Waarom vieren we Sinterklaas?
Waarom vieren we Sinterklaas?
Laatste update: 09-08-2022
‘Het heerlijk avondje is gekomen…’ Op 5 december vieren veel Nederlanders pakjesavond met lekkernijen en cadeautjes. Waar komt de goedheiligman eigenlijk vandaan? En is Sinterklaas een Nederlandse traditie?
Redacteur: Sjoerd Huismans
Waar komt Sinterklaas vandaan?
Of Sinterklaas echt heeft bestaan is niet helemaal zeker. Historici vermoeden dat hij is gebaseerd op de bisschop Nicolaas. Hij leeft rond de vierde eeuw na Christus in Myra, een stad in het huidige Zuid-Turkije. Over zijn leven is weinig bekend – de eerste verhalen over hem duiken pas eeuwen later op.
Een afbeelding van Sint Nicolaas van Myra in een Franse kerk.
Nicolaas zou opmerkelijke wonderen op zijn naam hebben staan. Zo zou hij als baby vlak na zijn geboorte twee uur staand in zijn badje hebben gebeden, nog voordat hij zich liet wassen door de vroedvrouw. Later in zijn leven zou hij drie scholieren tot leven hebben gewekt die door een herbergier in een pekelvat waren gestopt om als varkensvlees te worden verkocht. En hij zou zeelieden van een orkaan hebben gered. Vandaar dat Sint Nicolaas de beschermheilige is van veel havensteden (waaronder Amsterdam). Na zijn dood op 6 december in het jaar 342 verklaarde de katholieke kerk hem heilig.
Hoewel Sint Nicolaas na zijn dood op veel plekken in Europa wordt vereerd, ontstaat het Sinterklaasfeest zoals wij dat nu kennen pas veel later.
Wie was Sint Nicolaas eigenlijk?
Is Sinterklaas een Nederlandse traditie?
Sint Nicolaas wordt na zijn dood op veel plekken in Europa vereerd, maar met de Reformatie komt daar verandering in. Nederland verandert van een grotendeels katholiek land in een protestants land. Dat lijkt slecht nieuws voor het Sinterklaasfeest: er komt een verbod op heiligenverering – en daarmee ook de viering van Sinterklaas. Ook in katholieke landen wordt Sint Nicolaas minder populair: het wordt alleen nog plaatselijk gevierd. In landen als Duitsland, Frankrijk en Engeland wordt het Sinterklaasfeest naar Kerstmis verplaatst en verandert Sinterklaas in de Weihnachtsmann, Père Noël, Father Christmas en Santa Claus.
Schoenzetten
De traditie van het schoenzetten bestond al in de vijftiende eeuw. In Utrecht zou dat al in 1427 in de Sint Nicolaaskerk zijn gedaan. Op Sinterklaasavond wordt wat geld in schoenen gestopt, dat aan de armen wordt geschonken. Later zouden kinderen ook thuis een schoen of klomp mogen zetten. De volgende ochtend zitten daar lekkernijen in.
Het Sint-Nicolaasfeest van Jan Steen (1665/1668)
Maar in tegenstelling tot de eerder genoemde landen ontstaat in het protestantse Nederland in twee eeuwen tijd een nationale Sinterklaastraditie. Als het feest in sommige steden wordt verboden, heeft dat meteen grote volkswoede tot gevolg. Het feest is simpelweg al te populair om helemaal te verbannen en wordt binnenshuis nog steeds gevierd. Dat is bijvoorbeeld te zien op het beroemde schilderij Het Sint-Nicolaasfeest van schilder Jan Steen (zie boven). Er zijn cadeaus en er is snoepgoed zoals taaitaai, wafels, appels. Opvallend is dat de Sint zelf in de zestiende eeuw nog niet afgebeeld wordt.
Na 1800 wordt het Sinterklaasfeest weer officieel toegestaan. Dan ontstaat het Sinterklaasfeest zoals we dat vandaag nog steeds kennen. Bakkers hebben de beschikking over bladerdeeg en – vanwege de VOC – ook over speculaaskruiden, die ze gebruiken voor kruidnoten, speculaaspoppen en letters van banket. Ook valt de naam ‘pakjesavond’ in deze periode voor het eerst, en ontstaat de figuur van Zwarte Piet, al is onduidelijk hoe precies.
Intocht Breda 1929
Hoe kreeg de Sint een knecht?
In verschillende Europese gebieden ontwikkelt het Sinterklaasfeest zich totaal anders, maar wel reist in veel verhalen een soort ‘bad cop’ met de Sint mee. Zo kennen Alpen-regio’s – in onder meer Oostenrijk, Slovenië en Noord-Italië – de Krampus, een beestachtige demon die stoute kinderen in een soort mand stopt en meeneemt naar het bos, terwijl Nicolaas de brave kinderen een cadeau geeft.
Krampus, de knecht van Sint Nicolaas in de Alpen.
In andere Duitstalige gebieden wordt de Sint vergezeld door de wat vriendelijkere knecht Ruprecht. In het Rheinland kennen ze de – net als Piet zwart geschminkte – Hans Muff. In Oost-Frankrijk en Zuid-België is Père Fouettard (Frans voor ‘de geselende vader’) degene die het vuile werk opknapt voor de Sint. Ook op onze Waddeneilanden komen vieringen met soortgelijke figuren nog steeds voor. Hoewel de Nederlandse knecht van Sinterklaas elementen overneemt van de duivelse middeleeuwse knechten van Sint Nicolaas, is het een totaal andere figuur.
Onderwijzer Jan Schenkman brengt in 1850 een prentenboek uit waarin Zwarte Piet voor het eerst wordt afgebeeld.
De knecht van Sinterklaas is in de loop der eeuwen constant aangepast. Vanaf de negentiende eeuw verschijnt Zwarte Piet aan Sinterklaas zijn zijde. En ook voor dit figuur geldt dat hij veel veranderingen heeft doorgemaakt. Bovendien laaien er vanaf de twintigste eeuw regelmatig discussies op over het stereotyperende uiterlijk van deze knecht. Welke veranderingen maakte piet de laatste anderhalve eeuw allemaal door? En hoe heeft dat uiteindelijk geleid tot de komst van roetveegpiet? Dat en meer lees je hier.
In het kort
Sinterklaas is vermoedelijk gebaseerd op Nicolaas, een bisschop die rond de vierde eeuw na Christus in het huidige Turkije leefde en na zijn dood door heel Europa werd geëerd.
Het Sinterklaasfeest versnippert als eerst de protestantse en dan de katholieke kerk het feest in de ban doet, maar blijft door de populariteit in Nederland en Vlaanderen bestaan en groeit uit tot nationaal feest.
In veel van die verhalen heeft de Sint gezelschap van duivelse figuren die kinderen schrik moeten aanjagen, maar de link tussen hen en Zwarte Piet is nooit aangetoond.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
