Waarom vieren we Sinterklaas?
Waarom vieren we Sinterklaas?
Laatste update: 25-11-2025
‘Het heerlijk avondje is gekomen…’ Op 5 december vieren veel Nederlanders pakjesavond met lekkernijen en cadeautjes. In dit artikel vertellen we over de geschiedenis van de Nederlandse Sinterklaasviering en ontdek je of het in andere landen ook gevierd wordt.
Redacteur: Sjoerd Huismans
Heeft Sinterklaas echt bestaan?
Sinterklaas is hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op de bisschop Nicolaas. Hij leeft rond de 4e eeuw na Christus in Myra, een stad in het huidige Zuid-Turkije. Over zijn leven is weinig bekend – de eerste verhalen over hem duiken pas eeuwen later op.
Een afbeelding van Sint Nicolaas van Myra in een Franse kerk.
Nicolaas heeft opmerkelijke wonderen op zijn naam staan. Zo zou hij als baby vlak na zijn geboorte 2 uur staand in zijn badje hebben gebeden, nog voordat hij zich liet wassen door de vroedvrouw. Later in zijn leven zou hij 3 scholieren tot leven hebben gewekt die door iemand in een vat waren gestopt om als varkensvlees te worden verkocht. Ook zou hij 3 meisjes hebben gered van prostitutie door zakken met geld naar binnen te gooien waardoor ze konden trouwen. Zo is hij onder andere bekend komen te staan als kindervriend. En hij zou zeelieden van een orkaan hebben gered. Vandaar dat Sint Nicolaas de beschermheilige is van veel havensteden (waaronder Amsterdam). Na zijn dood op 6 december in het jaar 342 verklaart de Katholieke Kerk hem heilig.
Hij wordt op veel plekken, eerst vooral in Oost-Europa, vereerd. In West-Europa gebeurt dat ongeveer vanaf de 12e eeuw, mede door de uitgave van een populair boek over de bisschop. Maar het Sinterklaasfeest zoals wij dat nu kennen ontstaat pas later.
Wie was Sint Nicolaas eigenlijk?
Is Sinterklaas een Nederlandse traditie?
Sint Nicolaas wordt na zijn dood op veel plekken in Europa vereerd. Er worden onder andere veel Nicolaaskerken gesticht. En zijn sterfdag wordt herdacht. Dit gebeurde in die tijd vaak de avond van tevoren, dus op 5 december. Op kloosterscholen vieren scholieren het als feestdag, omdat Nicolaas als 'kindervriend' wordt gezien. Hardwerkende leerlingen krijgen geschenken en leerlingen die weinig uitvoeren, krijgen op hun kop. Deze scholierenfeesten zijn vervolgens verder verspreid.
Traditie van het schoenzetten
Een van de eerste vermeldingen van het schoenzetten komt uit 1427. In dat jaar zou dat in de Sint Nicolaaskerk in Utrecht zijn gedaan. Op Sinterklaasavond stoppen rijkere mensen wat geld in de schoenen, wat de kerk vervolgens aan de armen schenkt. Later zouden kinderen ook thuis een schoen of klomp mogen zetten. De volgende ochtend zitten daar dan lekkernijen in.
Maar met de Reformatie komt daar verandering in. Nederland verandert van een grotendeels katholiek land naar een protestants land. Dat lijkt slecht nieuws voor het Sinterklaasfeest, want er komt een verbod op heiligenverering en daarmee ook op de viering van Sinterklaas.
Ook in katholieke landen wordt Sint Nicolaas minder populair: het wordt alleen nog plaatselijk gevierd. In landen als Duitsland, Frankrijk en Engeland wordt het Sinterklaasfeest naar Kerstmis verplaatst en verandert Sinterklaas in de Weihnachtsmann, Père Noël en Father Christmas.
Het Sint-Nicolaasfeest van Jan Steen (1665/1668)
Toch ontstaat in het protestantse Nederland in twee eeuwen tijd een nationale Sinterklaastraditie. Als het feest in sommige steden wordt verboden, doet dat weinig. Het feest is al te populair om helemaal te verbannen en wordt binnenshuis nog steeds gevierd. Dat is bijvoorbeeld te zien op het beroemde schilderij Het Sint-Nicolaasfeest van schilder Jan Steen (zie de afbeelding hierboven). Er zijn cadeaus en er is snoepgoed zoals taaitaai, wafels, appels. Opvallend is dat de Sint zelf in de 16e eeuw nog niet afgebeeld wordt.
Na 1800 wordt het Sinterklaasfeest weer officieel toegestaan. Dan ontstaat het Sinterklaasfeest zoals we dat vandaag nog steeds kennen. Bakkers hebben de beschikking over bladerdeeg en speculaaskruiden, die ze gebruiken voor kruidnoten, speculaaspoppen en letters van banket. Ook ontstaan er liedjes, valt de naam ‘pakjesavond’ voor het eerst, en ontstaat de figuur van (Zwarte) Piet.
Intocht Breda 1929
Hoe krijgt Sinterklaas een knecht?
In verschillende Europese gebieden ontwikkelt het Sinterklaasfeest zich totaal anders, maar wel reist in veel verhalen een soort 'boeman' met de Sint mee. Zo kennen Alpen-regio’s – in onder meer Oostenrijk, Slovenië en Noord-Italië – de Krampus, een beestachtige demon die stoute kinderen in een soort mand stopt en meeneemt naar het bos, terwijl Nicolaas de brave kinderen een cadeau geeft.
Krampus, de knecht van Sint Nicolaas in de Alpen.
In andere Duitstalige gebieden wordt de Sint vergezeld door de wat vriendelijkere knecht Ruprecht. In het Rheinland kennen ze de – zwart geschminkte – Hans Muff. In Oost-Frankrijk en Zuid-België is Père Fouettard (Frans voor ‘de geselende vader’) degene die het vuile werk opknapt voor de Sint. Ook op onze Waddeneilanden komen alternatieve sinterklaasvieringen nog steeds voor. Hoewel de Nederlandse knecht van Sinterklaas elementen overneemt van de duivelse middeleeuwse knechten van Sint Nicolaas, is het een totaal andere figuur.
Onderwijzer Jan Schenkman brengt in 1850 een prentenboek uit waarin Zwarte Piet voor het eerst wordt afgebeeld.
De knecht van Sinterklaas is in de loop der eeuwen vaak aangepast. Het is niet zeker wat de oorsprong is van Zwarte Piet. Wel is bekend dat de eerste afbeeldingen van een zwarte knecht komen uit 1850. In een prentenboek van de Amsterdamse leraar Jan Schenkman is een nieuw soort Sinterklaas te zien, met als hulpje een zwarte man met kleurige kleding.
Ook voor Piet geldt dat hij veel veranderingen heeft doorgemaakt. Bovendien zijn er vanaf de 20ste eeuw regelmatig discussies over het stereotyperende, racistische uiterlijk van deze knecht. Daarover lees je meer in dit artikel over de geschiedenis van Piet.
In het kort:
Sinterklaas is hoogstwaarschijnlijk gebaseerd op Nicolaas, een bisschop die rond de 4e eeuw na Christus in het huidige Turkije leefde.
Sint Nicolaas wordt na zijn dood op veel plekken in Europa vereerd.
Het Sinterklaasfeest wordt in Nederland rond 1600 verboden door de komst van de Protestantste Kerk. En ook in veel katholieke landen wordt het feest minder populair.
Toch blijft het feest door de populariteit in Nederland en Vlaanderen bestaan en groeit het uit tot nationaal feest.
In de 19e eeuw wordt het feest weer toegestaan en ontstaan veel van de elementen die we nu linken aan het Sinterklaasfeest, zoals de intocht met de boot, de liedjes, kruidnoten, en (Zwarte) Piet.
Sinterklaastradities zijn in de loop van de eeuwen regelmatig aangepast. En ook voor Piet geldt dat hij veel veranderingen heeft doorgemaakt, onder andere door discussies over zijn stereotyperende, racistische uiterlijk.
Geraadpleegde bronnen
En je weet het!
Anderen het laten weten?
