Wie is Viktor Orbán?

Orbán gaat rechten studeren in de Hongaarse hoofdstad Boedapest en werkt daarna een tijdje voor het ministerie van Landbouw. In 1988 is hij medeoprichter van de partij Fidesz, die dan nog de Bond van Jonge Democraten heet. Hongarije is op dat moment een satellietstaat van de Sovjet-Unie, maar staat op het punt het IJzeren Gordijn te openen. Overal in Oost-Europa groeit het verzet tegen het communisme. In Hongarije is het de groep jonge intellectuelen van Fidesz die af wil van de Sovjet dominantie en pleit voor vrij burgerschap, een liberaal economisch en sociaal beleid. Op 2 mei 1989, nog voor de val van de Berlijnse muur later datzelfde jaar, knippen de ministers van Buitenlandse Zaken van Hongarije en Oostenrijk het hek dat hun landen van elkaar scheidt door. Het is een van de historische gebeurtenissen die het einde van het communisme inluiden. Orbán verwerft grote bekendheid als hij in 1989 bij de herbegrafenis van Imre Nagy, de communistische politicus en premier van Hongarije tijdens de Hongaarse Opstand in 1956, in het openbaar oproept tot vrije verkiezingen en de terugtrekking Sovjettroepen.

Na 40 jaar overheersing door de Sovjet-Unie, krijgen de Hongaren op 25 maart 1990 eindelijk voor het eerst vrije democratische verkiezingen. Orbán wint een zetel in het parlement en zijn partij Fidesz neemt plaats in de oppositie. De jonge beweging is klaar met de regerende elite en is vastberaden daar iets aan te veranderen.

Zijn voorgangers hebben de eerste voorbereidingen voor toetreding tot de Europese Unie gedaan en Orbán moet hier verder mee aan de slag. Ondanks zijn afkeer van buitenlandse bemoeienis, is Orbán nu degene die met de EU om de tafel zit. Hongarije heeft zelfs een voorsprong op de andere landen die rond diezelfde tijd met de onderhandelingen bezig zijn. Orbán vindt dat de normaalste zaak en vindt ook dat het tijd wordt dat zijn land directe invloed krijgt op de besluitvorming in Brussel.

Orbán maakt zich hard voor toetreding, omdat hij vindt dat Hongarije een westers land is en daarom bij de EU hoort. In deze periode luidt al de eerste kritiek dat de Hongaarse regering naar buiten toe pro-Europees doet, maar binnenskamers de EU te socialistisch noemt.

Uiteindelijk wordt Hongarije in 2004, wanneer de socialisten weer aan de leiding zijn, lid van de EU. Zes jaar later, in 2010, slaat Orbán terug en wint zijn partij 52% van de stemmen. Door de lijstverbinding met de christen-democratische partij KDNP heeft Fidesz ruim tweederde meerderheid in het nationale parlement. Hierdoor kan de partij zonder goedkeuring van andere partijen de Grondwet aanpassen.

En dat gebeurt ook. Orbán voert omstreden hervormingen door. Hij perkt de macht van het Hooggerechtshof in, bemoeit zich met de benoeming van rechters, vermindert het aantal parlementsleden flink en komt uiteindelijk met een nieuwe Grondwet[2]en een hervormd kiesstelsel. Mede dankzij dat nieuwe kiesstelsel wint Orbán de opeenvolgende verkiezingen met overtuiging en behoudt hij telkens weer de absolute meerderheid. De democratie die in Hongarije vanaf de jaren 90 begon te ontluiken, breekt Orbán geleidelijk weer af. 

Daarnaast komt de persvrijheid in de knel doordat Orbán samen met bevriende rijke zakenlui vrijwel alle onafhankelijke media opkoopt. De teller staat in 2020 al op 470 nieuwsorganisaties en online platforms. Op deze wijze heeft hij alle controlemechanismen, de rechtspraak en de media, in zijn macht. Dit gaat tegen de democratische standaarden van de EU in. Opmerkelijk is dat Orbán ondanks zijn negatieve houding ten opzichte van de EU, tegelijkertijd een van de grootste profiteurs is van de subsidies van de Europese Unie.  

Omdat Europarlementariër Judith Sargentini het onderzoek[5] naar Hongarije leidt, is zij staatsvijand van het land geworden. Net als George Soros. In 1989 gaat Orbán nog met behulp van een beurs van Soros studeren in Oxford, nu is deze Amerikaans-Hongaarse miljardair en filantroop hét mikpunt in Orbáns campagnes. Soros financiert met zijn stichting OSF (Open Society Foundation) organisaties in ruim 100 landen die zich inzetten voor onder andere democratisering, persvrijheid, vrouwenrechten en de opvang van vluchtelingen en immigranten. Allemaal zaken die ingaan tegen Orbáns beleid. De Hongaarse regering maakt ook de Central European University, gefinancierd door Soros, het werken onmogelijk waardoor een groot deel van het CEU-onderwijs in 2019 vertrekt uit Boedapest.

Halverwege 2018 voert Orbán zelfs een wet, de Stop Soros-wet in, die het strafbaar maakt illegale immigranten te helpen. Daarnaast heeft Hongarije zich, net als een aantal andere landen waaronder de VS en Oostenrijk, teruggetrokken uit het VN-migratiepact.

Bijvoorbeeld de huidige burgemeester Lörinc Mészáros van het dorp van zijn jeugd Felcsút. Hij is een oude schoolvriend en runt ook de plaatselijke voetbalclub, die bekend is door het enorme stadion dat Orbán heeft laten bouwen. Mészáros staat in de top 10 van rijkste Hongaren en bezit 192 kranten en een televisiestation. János Áder, een oude studievriend, is nu president van Hongarije. Orbán onderhoudt zijn netwerk van rijke Hongaren onder andere door het mogelijk te maken dat grote bedrijven hun winst kunnen doorsluizen naar bijvoorbeeld sportclubs, in plaats van naar de belastingdienst. Ook grote gezinnen zijn Orbáns ‘vrienden’. Hij geeft ze graag belastingvoordelen, in de hoop zo het geboortecijfer op te krikken zodat de Hongaarse bevolking blijft groeien.

Binnen de Europese Unie kan Orbán het goed vinden met Polen. Vanwege de afbraak van de Poolse rechtstaat heeft dat land, net als Hongarije, te maken met een strafprocedure van de EU. Ze trekken samen ook veel op met andere Oost-Europese landen, zoals Roemenië, Bulgarije, Tsjechië en Slowakije. Samen met de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Salvini vormt Orbán een anti-migratie front binnen de EU.

Op het internationale toneel zoekt Orbán veel toenadering tot de Russische president Poetin. Qua regeringsstijl lijken deze twee mannen op elkaar. Hongarije heeft Rusland nodig voor zijn economie, Poetin heeft Orbán nodig om zijn stem binnen de EU te laten horen. Samen verzetten ze zich tegen de invloed van de Europese Unie in Europa. Ook in de oorlog met Oekraïne neigt Orbán meer naar de Russische zijde. De premier dwarsboomt onder andere de plannen voor miljardensteun aan Oekraïne en de toetreding van Oekraïne tot de Europese Unie[6]. 

Bovendien is de omslag naar een vrije democratie en het kapitalisme nooit echt gemaakt. Veel inwoners van voormalig communistische landen zijn niet gewend aan de vrijheid die dat met zich meebrengt en weten niet hoe ze daar mee om moeten gaan. Zoiets heeft veel meer tijd nodig. Net als tijdens de Sovjettijd is er een kleine elite aan de macht. De mentaliteit van de Hongaren is minder veranderd dan het Westen had verwacht. Maar hoewel het lijkt alsof de idealistische Orbán van vroeger volledig is omgeslagen, blijft zijn boodschap eigenlijk hetzelfde, namelijk vrijheid voor de Hongaarse burgers.

Tegelijkertijd is er ook een groep Hongaren die protesteert tegen hun premier. Zij vinden Hongarije steeds meer lijken op een dictatuur, waar de bevolking geen toegang heeft tot betrouwbare informatie en waarbij angst voor de ander een grote rol speelt. De EU blijft zich ook zorgen maken over de autocratische manier van regeren van Orbán en zijn nauwe banden met de Russische president Poetin. Dat blijkt opnieuw als de Hongaarse premier in maart 2020 de coronacrisis aangrijpt om de teugels nog verder aan te halen door een 'permanente noodtoestand' in te stellen[7]. In tegenstelling tot andere EU landen heeft Hongarije hieraan geen tijdslimiet gesteld. Het geeft Orbán de kans om voor onbepaalde tijd te regeren zonder tussenkomst van het parlement.

Een grote meerderheid van het Europees parlement (476 tegen 178) riep begin 2020 de Europese Commissie en de lidstaten al op om meer druk te leggen op de Hongaarse regering. De kritiek zwelt verder aan in 2021 als in Hongarije een 'anti-lhbti-wet' wordt aangenomen[8]. De Europese leiders laten nu luid hun kritiek horen. Tot nu toe zonder succes.

Orban blijft ondanks de in- en externe kritiek bij een groot deel van de Hongaren nog steeds populair. De verkiezingen in 2022 wijzen hem als grote winnaar aan. De EU start na zijn overwinning een procedure tegen Hongarije. Vanwege schending van de rechtsstaat wil het Hongarije korten op EU subsidies. In december 2023 deblokkeert[9] de EU een deel van het EU-geld met de waarschuwing dat het de ontwikkelingen in Hongarije kritisch zal blijven volgen.