Hoe beleefden Nederlanders D-Day?

In de ochtend van 6 juni verzamelen de militairen zich voor de kust van Normandië om vanuit zee het door Duitsland bezette deel van Europa te bevrijden. Achter die oorlogsvloot ligt dan de Batavier II, een hospitaalschip met aan boord bootsman Van der Steen.

Na uren wachten hoort Van der Steen boven de kust zwaar geschut - bommen vallen naar beneden als pepernoten. Vanwege de hevige gevechten kunnen ze niet ‘landen’. Pas na nog eens twee uur wachten, kan de Batavier II richting de gevechtswateren. Daar ziet Van der Steen duizenden gesneuvelde militairen liggen: sommige zijn door de armen geschoten, andere kermen vanwege hevige buikwonden - het is onmenselijk. Hij haalt ze op en brengt ze naar het hospitaalschip.

Op dat moment schalt vijfhonderd kilometer verderop in Nederland een stem door de radio: “Hier, Radio Oranje, stem van strijdend Nederland. Troepen van het geallieerde expeditieleger zijn heden morgen geland op de Franse Kust.” 

Bijna tot aan het einde van de oorlog verschijnen in Nederland kranten, ondanks de Duitse censuur. Zo schrijft De Standaard op 19 mei 1944: “Duidelijk is het, dat de Duitsche legerleiding thans niet meer twijfelt, of de geallieerden zullen binnen niet al te langen tijd met hun zoo vaak genoemd offensief beginnen.” 

Een kleine maand later vechten de geallieerden op de Franse stranden die dan omgedoopt zijn tot Utah, Omaha, Gold, Juno en Sword Beach. Naast het hospitaalschip Batavier II staan ook andere Nederlandse klaar om onder meer torpedo’s af te schieten, waaronder de Soemba en de Flores - beter bekend als de 'Terrible Twins'. “Zo ver het oog reikte, zag ik schepen,” vertelt Ruud Filon, seiner op de Soemba. “Op een gegeven moment, schoten ze allemaal tegelijkertijd. De hel barstte lost.”

De Nederlandse minister-president Gerbrandy spreekt vanuit London het volk toe via de radio. Hij vraagt te bidden voor de zege nu de geallieerden Hitler de mokerslag hebben gegeven.

Het nieuws van de invasie sijpelt langzaam Nederland zelf binnen. Voor de heer Groeneveld, sinds het voorjaar van 1944 ondergedoken op de Veluwe, is het nieuws een geweldige opluchting, maar aan de andere kant denkt hij zich dat de bevrijding van Nederland lang op zich kan laten wachten. “Ik realiseerde mij helemaal niet dat tussen het Normandische strand en de Nederlandse grens nog zo’n vijfhonderd kilometers lagen.”

Die middag stuurt Anton Mussert, de leider van de NSB, vanuit Den Haag een telegram naar Hitler. “Nu de invasie begonnen is,” schrijft hij. “Is het mij een behoefte, u mijn Führer, te zeggen, dat alle Nederlands-socialisten (…) op leven en dood aan uw zijde staan.” 

Hitler zelf merkt de invasie pas halverwege de ochtend op. De Duitsers houden weinig rekening met een eventuele bestorming: het weer is slecht, de kust van Normandië is een onwaarschijnlijke plek - pas na verschillende bombardementen en luchtlandingen stuurt de Duitse leiding twee SS-pantserdivisies. Maar dan is het al te laat, de vertraging is opgelopen. 

De geallieerde legers bouwen voor Operatie Overlord twee kunstmatige havens voor de Franse kunst - een in de Britse zone voor Arromanches, de andere in de Amerikaanse zone bij Omaha Beach. Dit doen ze omdat de Duitsers alle havenplaatsen hebben omgebouwd tot verdedigingsforten - het is essentieel voor de oorlogsvoering om zo de legers te bevoorraden met voertuigen, goederen en munitie. Vanuit Engeland worden de goederen naar de kunstmatige havens gebracht, waarna ze naar de troepen op het land worden gebracht, die op dat moment steeds dieper het Franse gebied binnen dringen.

Pas in augustus 1944 komen ook Nederlandse militairen op het Europese vasteland, de Prinses Irene Brigade. Tijdens de bezetting zijn de Nederlandse militairen gestationeerd in Londen, en steken die zomermaand eindelijk het water over richting Normandië. Hun deelname aan de operatie is misschien klein, maar zeker niet onbelangrijk. “De Irene Brigade moest even tonen dat ze iets konden,” vertelt militair Eduard Pannenborg. “Maar de symbolische waarde was ook belangrijk. Want als de geallieerden de Nederlandse zouden passeren, moesten daar ook Nederlanders bij zijn, en daar waren wij voor.”

De brigade reist vanaf Normandië de geallieerde troepen achterna die op 25 augustus Parijs bevrijden. Op dat moment is Operatie Overlord, en dus ook D-day, geslaagd - de rest is geschiedenis.

In de collectieve herinnering is D-Day een grootste heldhaftige slag, maar voor de soldaten voelt het als een hel. Ze zijn niet zo geïndoctrineerd als bijvoorbeeld de SS, maar wel goed getraind en hebben hoge moraal. Sommige soldaten hebben in Engeland al geoefend met het kruipen door rook en bloed en ingewanden van varkens. Maar eenmaal in Frankrijk is het bloed niet afkomstig van varkens, maar van medesoldaten.

Voor veel militairen voelt het begin van de invasie als de zoveelste training, vooral bij de luchtvaarttoestellen. Zo heeft Commandeur Hans van der Kop tijdens zijn eigen vluchten boven de Franse kust niet door dat de invasie al is begonnen. “We beseften pas dat de invasie was begonnen toen we daarna de radio aanzetten.”

De invasie blijft mensen die D-Day niet hebben meegemaakt, intrigeren: de militairen op de Franse stranden zijn onderwerp van vele boeken en speelfilms - denk aan The Longest Day (1962) en Saving Private Ryan (1998). 

Ook krijgt een nieuwe generatie de invasie mee via computerspellen als Battlefield en Call of Duty (inmiddels meer dan 250 miljoen exemplaren verkocht). Misschien wel iets te vaak, zo schrijft NRC Handelsblad in 2017, bij het uitkomen van een nieuw deel. “Alwéér bestormen we de stranden van Normandië. (…) Natuurlijk, de volgende generatie vijftienjarigen heeft zich inmiddels aangediend. Zij hebben misschien wel recht op hun eigen beleving van D-Day.”

Sommigen gaan nog verder: ze trekken een legeruniform aan en togen naar de Franse stranden. Je kan alles wel in boeken lezen of in een museum zien, maar soms is begrijpen zelf voelen, redeneren zogenoemde re-enactmentgroepen, die jaarlijks in juni D-Day naspelen.

De American Airborne Association- Netherlands’, History Group is zo’n groep. Het gaat hen niet per se om het ‘soldaatje spelen’, is te lezen op hun site. De schijngevechten bestaan slechts uit 10 procent van de re-enactment. Het gaat hen vooral om de historische beleving, een stuk verdieping om te begrijpen hoe zo’n invasie is verlopen.

Maar hoe dicht mensen ook bij het herbeleven van D-Day komen, echt begrijpen zullen ze het nooit. En het aantal mensen dat écht begrijpt hoe vechten tijdens de Tweede Wereldoorlog voelt, slinkt. 

Een van de laatste nog levende Nederlandse veteranen is Paul Moerman, 101 jaar oud. Voor hem is de oorlog geen beleving of een keuze - hij moest vechten voor het vaderland, tijd voor kameraadschap of romantische voorstellingen was er niet. Want Moerman draagt de herinneringen voor altijd met zich mee: dan kan je niet je legeroutfit uit doen of op een escape-knop drukken. Een echte oorlog stopt voor niemand.