Hoe kun je identiteitsfraude voorkomen?

Met identiteit kan van alles bedoeld worden. Je idealen, geloofsovertuiging, politieke voorkeur, karakter, muzieksmaak en je culturele achtergrond zijn allemaal voorbeelden van eigenschappen die maken dat jij bent wie je bent. Mensen omschrijven zichzelf bijvoorbeeld als een Ajaxied, een hondenliefhebber, een fitgirl of een boekenwurm.

Wat ook onderdeel uitmaakt van je identiteit zijn je identiteitsgegevens, zoals je e-mailadres, je woonadres en bankrekeningnummer. Je belangrijkste identiteitsgegevens staan in je identiteitskaart of paspoort. Dat zijn je naam, geboortedatum en burgerservicenummer (BSN).

Als iemand je paspoort heeft gestolen of als criminelen via een e-mail je inloggegevens hebben weten te ontfutselen, is er sprake van identiteitsdiefstal. Dat wil nog niet zeggen dat je identiteitsgegevens ook misbruikt worden. Zodra een crimineel jouw gegevens gaat gebruiken om zich als jou voor te doen of gaat inloggen op één van je accounts, dan noem je dat identiteitsfraude. Identiteitsfraude is sinds 2014 strafbaar volgens artikel 231b van het Wetboek van Strafrecht.

Identiteitsfraude kan ingrijpende gevolgen hebben. Dat merkt ook Boudewijn Duijvesteijn. In 2011 ontvangt hij een brief van de politie met een uitnodiging tot verhoor. In de brief staat dat hij in overtreding is van de opiumwet. Criminelen hebben een pand gehuurd om een wietplantage te runnen en hebben daarvoor zijn identiteit misbruikt. De huurovereenkomst en het contract met de energieleverancier staan op zijn naam. In het programma Brandpunt vertelt hij dat zelfs zijn vriendin op een gegeven moment aan zijn onschuld begint te twijfelen.

Voor allerlei zaken die je online kunt regelen, zoals het afsluiten van een telefoonabonnement of het huren van een auto, wordt een kopie van een identiteitsbewijs gevraagd. Met jouw gestolen identiteitsgegevens - en dat kan dus ook een kopie van je identiteitsbewijs zijn - kunnen boeven allerlei andere criminele activiteiten ontplooien. Identiteitsfraude wordt om die reden dan ook wel de moeder der criminaliteit genoemd.

Criminelen hebben listige trucs om de identiteitsgegevens van onschuldige burgers afhandig te maken. Zo gebeurt het regelmatig dat criminelen op Marktplaats-advertenties reageren en zich voordoen als een geïnteresseerde koper. Ze vragen de verkoper zich te identificeren door een kopietje van een identiteitsbewijs en bankpas te versturen via WhatsApp. Dat overkomt ook Koos Dirkse uit Leiden. Hij vertelt in Kassa hoe hij vervolgens werd opgelicht. Zijn identiteit is gestolen en er is in totaal €1802 van zijn bankrekening afgeschreven.

Criminelen hebben de identiteit van Koos Dirkse gestolen door gebruik te maken van social engineering, ook wel social hacking genoemd. Dat is een vorm van hacking waarbij je het slachtoffer zodanig manipuleert dat hij of zij vrijwillig gevoelige informatie aan je geeft, zoals een wachtwoord of pincode. Hackers weten inmiddels dat de mens de zwakste schakel in de beveiliging is en maken daar dankbaar gebruik van. Ze doen zich bijvoorbeeld voor als een medewerker van de Microsoft-helpdesk en bellen je omdat je computer besmet zou zijn met een gevaarlijk computervirus. Slachtoffers geven vrijwillig toegang tot hun computer en vaak ook bankgegevens. In 2017 meldden zich bij bijna tweeduizend slachtoffers van deze vorm van cybercriminaliteit bij de politie en samen zijn ze voor 7 miljoen euro opgelicht.

Het Centraal Meldpunt Identiteitsfraude en –fouten (CMI) vertelt aan Kassa dat de alarmbellen moeten gaan rinkelen als een potentiële koper op Marktplaats direct de vraagprijs biedt zonder het product eerst gezien te hebben, als hij of zij zich opvallend amicaal gedraagt, als de gegadigde beweert zelf ooit slachtoffer van oplichting te zijn geweest of als de de koper je onder tijdsdruk zet.

In het programma Kassa XL kruipt presentatrice Brecht van Hulten voor één keer in de rol van oplichter. Jan de Boer is expert op het gebied van social engineering. Hij kent alle psychologische trucs om toegang te krijgen tot gevoelige informatie. Samen bereiden ze een social engineering-aanval voor. 

Brecht gaat proberen om in te breken op het telefoonaccount van collega Janneke. Brecht heeft geen wachtwoord dus ze moet met een goede smoes de beveiliging zien te omzeilen. De Boer adviseert haar om zich kwetsbaar op te stellen en medelijden op te wekken. Een huilende baby helpt haar daarbij.

Een vorm van identiteitsfraude die helaas veel voorkomt op social media en datingwebsites is catfishing, waarbij een crimineel zich online voordoet als een potentiële nieuwe partner en het slachtoffer volledig inpalmt. De catfish maakt daarbij gebruik van een nepprofiel. Marlon van Dalen vertelt in het Journaal hoe ze verliefd werd op Tom, die ze leert kennen via een datingsite. Liefde maakt blind en het lukt de zogenaamde Tom dan ook om Marlon te overtuigen om geld naar hem over te maken. Uiteindelijk komt ze erachter dat Tom niet bestaat. De emotionele en financiële schade is enorm groot. Bij de Fraudehelpdesk valt het op dat veel slachtoffers ouder zijn dan 55 jaar, gescheiden of weduwe zijn, in de zorg werken en hoogopgeleid zijn.

Identiteitsfraude kun je voorkomen door heel zuinig te zijn op je identiteitsgegevens. Ethisch hacker Sijmen Ruwhof adviseert consumenten om niet al teveel informatie over zichzelf prijs te geven op internet. Ruwhof: ’Het is misschien gek om te zeggen, maar wees niet al te eerlijk op internet.’ Wees je er altijd van bewust dat jouw data in verkeerde handen kunnen vallen. Wanneer persoonsgegevens terechtkomen bij mensen die daar geen toegang toe zouden mogen hebben, spreek je van een datalek. Grote datalekken waren er in het verleden bij LinkedIn, DropBox, Facebook en Uber.

Op vakantie moet er vaak een kopie gemaakt worden van je identiteitsbewijs. Toch moet je ook hier voorzichtig mee zijn. Geef je identiteitsbewijs nooit zomaar voor lange tijd af. Is een kopie van je identiteitsbewijs toch nodig? Maak dan een veilige kopie en dek je Burgerservicenummer (BSN) af.

Een veilige kopie van je identiteitsbewijs maak je volgens de Rijksoverheid zo:

• Maak in de kopie je Burgerservicenummer onleesbaar, ook in de cijferreeks onderaan.
• Schrijf in de kopie dat het een kopie is.
• Schrijf in de kopie voor welke instantie of welk product de kopie is bedoeld.
• Schrijf in de kopie de datum waarop u de kopie afgeeft.

Of maak een kopie met de gratis KopieID app van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.