Is terreurgroep IS definitief verslagen?

Om de toekomst van IS te begrijpen, is het goed om terug te gaan naar hoe het ooit begon. IS is een relatief jonge terreurgroep. Maar het is een afsplitsing van een wat oudere terreurbeweging: Al Qaida, al vanaf 1988 actief. IS is op een bepaalde manier verbonden met de Amerikaanse inval in Irak, in 2003. Een inval om het regime van dictator Saddam Hoessein omver te werpen, die, in het tijdperk na ‘9/11’, als een gevaar voor de wereld werd gezien. Ook beweerde de VS dat Saddam met Al Qaida samenwerkte.

Nadat de Amerikanen Saddam Hoessein hadden verwijderd, deden ze iets dat achteraf niet zo handig was: ze ontsloegen het gehele Iraakse leger en anderen die met Saddam hadden samengewerkt. Dat leverde honderdduizenden boze (en gewapende) mannen op. En Al Qaida kwam juist door de Amerikaanse aanwezigheid op Irak af: om aanslagen op hen te plegen. Vervolgens gingen de ontslagen en boze Saddam-aanhangers samenwerken met ‘Al Qaida in Irak’, wat later tot IS zou leiden.

IS is een zeer radicale beweging. Eigenlijk deugt voor hen niemand die niet is zoals zijzelf: extremistische soennitische moslims. Dus hebben ze niet alleen niets met christenen, maar haten ze ook moslims die van een andere stroming binnen de Islam zijn, zoals sjiieten. Ook de Jezidi’s moesten het ontgelden: een religieuze minderheidsgroep in vooral Koerdisch gebied. IS viel die gemeenschappen binnen en nam Jezidi-vrouwen mee om hen als slaven te misbruiken.

'Terrorisme voor dummies' zou het kunnen heten, maar de echte naam is Management of Savagery ofwel: Management van de Wreedheid. Het is een handleiding die tot in detail beschrijft hoe je een succesvolle terroristische beweging opzet en beschermt tegen aanvallen van buitenaf. Veel van wat IS deed en doet, is terug te vinden in Management of Savagery. Zoals de titel al duidelijk maakt: wreedheid is belangrijk, om angst aan te jagen en mensen te onderwerpen.

Tussen 2014 en 2019 gaat de strijd tegen het kalifaat van IS door, op de grond uitgevoerd door lokale troepen, ondersteund door Westerse bombardementen. In maart 2019 is het voorbij. Het laatste stukje IS-kalifaat, in Noord-Syrië, wordt platgebombardeerd. De laatste strijders geven zich over. Of ze zijn al eerder gedood, zoals bij dit gevecht, vastgelegd op de bodycam van een gedode IS-strijder:

Er zitten nog steeds Nederlandse IS-mannen gevangen in het gebied. Ook zaten er lange tijd veel Nederlandse vrouwen gevangen, in tentenkampen. Vrouwen van IS-strijders van wie vaak moeilijk was aan te tonen wat ze nu precies zelf hadden gedaan. Waren ze alleen maar huisvrouw of ronselden ze ook nieuwe IS-leden? Hadden ze misschien een Jezidi-slavin in huis? In interviews leek het alsof de vrouwen nauwelijks wisten waar ze in terecht waren gekomen.

Deze vraag is moeilijk te beantwoorden. Een deel van de vrouwen staat wellicht inmiddels anders in het leven dan toen ze aan hun leven bij IS begonnen. De meesten hebben kinderen gekregen en vaak is hun radicale man omgekomen of gevangengezet. Toch valt zeker niet uit te sluiten dat een deel ook na het uitzitten van hun straf radicaal blijft. Of dat vervolgens leidt tot aanslagen is de vraag. Tot nu toe is dat niet gebeurd, bij de al vrijgekomen Nederlandse vrouwen. Je moet als samenleving hopen dat deradicaliseringsprogramma’s werken en dat de veiligheidsdiensten de vrouwen in de gaten houden.

IS is een gedachtegoed, een merk. IS is uitgegroeid tot een franchiseonderneming met vestigingen in andere landen, zoals Egypte, Libië en Afghanistan. Ook in West-Afrika en Mozambique zijn jihadistische groeperingen actief die zeggen dat ze verbonden zijn aan IS, zonder dat ze per se vanuit de IS-leiding in het Midden-Oosten worden aangestuurd. De droom van een eigen gebied, een kalifaat, leeft nog steeds onder IS-aanhangers. Maar zoiets kan eigenlijk alleen ontstaan op een plek waar er een machtsvacuüm is, waar chaos heerst. Chaos die je natuurlijk zelf kunt helpen ontstaan.

Wel heeft IS ontdekt dat een eigen staat je kwetsbaar maakt: jouw vijanden weten precies waar jij je ophoudt. Dat was ook de reden waarom al-Qaida het uitroepen van zo’n staat niet zomaar wilde doen: je wordt kwetsbaar voor aanvallen van buiten.

Terwijl de strijd tegen IS bezig was, waarbij ook Nederlandse gevechtsvliegtuigen waren betrokken, pleegde IS meerdere aanslagen in Europa. Zoals op 13 november 2015 in Parijs, waarbij 130 mensen omkwamen, velen bij een rockconcert in theater Bataclan. En op 22 maart 2016 sloegen terroristen toe op vliegveld Zaventem in Brussel en in een metro: 35 doden.

IS hoopte waarschijnlijk dat de aanslagen een anti-moslim sentiment zouden aanwakkeren, precies zoals in dat terroristische handboek staat. In de gedachten van een terreurbeweging: als een bevolking ineens alle moslims gaat wantrouwen, gaan die moslims zich misschien juist wel aansluiten bij de terreurgroep.

Dat zou kunnen, zeker ook als de terreurgroep weinig successen meer kan laten zien. Maar ook kan goed dat zich weer een afsplitsing van IS aandient. Islamitisch extremisme, met welke naam dan ook, is niet zomaar weg. Als je kijkt naar de geschiedenis van terreurbewegingen, zie je wel dat ze na verloop van tijd opkomen en ook weer verdwijnen, zoals bijvoorbeeld de IRA of de Rote Armee Fraktion (RAF).