Kwam IS uit het niets?
Kwam IS uit het niets?
Laatste update: 01-02-2024
In juni 2014 verovert de terreurbeweging IS razendsnel de grote Iraakse stad Mosul. Kort daarop roept hun leider, Abu Bakr al-Bagdadi er de Islamitische Staat uit, een ‘staat’ die als een zwarte vlek op Irak en Syrië is geplakt. De wereld is overdonderd. Toch zijn ze in Irak minder verbaasd: want is dit niet gewoon een bekend fenomeen, maar nu met een nieuwe vlag?
Redacteur: Hans Jaap Melissen
Droeg Amerika bij aan de opkomst van IS?
Voor een goed begrip van IS moeten we terug in de tijd, naar de Amerikaanse (en Britse) inval in Irak, in 2003. Juist die inval legt de basis voor 'al-Qaida in Irak', de voorloper van het latere IS. Natuurlijk, moslimterreur is ouder dan dat. Al-Qaida is ook voor 2003 al een gevreesd begrip. Sterker nog: de aanslagen van 11 september 2001, uitgevoerd door al-Qaida, zijn voor de Amerikanen de aanleiding om met de Iraakse dictator Saddam Hussein af te rekenen. Hij zou massavernietigingswapens ontwikkelen en banden hebben met al-Qaida en daarom moet het Iraakse regime met geweld worden verwijderd. In april 2003 zijn Amerikaanse en Britse troepen relatief makkelijk in staat om Saddam Hussein te verdrijven. Ze hebben alleen geen goed doordacht plan voor de situatie daarna. Zo ontslaan ze alle mensen die lid zijn van Saddams Ba'ath-partij en sturen het leger naar huis. In een klap is Irak honderdduizenden boze Iraakse mannen rijker.
Joost Hiltermann van de International Crisis Group over de fouten die hebben geleid tot het ontstaan van IS.
Die jongens uit Nederland en Frankrijk die zich bij IS aansluiten spelen een marginale rol
Maar al-Qaida in Irak is toch verslagen?
Dat dachten de Amerikanen wel. Ze zijn zelfs in staat om de leider van al-Qaida in Irak, de Jordaniër Zarqawi, uit te schakelen.
Waarom gaf Amerika wapens aan de vijand?
De Amerikanen staan een paar jaar redelijk machteloos in het extremistische geweld. Veel Iraakse burgers komen om, net als duizenden Amerikaanse militairen. De Amerikanen besluiten het roer om te gooien. Ze vragen de ontevreden Saddam-aanhangers die samenwerken met 'al-Qaida in Irak’, om die terroristen eruit te gooien. Hiertoe krijgen deze soennitische stammen van de Amerikanen wapens, geld en de belofte dat ze weer meer te zeggen krijgen in Irak, ook al zit er een regering die de sjiitische meerderheid vertegenwoordigt. De stammen doen wat van hen wordt gevraagd. Ze hebben zelf namelijk ook steeds meer conflicten met al-Qaida, bijvoorbeeld over de vele burgerdoden die bij hun aanslagen vallen. Maar als de terroristen grotendeels zijn verdreven, komt de sjiitische regering in de jaren die volgen, de soennieten niet echt tegemoet. De soennieten voelen zich verraden.
De stammen krijgen niet alleen geen betere politieke toekomst, het bewind van de Iraakse premier Maliki blijft hen marginaliseren, gevangen zetten en martelen. Maliki’s haat tegen soennieten krijgt zelfs nog meer ruimte als eind 2011 de Amerikanen zich terugtrekken uit Irak, in een tijd dat de ogen van de wereld zich vooral richten op de gevolgen van de Arabische revoluties, in o.a. Libië, Egypte en Syrië. Zodra het laatste Amerikaanse voertuig het land uit is, schroeft Maliki de maatregelen tegen soennieten op. Een deel van die soennieten is dan al de grens met Syrië over gestoken, om hun extremistische club, het oude al-Qaida in Irak, nieuw leven in te blazen, via de burgeroorlog in Syrië.
Wat zoekt al-Qaida in Syrië?
De nieuwe terreurorganisatie heeft een herkenbare vijand nodig en hulp van buiten. De oorlog in Syrië levert die twee elementen. De Iraakse (soennitische) extremisten komen zogenaamd alleen maar de opstandige Syrische soennieten helpen in hun strijd tegen Syrische president Assad. Uit de hele wereld arriveren jihadisten die hetzelfde komen doen. Maar langzamerhand blijkt dat er één club is die eigenlijk iets anders wil: een Islamitische Staat stichten. Die club scheidt zich in 2013 af van het al-Qaida-filiaal in Syrië, (dat Jabhat Al Nusra heet) en noemt zich ISIS, de Islamitische staat in Irak en Groot Syrië. Hun naam schetst hun ambities, al worden die pas door de buitenwereld echt serieus genomen wanneer ISIS begin 2014 de Iraakse stad Fallujah inneemt, vlak bij Bagdad. Als ISIS in juni van dat jaar de grote stad Mosul inneemt en dreigende taal uitspreekt richting Bagdad, stuurt de VS extra militairen naar Irak, officieel om de immense Amerikaanse ambassade te beschermen.
Hoe gaat IS te werk?
Op 28 juni 2014 bestijgt de leider van IS, Abu Bakr al-Baghdadi, het spreekgestoelte van de grote moskee in Mosul en kroont zichzelf tot kalief. Het is letterlijk de kroon op de haat van IS tegen het nieuwe Irak. Maar zoals de soennieten als minderheid weinig kans hadden in het Irak na Saddam, zo biedt IS ook alleen maar ruimte aan gelijkgezinden. Minderheden worden onderdrukt. Christenen vluchten en Yezidi’s worden massaal gedood en ontvoerd. Vrouwen worden als slaaf vastgehouden en doorverkocht aan andere IS-strijders. Ook kunnen sommige Yezidi’s weer worden vrijgekocht door hun familie. Yezidisme is een van de oudste religies in het Midden-Oosten. Het aanbidt één God die via een hoofd-Engel (de pauwenengel) communiceert met zijn gelovigen. In het geloof zitten elementen van andere religies. De Yezidi's zien zichzelf niet als onderdeel van de islam. Eeuwenlang worden ze al onderdrukt en vervolgd.
Helpt het hernieuwde ingrijpen van het Westen?
Als IS oprukt naar de noordelijke stad Erbil, in het Koerdisch deel van Irak, besluiten de Amerikanen in te grijpen in het land dat ze eind 2011 achter zich hadden gelaten. Ze beginnen met bombardementen op de stellingen van IS en zorgen er zo voor dat ze IS weghouden bij Erbil, een stad waar ook een Amerikaans consulaat zit. IS onthoofdt daarop uit wraak voor deze tegenslag gegijzelde Westerse journalisten en hulpverleners, maar de Amerikaanse bombardementen gaan door. In de jaren die volgen lukt het IS op diverse plekken in zowel Syrië als Irak nog gebied te veroveren, maar langzamerhand keert het tij zich tegen hen.
Herovering Fallujah
Juni 2016. Terwijl Iraakse troepen de stad Fallujah heroverden op IS, vluchtten bewoners voor het geweld naar een kamp in Khaldiyeh.
Is 2016 een keerpunt in de strijd tegen IS?
In 2016 verliest IS steeds meer terrein. Fallujah wordt heroverd op IS. De Iraakse hoofdprijs, Mosul valt, gevolgd door eind 2017, de hoofdstad van het kalifaat, het Syrische Raqqa. Het kalifaat verdwijnt, maar veel strijders duiken onder en veranderen van tactiek.
In deel 2 beantwoorden we de vraag: kan IS voortbestaan zonder eigen grondgebied?
Ontdek het heden, verleden en de toekomst van het Midden-Oosten
De afgelopen 100 jaar is het Midden-Oosten drastisch veranderd. Aan de hand van elf keerpunten vertelt de webdocumentaire Focus Midden-Oosten de geschiedenis van deze regio die vandaag de dag vooral bekend staat om haar vele conflicten. De opkomst van IS is een van die keerpunten.
In het kort
De Amerikaanse invasie in Irak creëert de omstandigheden waarin een voorloper van IS steun krijgt van Irakezen die hun macht zijn kwijtgeraakt.
Later denken de Amerikanen dat ze deze extremisten hebben verslagen, tot een klein groepje opduikt in de oorlog in Syrië en de organisatie uitbouwt tot het huidige IS.
IS bestrijdt andere religies, zoals de Yezidi's, om te laten zien dat IS het enige juiste geloof hanteert: dit doen ze vooral om moslims uit de hele wereld naar zich toe te lokken.
Hun eigen theorie: ‘je bent voor ons of tegen ons’ levert IS veel vijanden op, waarvan een deel de strijd aan gaat en ervoor zorgt dat IS het kalifaat moet opgeven.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
