogen eronder. Volgens een onderzoek[3] van de Universiteit van Amsterdam uit 2023 kunnen sociale media ook een negatieve invloed hebben op het zelfbeeld van jongeren. Vooral bij meisjes hebben sociale media een slechte invloed op hoe ze zichzelf zien en kunnen ze er onzeker van worden.

In de sociale mediawereld laten de meeste mensen de beste kant van zichzelf zien. Foto's kunnen op allerlei manieren gladgestreken en gemanipuleerd worden. Wanneer alles zo perfect lijkt is het moeilijk te onthouden dat in andermans ogenschijnlijke perfecte leven ook sprake is van mindere momenten. 

Als je veel kijkt naar de hoogtepunten uit het leven van anderen, kan het lijken alsof je eigen leven nogal saai en normaal is. Als je ziet hoe anderen de tijd van hun leven hebben, kun je last krijgen van fear of missing out. Je bent dan bang dat je leuke dingen mist als je niet constant online en beschikbaar bent. Het kan zelfs leiden tot depressies.

Ook cyberpesten is een groot probleem. Er worden bijvoorbeeld haatberichten of bedreigingen verstuurd. Het komt ook veel voor bij kinderen en jongeren, bijvoorbeeld door het uitsluiten van klasgenoten in een berichtengroep of op social mediasites, of het naar elkaar doorsturen van foto’s of privégegevens. Cyberpesten is vaak enorm zwaar voor de slachtoffers[4]. Ze voelen zich niet alleen onveilig op school of op de werkvloer, maar ook in hun eigen huis – omdat social media ook tot daar bereik heeft.

Social media spelen een grote rol in de levens van vele Nederlanders. Apps als Facebook, Instagram, TikTok, Snapchat en Twitter hebbel veel positieve kanten. Je kan bijvoorbeeld berichten of foto's delen met vrienden en familie. Maar er zitten ook nadelen aan social media, zoals nepnieuws en polarisatie. Bovendien ligt een verslaving op de loer, omdat je brein steeds weer naar nieuwe impulsen en berichten verlangt.

Kan je verslaafd raken aan sociale media?

Veel mensen vinden het moeilijk hun telefoon weg te leggen en dat heeft een biologische verklaring. Het horen van bijvoorbeeld een WhatsApp berichtje activeert namelijk onze nucleus accumbens: het beloningssysteem in je hersenen waar dopamine wordt afgegeven. Als we het WhatsApp bericht als fijn ervaren neemt de dopamine-afgifte toe. Je brein went aan die dopamine en heeft steeds meer nodig om hetzelfde gevoel op te wekken. Als je dus gedachteloos je telefoon oppakt is je brein op zoek naar die fijne prikkels[5]. Maar ben je dan gelijk verslaafd? Veel mensen realiseren zich dat hun telefoon veel tijd opeist, maar volgens de GGD[6] is er pas sprake van een verslaving als er door je telefoongebruik problemen ontstaan in je leven. Bijvoorbeeld als je onrustig of boos wordt als je je telefoon niet kunt gebruiken of als je je telefoon wel weg wil leggen maar het niet lukt.

In het kort

Sociale media geven veel mogelijkheden om online in contact met elkaar te komen. Dit heeft voordelen, maar ook nadelen.
Online moet je voorzichtig omgaan met je privacy. Bedrijven maken gebruik van persoonlijke gegevens om zo gericht mogelijk te adverteren.
Het gebruik van social media kan een negatieve invloed hebben op het dagelijks leven. Met name jongeren ervaren een achteruitgang in concentratie en uitgerustheid. Vaak zijn zij bang om dingen te missen.
Social media kunnen zowel sociaal als asociaal zijn. Het kan veel moois brengen (liefde, vriendschap, zelfexpressie), maar ook negatief uitpakken (polarisatie, verslaving en depressies).

Geraadpleegde bronnen

En je weet het!

Anderen het laten weten?