Wanneer ben je gameverslaafd?

Een miljoen mensen in Nederland gamen, en zo’n 20.000 spelers zijn verslaafd. Regina van den Eijnden, jeugdonderzoeker bij de Universiteit Utrecht, concludeert dat een op de tien gamende jongens in de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar gameverslaafd is. “Bij meiden van die leeftijd speelt dit veel minder. Nog geen één procent van de gamende meisjes vertoont verslavingskenmerken”, aldus Van den Eijnden. Haar cijfers zijn te lezen in het rapport ‘Preventie van problematisch gamen: The next level’ van het Trimbos Instituut. 

Verschillende wetenschappers zijn van mening dat er risicogroepen zijn voor het ontwikkelen van een gameverslaving. Volgens jeugdonderzoeker Van der Eijnden zijn dit er twee: jongens met concentratieproblemen (bijvoorbeeld ADHD), en jongens die het moeilijk vinden om goede vriendschappen op te bouwen. “Deze jongens zonder goede vriendschappen raken door hun gameverslaving alleen maar meer sociaal geïsoleerd”, aldus Van der Eijnden in een artikel voor de Universiteit Utrecht.

Zo kunnen jongeren met een autistische stoornis ook gevoelig zijn voor het ontwikkelen van een gameverslaving. De gameomgeving geeft hen een gevoel van overzicht en veiligheid, wat in de gewone wereld vaak ontbreekt. Het creëren en onderhouden van virtuele vriendschappen is voor hen een stuk minder ingewikkeld en beangstigend dan het aangaan van persoonlijke contacten in de echte wereld. Jeroen Lemmens schrijft in zijn onderzoek ‘Causes and Consequences of Pathological Haming’ (2010) dat eenzame jongeren met weinig zelfvertrouwen en geringe sociale vaardigheden vatbaarder zijn voor een gameverslaving dan jongens die hierover wel beschikken. 

Tussen 2011 en 2013 is het aantal aanmeldingen van gameverslaafden bij klinieken met 66 procent gestegen. Dat blijkt uit de cijfers die de NOS opvroeg bij acht verslavingsklinieken met een jeugdafdeling. Daarnaast constateerden zij dat de gameverslaafden steeds ernstiger verslaafd zijn en steeds jonger binnenkomen. Sommige verslaafde gamers zijn pas tien jaar oud. Voorheen waren dit meestal jongeren van vijftien jaar of ouder. Directeur Jan Poot van Yes We Can Clinics meldt: "Het aantal uren dat ze gamen, neemt toe, soms wel achttien uur per etmaal. Meerdere jongens gaan niet meer naar school, gebruiken veel drugs en verwaarlozen zichzelf volledig." Dit laatste is vaker het geval bij oudere kinderen vanaf zo’n twaalf jaar, dan bij jongere kinderen. Tot 2013 is het aantal gameverslaafden dat zich meldt voor een behandeling hard gestegen. Daarna blijft het aantal ieder jaar schommelen rond de 500. Veel verslaafden melden zich in eerste instantie met een (hard)drugsverslaving waarna blijkt dat zij ook verslaafd zijn aan gamen. Dit heeft tot gevolg dat het aantal gameverslaafden moeilijk vast te stellen is.

Uit onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat de frequentie van het gamen na de basisschool afneemt. 58% van de 16-jarigen gamet, en 20% gamet iedere dag. Het aantal gamers is in de loop der jaren afgenomen, maar de hoeveelheid tijd die ze besteden aan het gamen is gestegen. Daarnaast blijkt dat zes procent van de jongens in het voortgezet onderwijs voldoet aan de criteria voor risicovol gamen, wat onder andere inhoudt dat zij iedere dag te lang gamen. Opvallend is dat het risicovol gamen daalt wanneer het schoolniveau stijgt: risicovol gamen komt meer voor bij scholieren van het vmbo, en het minst bij scholieren van havo en vwo.

Een gameverslaving heeft niet alleen te maken met het aantal uren dat games gespeeld worden. Beter is te kijken naar hoe de gamer omgaat met afspraken. Als de speler met zichzelf of een ander afspreekt een bepaald aantal uren te gamen, en het lukt hem of haar maar niet om zich daaraan te houden, dan kan dat een indicatie zijn dat er sprake is van een verslaving. Ook zijn verslaafde gamers een groot deel van de dag bezig met het gamen. Dit kan zowel in gedachten zijn als in het echt. Prestaties op school verslechteren en de sociale contacten verminderen. Vaak hebben gameverslaafden nog maar een heel gering sociaal netwerk en bevinden de meeste ‘vrienden’ zich online. Andere activiteiten dan gamen worden uitgesteld of helemaal niet meer uitgevoerd. Gameverslaafden slapen weinig en hebben vaak een ernstig verstoord dag- en nachtritme. Ook verzorgen ze zichzelf niet tot nauwelijks meer en schieten ze uit hun slof wanneer iets of iemand het spel verstoord.

In het handboek voor de classificatie van psychische stoornissen (2013) worden negen kenmerken opgesomd van een gameverslaafde. Wanneer de gamer voldoet aan vijf van deze negen punten, is er sprake van een stoornis.

De persoon:
- houdt zich voornamelijk bezig met gamen, het is een obsessie geworden;
- heeft last van ontwenningsverschijnselen wanneer hij niet gamet;
- wil almaar meer tijd besteden aan het gamen (een opbouw in tijd is te zien);
- heeft eerder geprobeerd te stoppen met gamen, maar dit is niet gelukt;
- is interesse in andere activiteiten verloren, en heeft vrijwel geen hobby’s meer;
- gaat door met het gamen terwijl hij weet hoeveel impact het heeft op bepaalde personen;
- liegt over zijn gamegedrag;
- gebruikt games om een bepaald gevoel van angst of schuldigheid te verlichten, hij probeert te vluchten in de game;
- is kansen misgelopen of heeft relaties laten mislukken door zijn gamegedrag.

De meeste games maken gebruik van een beloningssysteem, wat inhoudt dat de gamer wordt beloond voor zijn daden. De hersenen worden hierbij op zo’n manier geprikkeld (adrenaline, endorfine en dopamine worden aangemaakt) dat de gamer afgeleid raakt van (vervelende) dingen die zich afspelen in de realiteit. De negatieve gedachten worden als het ware verdoofd en vervangen door de virtuele werkelijkheid die interessanter, spannender en uitdagender is. De gamer heeft geen ‘tijd’ meer om stil te staan bij situaties uit het echte leven. In veel games kan de gamer zelf een strategie bepalen, controle uitoefenen en respect krijgen van zijn medespelers. Dat voelt fijn. 

Spellen worden per genre van elkaar onderscheiden. Verschillende genres zijn: actie games, avontuurlijke games, role-playing games, educatieve games, horror games, strategie games, simulatie games, sport games, puzzel games en casual games. De meest verslavende games vallen onder het genre ‘role-playing’, waarbij vooral de MMORPG (Massively, Multiplayer Online Role-Playing Games) games erg verslavend kunnen zijn. Dit zijn spellen waarbij je online (anoniem of niet) tegen anderen, of met anderen over de hele wereld speelt. Dit gebeurt in een fantasiewereld. Bij deze games verplaats je je in een bepaalde rol, ook wel karakter of avatar genoemd. Afhankelijk van de game, kan dit karakter zich blijven evolueren, zelfs wanneer de gamer offline is.

Een gameverslaving kan, net als vele andere verslavingen, erg ontwrichtend zijn voor de verslaafde zelf en zijn/haar omgeving. Gamen gaat voor de verslaafde boven alles. School, werk, familie en vrienden zijn ondergeschikt aan het gamen. Een gameverslaving kan leiden tot lichamelijke en psychische klachten zoals (chronische) hoofdpijn, eenzaamheid, depressie, slapeloosheid, agressie, opstandigheid, problemen met het onderhouden van persoonlijke relaties en een drugsverslaving. Om het gamen te kunnen volhouden nuttigen veel gameverslaafden oppeppende middelen. Dit kan variëren van koffie en energydrankjes tot zwaardere middelen zoals amfetamine of cocaïne. Sommige verslaafden hebben naast hun gameverslaving, ook een drugsverslaving.

Gameverslaafden komen vaak in een vicieuze cirkel terecht. Als ze stoppen komen ze problemen weer tegen in het echte leven. Hierdoor is het erg verleidelijk om weer te vluchten in het spel, om zo de realiteit niet onder ogen te hoeven komen. Een gameverslaving wordt ook wel vergeleken met een gokverslaving. Tijdens beide verslavingen denkt de verslaafde dat hij de volgende keer wél gaat winnen. Bij een gameverslaafde kan dit een obsessieve gedachte zijn waardoor hij in een vicieuze cirkel belandt.

Het is onmogelijk om één partij aan te wijzen die verantwoordelijk is voor een gameverslaving, dat overigens een groeiend probleem is over de hele wereld. Is het de schuld van de gamedesigners? Maken zij ontwerpen met té veel verslavende elementen erin waardoor de gamer psychologisch gemanipuleerd wordt? Of is het de schuld van de ouders en verzorgers? Kunnen zij die computer of console niet gewoon uit het raam gooien, of anders strengere regels opstellen? En wat is de taak van de overheid? Moet zij niet ingrijpen bij het toenemend aantal verslavingen?

Een gameverslaving kan op verschillende manieren behandeld worden. Iedere instantie die een behandeling voor een gameverslaving aanbiedt, doet dit op zijn eigen manier en met een eigen behandelmethode. Er zijn korte en langdurige hulptrajecten waarbij het uiteindelijke doel niet van elkaar verschilt: in staat zijn te kunnen stoppen met gamen of verstandig om kunnen gaan met gamen.

Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie. Bij deze therapie onderzoekt iemand samen met de therapeut wat zijn denkgewoonten zijn. De therapeut leert iemand vervolgens de gedachten die niet helpen en hem of haar slecht laten voelen om te buigen naar 'helpende' gedachten. Deze vorm van therapie wordt veel toegepast bij gameverslavingen. Dit kan door individuele gesprekken, of in een behandelgroep.

Familietherapie is een vorm van hulp waarbij de omgeving van de cliënt een belangrijke rol speelt. Samen wordt gekeken hoe het probleem het beste aangepakt kan worden.

Daarnaast kiezen veel cliënten ervoor om tijdelijk weg te gaan uit hun vertrouwde omgeving, en hun verslaving aan te pakken in een kliniek. Zij hebben hier baat bij omdat het thuis vaak te moeilijk is om te stoppen; de verleiding ligt dan constant op de loer. In klinieken wordt vaak ook gebruik gemaakt van cognitieve gedragstherapie, groepstherapie en sporten.

Het Trimbos Instituut heeft een test ontwikkeld waarbij wordt gekeken of het gamegedrag gewoon een hobby is of een probleem vormt. Deze test is gemaakt voor kinderen en jongeren onder de achttien jaar. 

Ouders en verzorgers die zich zorgen maken over het gamegedrag van hun kind kunnen terecht bij ‘mediaopvoeding.nl’. Hier worden adviezen gegeven en vragen over gamegedrag beantwoordt.

Daarnaast kunnen ouders en verzorgers terecht op ‘uwkindengamen.nl’. Op deze website staan verhalen van ouders wiens kind erg veel gamede, tips over hoe je het gesprek aangaat met je kind, en andere gameweetjes.