Waarom vieren we Kerst?
Waarom vieren we Kerst?
Laatste update: 26-04-2024
Wereldwijd vieren miljoenen mensen op 25 december het grootste christelijke feest van het jaar. In (nacht)diensten komen gelovigen samen om de geboorte van Jezus Christus te vieren. Ook is het een familiefeest met lekker eten, een versierde boom, soms cadeautjes maar vooral veel gezelligheid. Is Kerst altijd een christelijk feest geweest? Waarom is er een tweede kerstdag? En wat heeft Sinterklaas met de Kerstman te maken?
Redacteur: Saskia Wayenberg
Is Kerst altijd een christelijke feestdag geweest?
Er bestaan verschillende verhalen over de oorsprong van het kerstfeest en niet allemaal hebben zij een christelijke achtergrond. Of ze ook historisch correct zijn is moeilijk te zeggen, maar ze hebben wel allemaal overeenkomsten met hoe wij nu kerst vieren. Kijk maar naar het midwinterfeest, oftewel Joelfeest, van de Germanen[1]. Op 21 december vierden zij dat de langste nacht van het jaar voorbij was en het licht terug zou keren. Ze maakten offers aan de goden en wensten om vruchtbare grond voor het komende jaar. Veel van het vee werd tijdens de wintermaanden geslacht, daardoor kwam er tijdens het feest veel vlees op tafel. Ook speelden bomen een belangrijke rol tijdens het feest. De ‘Joel stam’ zou volgens het verhaal 12 hele dagen hebben gebrand. Zo lang duurde het feest toen, de periode van Kerst tot Driekoningen zoals we die vandaag de dag kennen.
Veel talen gebruiken nog steeds een vorm van het woord ‘yule’ als naam voor het kerstfeest, bijvoorbeeld in Zweden en Noorwegen waar kerstmis ‘jul’ heet.
Naast de Germanen vieren ook de Romeinen ieder jaar rond 17 december feest. Tijdens de zogeheten Saturnaliën[2] eren zij Saturnus, de god van landbouw en het uitgezaaide graan. Die dag is erg belangrijk voor de Romeinen: alle mensen zijn vrij en zelfs de slaven hoefden niet te werken. De Romeinen versierden hun huizen met groene takken en lichtjes en organiseerden uitbundige feesten met uitgebreide maaltijden. Deze feestdag heeft overeenkomsten met ons huidige kerstfeest, maar wordt ook wel gezien als de voorloper van het Nederlandse carnaval.[3]
Werd Jezus in de kerstnacht geboren?
In de vierde eeuw roept de christelijke kerk de datum 25 december uit tot de officiële geboortedag van de zoon van God: de dag die wij nu kennen als eerste kerstdag. Volgens het traditionele kerstverhaal, zoals in de Bijbel staat beschreven, wordt de jonge Maria verliefd op timmerman Jozef. Op een dag komt een engel haar een boodschap brengen. Ze zal de zoon van God baren en dit nieuwe leven gaat zorgen voor liefde en vrede op aarde.
Nazareth Village: een dorpje nagebouwd zoals het er tweeduizend jaar geleden uitzag.
Wanneer Maria bijna gaat bevallen reist het stel naar Bethlehem, de stad waar hun voorouders wonen. Hier moeten ze zich inschrijven in het bevolkingsregister. Het is een lange en zware tocht en eenmaal aangekomen in Bethlehem zijn alle herbergen vol en kunnen ze nergens verblijven. Ze zijn genoodzaakt de nacht door te brengen in een stal. En daar, tussen de koeien en ezels, bevalt Maria van het kindje Jezus.
"Dit is de grot waar het allemaal om draait."
Volgens de Bijbel informeren intussen engelen de drie wijzen uit het oosten en herders over de geboorte van Jezus. De engelen geven aan dat ‘een grote ster hen de weg zal wijzen’. De herders brengen schapen mee en de drie wijzen cadeaus: mirre, wierook en goud. Na de geboorte van Jezus vertrekken Maria en Jozef met hun kindje naar Nazareth, de plek waar Jezus opgroeit.
Al sinds de opkomst van het christendom is er discussie over de geboortedatum van Christus. In de verschillende geloofsverhalen wordt namelijk geen datum of jaargetijde genoemd voor zijn geboorte. Hyppolytus van Rome berekende bijvoorbeeld dat Jezus verwekt zou moeten zijn op 25 maart, het begin van de lente. Ongeveer 9 maanden later, op 25 december, zou hij dan geboren moeten zijn[4]. Volgens een andere theorie moest Jezus geboren worden op een belangrijk tijdstip, zoals het moment van de zonnewende in Rome, ook op 25 december[5]. Volgens weer een andere theorie kan Jezus niet geboren zijn in de winter, omdat in het kerstverhaal herders op het veld staan. In de winter was het daar veel te koud voor.
Hoewel de exacte geboortedatum van Jezus onduidelijk is, vieren wij al eeuwenlang Kerst op 25 december.
"Onze jaartelling hebben we te danken aan de geboorte van Jezus. Of, aan Guus?"
In Nederland en veel andere landen wordt een tweede kerstdag gevierd. Van 813 tot 1773 zijn er in Nederland zelfs meerdere kerstdagen. De derde dag staat in het teken van de dieren en de vierde dag in het teken van de kinderen. De vierde kerstdag wordt al vrij snel afgeschaft. Uiteindelijk is ook aan de derde kerstdag in 1773 een einde gekomen. In 1964 worden de beide, overgebleven kerstdagen uitgeroepen tot officiële feestdagen[6].
Tegenwoordig neemt de populariteit van de derde kerstdag juist weer toe[7]. Mensen gebruiken deze dag om samen met vrienden te zijn, na twee lange dagen met de familie.
De Britten noemen tweede kerstdag Boxing Day. In Ierland heet die dag St. Stephen's Day, genoemd naar de naamdag van Sint Stefanus, de heilige die bekend staat om zijn liefdadigheid voor minder bedeelden. De term ‘Boxing Day’ komt waarschijnlijk uit de Victoriaanse periode, toen gaven de rijken geschenk’boxen’ aan hun knechten[8]. Maar Boxing Day staat, net als tweede kerstdag en St. Stephen’s Day, tegenwoordig voornamelijk in het teken van evenementen, winkelen, uitgebreid eten met de familie en sportwedstrijden.
Waarom zetten we een (versierde) boom in de huiskamer?
Volgens de Vereniging Nederlandse Kerstbomenkwekers worden er in Nederland jaarlijks zo’n 2,5 miljoen kerstbomen verkocht[9]. En tegenwoordig is het zelfs een trend om er twee in huis te plaatsen. Daarmee is de kerstboom ook in de 21ste eeuw niet weg te denken uit de huiskamers. Toch werd de kerstboom door christenen lange tijd gezien als heidens symbool, omdat de Germanen sparren met kaarsen zagen als de terugkeer van het licht en de lente. Daarnaast was het voor hen een verjager van heksen en slechte geesten.
De moderne kerstboom komt op in de zestiende eeuw. Op de markten in de Elzas (Duitsland) verschijnen sparren versierd met noten en vruchten. In de achttiende eeuw zetten adellijke families die groenblijvende bomen in huis. Zij versieren die met appels, zoetigheden en papieren rozen. De protestanten staan hier in eerste instantie afwijzend tegenover. Volgens hen hoort Kerst sober te zijn en een versierde boom leidt af van het geboorteverhaal van Jezus. Later, in de negentiende eeuw omarmen de protestanten de kerstboom tijdens het Reveil en groeit de kerstboom uit tot een wereldwijd gebruik.
Tegenwoordig versieren we de boom met van alles en nog wat. Denk aan de traditionele kerstbal en lampemslinger, maar ook ornamenten in de vreemdste vormen, van hamburgers tot waterijsjes en dansschoentjes[10].
Kerstbedragen
Bij het moderne kerstfeest leggen sommige families ook cadeaus onder die kerstboom. Onder Amerikaanse invloed neemt het aantal mensen dat cadeautjes onder de kerstboom legt ieder jaar gestaag toe.
Die traditie kent geen eenduidige oorsprong. Een aantal aspecten, zoals de drie wijzen uit het oosten met hun cadeaus voor het kerstkindje Jezus, of de Romeinen die tijdens Saturnaliën elkaar geschenken geven, kunnen mogelijk van invloed zijn geweest op de voortzetting van die gewoonte.
En zelfs de kerstbal kent een betekenisvolle geschiedenis, wederom uit de tijd van de Germanen. In die tijd denkt men dat kwade geesten en boze heksen geweerd kunnen worden door spiegels. Mensen hangen glimmende voorwerpen (zoals kerstballen) op om het ongeluk uit te bannen. In de achttiende eeuw zijn er zelfs speciale ‘heksenballen’ die ze voor het raam ophangen om de boze geesten buiten te sluiten. Met de komst van de glasblazerij blaast een glasblazer genaamd Linder in 1831 de allereerste kerstbal zoals we die nu ook kennen.
Wat heeft Sinterklaas met de Kerstman te maken?
De Amerikaanse versie van de Kerstman is afgeleid van Sinterklaas. In de zestiende en zeventiende eeuw (tijdens de Reformatie) willen de protestanten niets meer weten van de katholieken en hun tradities en wordt het sinterklaasfeest in Nederland verboden. In die periode vertrekken ook veel Nederlandse emigranten naar Amerika, waar ze hun sinterklaastraditie in stand houden. Amerikaanse schrijvers ‘ver-Engelsen’ Sinterklaas en introduceren Santa Claus: een man met een lange witte baard, altijd vrolijk en afkomstig van de Noordpool. Tegelijkertijd voegt men in de Britse koloniën in de Verenigde Staten het feest van Sinterklaas samen met de Engelse volkstraditie van 'Vader Kerstmis'[11].
Meer over Sinterklaas en de viering van het sinterklaasfeest in Nederland, lees en bekijk je hier.
Wel of geen kerstboom in je huis, wel of geen cadeautjes onder die boom, wel of geen religieuze viering, wel of geen kerstgedachte: de betekenis van Kerst is voor iedereen anders. Maar omdat een derde van de wereldbevolking van oorsprong christelijk is, viert men in ontzettend veel landen uitbundig Kerst. Reisgids Lonely Planet maakt dit overzicht van de meest opmerkelijke, hilarische en hysterische kerstvieringen wereldwijd.
In het kort
Kerstmis is een christelijke feestdag waarop men de geboorte van Jezus Christus viert. Over de oorsprong van de viering van het feest doen verschillende verhalen de ronde. In alle verhalen schuilt een overeenkomst, namelijk de connectie met nieuw leven.
Hoewel over de exacte geboortedatum van Jezus onduidelijkheid bestaat, vieren christenen zijn geboorte al eeuwenlang op 25 december.
Van 813 tot 1773 zijn er meerdere kerstdagen. Van vier naar drie naar uiteindelijk twee kerstdagen. In 1964 worden beide uitgeroepen tot officiële feestdagen.
De blijvend groene spar met lampjes of kaarsjes staat bij de Germanen symbool voor de terugkeer van het licht in de lente. In de zestiende eeuw komt de versierde kerstboom in Europa op tijdens winterfeesten.
De Amerikaanse versie van de Kerstman is, mede door de emigratie van Nederlanders naar Amerika in de 17e eeuw en de invloed van 'Vader Kerstmis' uit Groot-Brittanië, afgeleid van de Nederlandse Sinterklaas.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
