Wat is victim blaming?

Bij victim blaming krijg je als slachtoffer de schuld van wat je is overkomen. Je gedrag zou bijvoorbeeld aan een misdrijf hebben bijgedragen of het hebben uitgelokt. Bekende voorbeelden zijn: een kort rokje dragen bij seksueel misbruik, alleen over straat gaan en daardoor bestolen worden, of online chatten met onbekenden bij oplichting.

Naast je gedrag kan ook je karakter worden gebruikt als basis voor victim blaming. Bijvoorbeeld naïef zijn of niet voldoende voor jezelf opkomen. Uit onderzoeken blijkt dat mensen van kleur en binnen de LHBTQIA+-gemeenschap vaker met victim blaming te maken krijgen. Dan gebruikt iemand vooroordelen over deze groepen om zo de schuld bij het slachtoffer te leggen.

Iemand niet geloven of kritische vragen stellen over wat er is gebeurd, kan ook victim blaming zijn. Ook al krijg je als slachtoffer misschien niet direct de schuld. Het kan wel het gevoel geven dat je moet bewijzen wat je is overkomen, niet serieus wordt genomen of toch zelf een deel van de verantwoordelijkheid draagt. Dit kunnen opmerkingen zijn als: "Het viel toch wel mee" of "Hij bedoelde het vast niet zo." Hierdoor is er geen aandacht voor hoe het met jou als slachtoffer gaat en wordt de gebeurtenis kleiner gemaakt. Dat is pijnlijk, zeker nadat je al een vervelende gebeurtenis hebt meegemaakt. 

Victim blaming heeft een beschuldigende toon, want jij had zelf niet met de dader naar huis moeten gaan. Maar het gebeurt meestal onbewust en is lang niet altijd negatief bedoeld. Er hoeft ook helemaal geen echte overtuiging te zijn dat het slachtoffer zelf de schuld heeft. Het is een manier waarop we iets dat iemand is overkomen proberen te verklaren.

Over het algemeen geloven mensen namelijk dat we leven in een goede, rechtvaardige en veilige wereld. Een misdrijf, zoals een mishandeling of verkrachting, gaat in tegen dat beeld. Daarom zoeken we vaak naar een andere verklaring. Soms leggen we die verklaring bij het slachtoffer, victim blaming dus. Daarmee bewijzen we aan onszelf dat het ons niet zomaar kan overkomen en dat we zelf niet bang hoeven te zijn legt klinisch psycholoog Iva Bicanic uit:

Omdat het dus vaak niet bewust gebeurt, komt victim blaming vaak voor. En het kan vanuit veel verschillende hoeken komen. Zo doen hulpverleners of politie dit ook, bijvoorbeeld als je aangifte doet. Dit komt deels omdat zij moeten onderzoeken wat er precies is gebeurt, maar kan er ook voor zorgen dat je bijvoorbeeld toch geen aangifte doet.

Verder doen onbekenden aan victim blaming, bijvoorbeeld online als reactie op een moord of diefstal die in het nieuws is gekomen. Maar het gebeurt het vaakst door familie en vrienden van het slachtoffer.

Victim blaming kan grote gevolgen hebben. Het kan bijvoorbeeld schaamte vergroten of ervoor zorgen dat je jezelf ook gaat beschuldigen van wat er is gebeurd, waardoor je zelf ook aan victim blaming gaat doen. Dit gebeurt meestal in nog extremere mate als je de dader persoonlijk kent, wat bij bijvoorbeeld seksueel misbruik vaak het geval is.

Het kan ook je verwerkingsproces en herstel in de weg staan. Hierbij is steun van je omgeving namelijk heel belangrijk om uiteindelijk je dagelijkse leven weer op te kunnen pakken of om hulp te gaan zoeken. Soms is victim blaming zo heftig, dat de reacties na een vervelende gebeurtenis zwaarder kunnen voelen dan de incident zelf. Het voelt dan alsof je dubbel slachtoffer wordt. Dit noem je secundaire victimisatie of bij seksueel misbruik 'second rape'.

Dit betekent overigens niet dat je nooit kritische vragen mag stellen als iemand vertelt over een heftige gebeurtenis. Bij een politieonderzoek zijn zulke vragen zelfs noodzakelijk om goed te begrijpen en kunnen onderzoeken wat er precies is gebeurd. Maar voor de directe omgeving van het slachtoffer is dat niet op diezelfde manier nodig. Het gaat vooral over de intentie en de manier van vragen. Als deze bedoeld zijn om het slachtoffer beter te begrijpen en te steunen, is dat iets anders dan suggereren dat de gebeurtenis niet zo erg was of hoe iemand daar zelf aan heeft bijgedragen.