Wat is een NSB'er?
Wat is een NSB'er?
Laatste update: 09-01-2025
Een NSB’er is een lid of aanhanger van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB). Dat was een extreemrechtse Nederlandse politieke partij van 1931 tot 1945. De partij is vooral bekend vanwege de samenwerking met de Duitse bezetters tijdens de Tweede Wereldoorlog. NSB’er wordt tegenwoordig daarom ook wel als scheldwoord gebruikt voor ‘verrader’.
Redacteur: Manon Vonkeman
Wanneer ontstaat de NSB?
In 1931 richten Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken de NSB op met Mussert als leider. De NSB wil één sterke leider die Nederland bestuurt. In hun ogen zorgt een democratie waarin het volk beslist alleen maar voor ruzie en verdeeldheid. Daarnaast vindt de NSB dat het belang van het land voorrang heeft op je eigen wensen en behoeften. Trots zijn op je vaderland en daar alles voor over hebben, is heel belangrijk.
Zelf noemen Mussert en Van Geelkerken de NSB geen politieke partij, maar een beweging. Door het een beweging te noemen keren ze zich af van het systeem van politieke partijen in die tijd.
“Bij die eerste bijeenkomst waren maar 12 mensen, waarvan er 8 lid werden van de NSB.” Bekijk alle afleveringen van "Een bezeten wereld. Nederland tussen de oorlogen" op NPO Start.
De NSB heeft veel weg van andere partijen, zoals de Italiaanse en de Duitse van Adolf Hitler. Al nemen ze de Jodenhaat (antisemitisme) van de NSDAP eerst niet over. Begin jaren 30 heeft de NSB zelfs tientallen Joodse leden. Maar vanaf 1938 mogen Joden geen lid meer worden en wordt de partij steeds antisemitischer.
Ook qua organisatie neemt de NSB veel over van andere fascistische partijen. Zo maken ze gebruik van grote partijbeenkomsten, militaire parades en vergelijkbare symbolen. En ze groeten elkaar met en een eigen kreet: 'Hou-zee!'. Daarnaast heeft de NSB - net als de NSDAP - een 'ordedienst', de Weerbaarheidsafdeling (WA), en een eigen jeugdbeweging, de Nationale Jeugdstorm.
Beelden van de NSB
Waarom worden mensen lid van de NSB?
De NSB groeit snel vanaf 1933. In 1935 heeft de beweging bijna 50.000 leden. Veel leden zijn middenstanders, zoals boeren, ambtenaren en kleine ondernemers. Maar NSB-leden komen uit alle lagen van de samenleving. Hun succes komt onder andere door de economische crisis. Werkloosheid en armoede zorgen voor wantrouwen in de bestaande politieke partijen. Ondertussen zien Nederlandse burgers dat Hitler en de NSDAP de werkloosheid in Duitsland weten te verminderen.
Klik hier voor de hele aflevering van In de ban van goed en fout.
Daarnaast voelen mensen zich aangetrokken door het sterke leiderschap, het gevoel van verbondenheid en de belofte van een sterk, verenigd Nederland. De NSB weet op dit alles slim in te spelen, onder andere met .
“Andere politieke partijen spraken niet met die zekerheid.” Bekijk op Anderetijden.nl de hele aflevering.
Toch verliest de NSB in de jaren erna weer aan populariteit. In 1937 halen ze nog maar 4,2% van de stemmen, terwijl dat in 1935 nog 7,9% was. De harde toon en steun voor het agressiever wordende nazi-Duitsland gaat veel mensen te ver, terwijl de Nederlandse economie juist verbetert. Bovendien verbieden de overheid en de kerk ambtenaren en kerkleden om lid te worden, vanwege de extreme ideeën en omdat ze bang zijn om zelf macht kwijt te raken.
Wat doen NSB’ers tijdens de Tweede Wereldoorlog?
Wanneer Duitsland in mei 1940 Nederland bezet, gaat de NSB samenwerken met de Duitse bezetters. Dat heet collaboratie. Vanaf december 1941 is de NSB de enige partij die is toegestaan in Nederland. Er komen weer tienduizenden nieuwe leden bij. Maar echte macht heeft de NSB niet. Hitler en de nazi’s gebruiken de NSB vooral om hun eigen plannen uit te voeren.
Bekijk hier alle afleveringen.
De partij werkt dus samen met de Duitsers. Maar dat betekent niet dat alle leden dit ook doen. Sommige mensen zijn alleen lid van de partij, maar werken verder niet samen met de bezetters.
NSB’ers die wél doen dat op verschillende manieren. Ze melden zich bijvoorbeeld vrijwillig aan bij het Duitse leger, om te vechten aan het . Ook worden belangrijke openbare functies vaak aan NSB’ers gegeven, zoals die van burgemeester en agent. Daarnaast helpen sommige NSB’ers bij het opsporen van Joodse onderduikers of het maken van propaganda, bijvoorbeeld propaganda tegen Joden.
Niet iedere NSB’er is lid omdat ze achter de ideeën van de NSB staan. Sommigen hopen voordeel uit hun lidmaatschap of samenwerking te halen. Ze hopen bijvoorbeeld op extra bescherming, winstgevende handel of willen er op andere manieren geld mee verdienen. Zo krijg je vanaf 1943 geld voor elke Jood die je aangeeft.
Filmmaker Marieke van der Winden hoorde tot haar schrik dat haar grootouders 'fout' waren in de Tweede Wereldoorlog. Als ze in de archieven op zoek gaat naar het oorlogsverleden van haar familie, stapelen de schokkende onthullingen zich op. Bekijk hier de hele documentaire 2Doc: Het Verzwijgen (KRO-NCRV).
Vanaf juni 1944 is er steeds meer onrust onder NSB’ers. De geallieerden landen op de stranden van het Franse Normandië. Het is het begin van de bevrijding. Maar de echte paniek onder NSB’ers breekt pas uit op 5 september, als het (valse) gerucht gaat dat Nederland binnen een paar uur bevrijd wordt. Deze dag staat bekend als Dolle Dinsdag. Tienduizenden NSB’ers en andere collaborateurs vluchten naar Duitsland en de partij stort in elkaar.
Wat gebeurt er met NSB’ers na de oorlog?
Nederland is in mei 1945 officieel bevrijd. Terwijl veel Nederlanders feest vieren, worden veel NSB’ers opgepakt en vaak ook publiekelijk vernederd. Ongeveer 120.000 mannen, vrouwen en kinderen komen terecht in . Vaak leven ze maandenlang in slechte omstandigheden. Er is weinig eten, slechte hygiëne en er vinden scheldpartijen, mishandelingen en verkrachtingen plaats. Bovendien zit een deel onschuldig vast, omdat ze onterecht worden verdacht van collaboratie.
Veel ‘gewone’ NSB-leden worden uiteindelijk weer vrijgelaten zonder straf. Dat komt onder andere omdat er te veel verdachten van collaboratie zijn om allemaal één voor één te onderzoeken. NSB’ers die zware misdrijven hebben gepleegd, bijvoorbeeld door te helpen bij het opsporen van Joden, krijgen zwaardere straffen. Zoals levenslang of de doodstraf. Anton Mussert is een van hen. Hij wordt in 1946 geëxecuteerd.
Veel oud-NSB’ers willen na de oorlog een nieuw leven beginnen, maar het verleden blijft ze achtervolgen. Ze worden door de samenleving gezien als verraders. Daardoor is het bijvoorbeeld lastig om werk te vinden. Ook voor hun kinderen breekt een zware tijd aan. Ze worden vaak uitgescholden en gepest op school om de keuzes van hun ouders.
Pas jaren later durven sommige oud-NSB’ers en familieleden hun verhaal te vertellen. Maar het blijft een gevoelig onderwerp, ook voor hun kinderen en kleinkinderen. Zelfs nu nog is het moeilijk voor sommigen om te praten over familieleden die 'fout waren’ in de oorlog.
Jeannette Diele's vader was NSB'er: "Ik dacht: als mijn vader een moordenaar is, wie ben ik dan?" Bekijk haar hele verhaal in De Verandering (EO).
In het kort:
In 1931 richten Anton Mussert en Cornelis van Geelkerken de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) op, een fascistische Nederlandse politieke partij.
Het aantal leden van de partij groeit snel in korte tijd, onder andere omdat de partij een uitweg belooft uit de economische crisis van de jaren 30.
Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt in 1940, gaat de NSB samenwerken met de Duitse bezetter. Maar echte macht heeft de partij niet. Sommige NSB’ers vechten mee in de oorlog, maken propaganda of sporen Joden op. Maar er zijn ook veel NSB’ers die alleen lid zijn.
Na de oorlog worden veel NSB’ers vastgezet in kampen, waar de omstandigheden slecht zijn. Een deel krijgt een gevangenisstraf of zelfs de doodstraf voor hun daden tijdens de oorlog, onder wie NSB-leider Mussert.
Hun verleden blijft veel oud-NSB’ers en hun familieleden jarenlang na de oorlog achtervolgen. Zelfs nu blijft het voor sommigen een moeilijk onderwerp om over te praten.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
