Naar cookieinstellingen

Iran: hoe streng zijn de regels in dit land?

Iran_header

Iran: hoe streng zijn de regels in dit land?

Laatste update: 12-08-2024

In de Islamitische Republiek Iran gelden veel regels. Vrouwen moeten zich bedekken en dragen verplicht een hoofddoek. Alcohol en drugs zijn verboden en mannen en vrouwen zitten gescheiden van elkaar in de bus. Hoe was dat vroeger en hoe gaan Iraniërs er nu mee om?

Iran is altijd een ontwikkeld land geweest. Het land wordt ook wel de bakermat van de menselijke beschaving genoemd. Eeuwenlang is het Perzische Rijk de heerser in een gebied dat zich uitstrekt van Turkije tot India. Het land is belangrijk vanwege de strategische ligging voor de verschillende handelsroutes tussen het Romeinse Rijk en Azië, zoals de bekende zijderoute. Hierdoor is het gebied dat nu Iran is, al eeuwenlang met het westen verbonden en is er ook altijd veel uitwisseling van kennis en goederen geweest. Ruïnes en opgravingen laten zien hoeveel rijkdom er in die tijd is.

persepolis
In de oude stad Persepolis is een populaire toeristische bestemming. Hij is gebouwd door Koning Darius en verwoest door Alexander de Grote.

In de jaren 60 en 70 wordt de Happy Hippie Trail populair onder westerse jongeren: een reis over land naar Afghanistan of India. In het geschiedenisprogramma Andere Tijden vertelt één van hen hoe Iran hen verbaast. Het moderne leven in de hoofdstad lijkt op dat van Parijs uit de sixties; vrouwen in korte rokjes die over de boulevards flaneren. Wie de beelden uit die tijd ziet, kan nauwelijks geloven dat het leven in Teheran er toen zo uitzag.

Vergeleken met omliggende landen is Iran in die tijd erg modern. Er zijn ‘splendid roads’ en een Parijse sfeer.

Jarenlang is Iran een land met sterke banden met het westen. Sjah Mohammad Reza, de monarch die dan aan de macht is, heeft goede vriendschappen met Amerika en ook met het Nederlandse koningshuis.

Iran_beatrix
In 1963 gaat het Nederlandse koningshuis op bezoek bij de sjah in Iran. Van de strikte kledingvoorschriften is dan nog niets te zien.
 © ANP

Aan de Parijse sferen in Teheran komt een einde in 1979, wanneer het volk in opstand komt en de Islamitische Revolutie uitbreekt. Want de sjah mag dan wel voor welvaart zorgen, hij heeft ook dictatoriale trekken. Zo heeft de sjah een geheime dienst, politieke partijen zijn verboden en is sprake van censuur. Het regime van de sjah wordt gesteund door de Verenigde Staten, die zelfs de CIA inzet om hem in het zadel te houden. Maar lang niet iedereen steunt het Westerse model en de westerse steun. Islamitische geestelijken, mensen op het platteland en Iraanse studenten komen tegen de sjah in opstand.

Iraanse revolutie 1978-1979

De protesten tegen het sjahregime vinden eerst plaats door Iraniërs in andere landen, waarna het overslaat in Iran zelf. In 1978 gaan de mensen massaal de straat op.

Volgens de grondwet van 1906 moet de sjah de religieuze leiders betrekken bij het beleid. Dat doet hij niet en daarom grijpen zij in. De religieuze leiders worden de spreekbuizen van de bevolking.

Onder invloed van de religieuze leiders keert de revolutie zich tegen de westerse invloeden in Iran.

Zo komt er een einde aan de Pahlavi-dynastie die van 1925 tot 1979 regeert. Vanaf dat moment gebruikt de Islamitische Republiek Iran de Koran als uitgangspunt voor de wetgeving. Er komen strenge regels over kleding en hoe mannen en vrouwen zich moeten gedragen. Zo is sinds 1983 het dragen van een hoofddoek voor vrouwen verplicht. Het westerse beeld in de straten neemt langzaam maar zeker steeds meer af.

Wie bestuurt Iran?

Nadat sjah Mohammad Reza in 1979 is afgezet en het volk tijdens een referendum vóór de Islamitische Republiek stemt, komt ayatollah Ruhollah Khomeini aan de macht. Volgens de wet van de Islamitische Republiek is deze geestelijke de Opperste Leider. Naast Khomeini is er ook nog een Raad van Hoeders, een president en een parlement. Die laatste twee worden gekozen door het volk. Of ze beëdigd worden, hangt af van de Raad van Hoeders.  Die bestaat uit twaalf leden; zes van hen zijn geestelijken die worden gekozen door de hoogste leider. Wanneer deze verwachten dat de kandidaat niet zal handelen volgens de islamitische wetten, weigeren ze dat. Ook alle beslissingen die het parlement neemt, kunnen worden tegengehouden met een veto door de Raad of de Ayatollah.

Iran_ayatollahs
 © ANP

Na de dood van Khomeini in 1989 komt Ali Hosseini Khamenei aan de macht als Opperste Leider. Hij staat bekend als erg conservatief. 

Iran kent twee rivaliserende politieke machtsblokken. Het ene is voor Iraanse begrippen progressief (reformisten) en richt zich op economische, politieke en culturele hervormingen. Dat geldt bijvoorbeeld voor het beleid van president Khatami (1997-2005) en president Rohani (2013-2021). Zo haalt de laatste de banden met het westen weer aan.

Relatie Iran en het Westen

Net als de leiders, is ook de relatie tussen Iran en Westerse landen in de loop der tijd veranderd. Meer over het diepgewortelde wantrouwen tussen Iran en het Westen zie en lees je hier.

Het andere blok is conservatief en heeft de grote religieuze toezichthoudende instituties en de strijdkrachten onder controle. Die spelen een belangrijke rol bij de Iraanse politiek. Zoals bij het bewind van president Ahmadinejad (2005-2013) die gescheiden liften voor mannen en vrouwen invoert, of van president Raisi dat van 2021-2024 aan de macht is.

Ebrahim Raisi staat bekend als hardliner die zich weinig aantrekt van mensenrechten. Hij krijgt de bijnaam 'de slager van Teheran' omdat hij in de jaren 80 duizenden gevangenen terechtstelt. 

De Iraanse president Ebrahim Raisi stond bekend als erg conservatief. Hij was direct betrokken bij de massamoorden van 1988 op politieke tegenstanders.

Ook zijn presidentschap (2021-2024) kenmerkt zich door harde repressie. De zedenpolitie treedt hard op tegen vrouwen die zich niet aan de kledingregels houden en protesten worden met harde hand de kop in gedrukt. Honderden demonstranten verliezen het leven en opnieuw verdwijnen duizenden Iraniërs in de gevangenis. Een helikoptercrash in 2024 waarbij Raisi om het leven komt, maakt een einde aan zijn bewind. Ondanks zijn dood vraagt Amnesty nog steeds om gerechtigheid voor de slachtoffers.

Is er echt een moraalpolitie in Iran?

Ja, die is er en die controleert op straat of mensen zich houden aan de islamitische regels. Dit betreft vooral vrouwen, die zich zedelijk moeten kleden. Wanneer je dat niet doet, kun je worden opgepakt; zelfs voor iets ‘kleins’ als een felgekleurd kledingstuk. De aanpak kan ook verschillen tijdens een bepaalde regeringsperiode waarin de zedenpolitie strenger of milder kan optreden.

Zo zie je in 2015 ondanks de strikte regels op straat toch een ander beeld. Zeker in grote steden, zoals Teheran, dragen vrouwen hun hoofddoek zo losjes mogelijk om hun hoofd waardoor hun haar gewoon zichtbaar is en zijn ze flink opgedoft met make-up. Jonge stelletjes staan gescheiden van elkaar in de bus, maar houden door het hek stiekem elkaars hand vast. Muzikanten spelen hun nieuwe nummers op een beschutte plek, totdat iemand roept dat de politie eraan komt en ze wegspurten. Journalist Thomas Erdbrink legt de complexe realiteit van het dagelijks leven in Iran uit aan Floortje Dessing. 

"Na de revolutie werd het leven wat meer op jezelf. Er kwam meer verschil tussen binnen en buiten."

Buiten het zicht van de politie om, kan er in die tijd veel in Iran. Zo is er een grote ondergrondse muziekscene, wordt er binnenshuis alcohol geschonken en zelfs ook veel drugs gebruikt. Iran is zelfs een belangrijk doorvoerland in de smokkel van opium en heroïne en heeft het hoogste aantal drugsverslaafden ter wereld.

Het is moeilijk om te filmen in Iran, maar Thomas Erdbrink krijgt in 2015 toestemming voor de serie Onze Man in Teheran. Van de tweede serie geeft hij in De Wereld Draait Door een voorproefje. Opnieuw blijkt dat Iran een land van verhullen is en vele gezichten kent. 

Hoe kan het dat jongeren in Iran zo actief zijn op sociale media terwijl dit verboden is?

In Iran is veel internetcensuur. Na China krijgt Iran het laagste aantal punten van de 70 landen op het gebied van internetvrijheid die door Freedom House zijn onderzocht. Websites zoals Facebook, Twitter en YouTube zijn verboden, maar de hoogopgeleide Iraanse jongeren hebben allerlei manieren om de blokkades te omzeilen.

Voor de komst van sociale media is het voor het Iraanse regime makkelijk om de invloeden van het Westen tegen te houden, inmiddels is dat moeilijker geworden.

Voor veel jongeren is hun smartphone een eerste ingang naar de rest van de wereld.

Het regime grijpt, vooral in tijden van onrust, in op het illegale gebruik van westerse websites en apps in Iran en beperkt de toegang tot het internet. Bijvoorbeeld tijdens de protesten in 2009, die ook wel de Twitter Revolutie genoemd wordt. Ook tijdens recente protestgolven  vertraagt het regime de snelheid van het internet om het delen van informatie en communicatie met de buitenwereld te bemoeilijken. Dankzij het gebruik van een VPN (virtueel privénetwerk) en gesmokkelde satellietsinternetverbinding naar Starlink kunnen veel mensen het internet blijven gebruiken.

De Iraans-Nederlandse Farhad Fatemi geeft de Iraanse bevolking de mogelijkheid ontraceerbaar te twitteren.

Ondertussen heeft ayatollah Khamenei zelf ook X en Facebook. De ban op sociale media en tegelijkertijd het vele gebruik hiervan, is een goed voorbeeld van de soms paradoxale regels in Iran.

Iran_Khamenei

Hoe gaat Iran om met mensenrechten?

Al decennialang, ook tijdens het bewind van de sjah, verlaten Iraniërs hun land vanwege onderdrukking van minderheden en vanwege politieke redenen. Vrijheid in Iran is beperkt, zeker voor bepaalde groepen.

Vrouwen
Vrouwen hebben in Iran minder rechten dan mannen. Dat uit zich in bepaalde beroepen en sporten. De islamitische wet in Iran zit ook vaak de vrijheid van vrouwen in de weg, bijvoorbeeld in het huwelijk waar de man juridisch de baas is. Zij mogen bijvoorbeeld niet om scheiding vragen als er geen geldige reden voor is.

Vrouwen in Iran

Landelijke demonstraties in Iran na de moord van Amini
De Iraanse vrouw Ghazal Ranjkesh verloor haar rechteroog dat getroffen is door een kogel tijdens haar deelname in de landelijke protesten. Ranjkesh is een van tientallen slachtoffers die een oog zijn kwijtgeraakt tijdens de demonstraties. Uit vele getuigenissen blijkt namelijk dat de Iraanse veiligheidstroepen opzettelijk schieten op de ogen van vrouwen.
De landelijke protesten in Iran
Als solidariteit met de landelijke protesten in Iran na de dood de Iraans-Koerdische Amini deed de Iraanse sportklimster Elnaz Rekabi haar hoofddoek af tijdens haar deelname aan de Aziatische Kampioenschappen in Zuid-Korea. Bij haar terugkeer naar Iran is ze kort gearresteerd en haar ouderlijk huis is later verwoest.
Iran-Duitsland
Deze landen spelen een vriendschappelijke wedstrijd tegen elkaar in het Ararat stadion in Teheran in 2006. Dit was de eerste wedstrijd tussen vrouwen sinds de Islamitische Revolutie in 1979. De hoofddoek is voor alle spelers verplicht.
Teleurgestelde sportsters
Op 3 juni 2011 cancelde FIFA de Olympische kwalificatiewedstrijd in Jordanië, omdat de Iraanse autoriteiten haar spelers verbood de hoofddoek af te doen.
Buitenlandse Zaken
In 2013 stelt president Rohani Marzieh Afkham aan als eerste vrouwelijke woordvoerder voor Buitenlandse Zaken in Iran. Door de Syrische burgeroorlog en de discussies over het nucleaire programma van Iran kreeg zij een belangrijke rol.
Iraanse politievrouwen
Iraanse vrouwen van de politieacademie in Teheran tijdens hun diploma-uitreiking.
Parkour running in Teheran
Deze sport is bedoeld om buiten te doen. De Iraanse vrouwen maken zichzelf dan ook graag zichtbaar in het Tavalod Park in Teheran.
Vrouwen trainen voor parkour running
Sporten is niet alleen een sportieve activiteit, het brengt deze vrouwen samen in hun strijd tegen ongelijkheid.
Boycot schaakwedstrijd
Tijdens de wereldkampioenschappen schaken voor vrouwen in Teheran is iedereen verplicht een hoofddoek te dragen. Een aantal spelers roept op tot een boycot, omdat ze het niet eens zijn met deze wet. Anderen benadrukken dat dit evenement in Iran belangrijk is voor de vrouwenemancipatie.
Mannen blijven de baas
Aanvoerder Niloofar Ardalan spreekt haar teamleden toe tijdens een training. Uiteindelijk moesten ze zonder haar naar de Aziatische kampioenschappen in Maleisië in 2015, omdat Ardalans man zijn recht gebruikte om zijn vrouw het reizen te verbieden.
Vrouwelijke circuitracer
Laleh Seddigh verslaat alle mannen tijdens een race in het Azadi stadion in Teheran in 2005.
Eerste vrouwelijke minister sinds revolutie
Marzieh Vahid Dastjerdi wordt in 2009 gekozen als de eerste vrouwelijke minister en leidt het ministerie van gezondheid.
Eerste internationale marathon
Op 7 april 2017 werd de eerste Internationale Marathon van Iran gehouden in Teheran. Ook vrouwen konden zich inschrijven, maar op het laatste moment bleek toch dat ze niet mee mochten doen. Daarom moedigen ze de mannelijke lopers aan.

Sinds de revolutie in 1979 zijn vrouwen volgens de Iraanse sharia verplicht een islamitische hoofddoek (hijab) en lange, loszittende kleding te dragen. De jonge Iraans-Koerdische Mahsa (Jina) Amini overleed in 2022 nadat ze werd opgepakt en geslagen op haar hoofd. Volgens de religieuze politie zou haar hijab haar ‘onvoldoende’ hebben bedekt en was haar broek  ‘te strak’. Veel Iraniërs gingen hierna de straat op om hun woede te uiten over de dood van 22-jarige Amini. Als reactie op de protesten drukte het regime van Raisi de demonstraties de kop in. De protesten leidde tot honderden doden, waaronder tientallen vrouwen en tieners, en duizenden arrestaties.

LGBT-rechten
In Iran is het niet toegestaan een seksuele relatie met iemand van hetzelfde geslacht aan te gaan. Je kunt hiervoor in de gevangenis belanden, gemarteld worden of zelfs de doodstraf krijgen. Zo zijn in 2023 twee Iraanse vrouwen ter dood veroordeeld vanwege hun seksuele geaardheid en lhbti-activisme.

Opvallend is dat je wel legaal een geslachtsverandering kunt laten uitvoeren en dat wordt voor transgenderpersonen zelfs deels betaald door de overheid. Soms worden homoseksuelen hiertoe gedwongen om vervolging te voorkomen. Iran heeft, na Thailand, de meeste geslachtsveranderingsoperaties ter wereld. 

Mahdad is vanuit Iran naar Nederland gevlucht. Hij wilde niet langer als vrouw leven, maar in Iran is het onmogelijk om van gender te veranderen.

isfahan

Helpen de protesten?

De Islamitische Republiek Iran ontstond na felle protesten tegen het bewind van de sjah in 1979. Maar dat betekende niet dat iedereen blij was met de uit ballingschap teruggekeerde geestelijke leider Khomeini die het nieuwe Iran begon te regeren. Maanden later braken in verschillende provincies protesten uit, maar die werden met hand en tand bestreden door het nieuwe regime. Duizenden tegenstanders van het regime zijn begin jaren tachtig geëxecuteerd en alle kritische kranten en bladen verboden.

Iran_vrouwenbedekt
 © ANP

De eerste keer dat Iraniërs daarna weer massaal hun overheid durft te bekritiseren is tijdens studentenprotesten in 1999. Dit begint met vredige demonstraties tegen de sluiting van een krant. Uiteindelijk willen de demonstranten democratie. Deze periode is dan ook een voorbode voor de onrust die in 2009 begint na de presidentsverkiezingen. De bevolking vermoedt fraude en wil in plaats van de conservatieve Ahmadinejad, de hervormingsgezinde Mousavi als president.

Demonstranten verwachten dat deze protesten eindelijk voor verandering gaan zorgen. 

Eerst lijkt het alsof ayatollah Khamenei toegeeft en onderzoek instelt, uiteindelijk wordt de betwiste Ahmadinejad toch uitgeroepen als winnaar. De protesten houden nog maanden aan, maar uiteindelijk geeft de bevolking op, omdat de situatie niet verandert door hun acties.

protesten
 © ANP

Deze Groene Revolutie, krijgt een vervolg in 2011 en ook eind 2017 gaat een groot deel van de bevolking weer de straat op. Aanleiding is de hoge inflatie en werkloosheid, maar de protesten keren zich ook tegen ayatollah Khamenei. In 2019 vinden grote landelijke protesten plaats, aangewakkerd door stijgende brandstofprijzen.

Uiteindelijk gaan vrouwen massaal de straat op om voor de zoveelste keer te protesteren tegen de verplichte hoofddoek en voor meer rechten voor vrouwen. Elke keer is er hoop dat de protesten voor verandering zorgen, maar een nieuwe revolutie blijft elke keer uit.

Iraanse journalisten in Nederland volgen de ontwikkelingen in Iran. Zij zien een duidelijk verschil met eerdere protesten. Wat maakt het nu zo anders?

Hoewel vorige opstanden geen succes hadden, gaan in 2022 opnieuw duizenden mensen de straat op na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. Vrouwen en mannen demonstreren maandenlang voor meer vrijheid en gelijke rechten. De politie grijpt wreed in tijdens deze protesten. Volgens Human Rights Watch komen honderden burgers om en krijgen mensen lange gevangenisstraffen en riskeren zij zelfs de doodstraf als zij de straat op gaan.

Zijn andere religies toegestaan in Iran?

Andere religies en etnische groepen
Officieel is 98% van de bevolking in Iran moslim, waarvan het grootste gedeelte het sjiisme aanhangt. Andere religies, zoals het christendom, jodendom en het zijn toegestaan, zo lang mensen zich maar aan de wet houden.

In de toeristische stad Isfahan is er bijvoorbeeld de Armeense wijk Julfa met meerdere kerken. Wel hebben mensen met andere religies dan de sjiitische islam, vaker te maken met discriminatie of uitsluiting en zijn er ook veel voorbeelden van christenvervolging en vervolging van soennieten. Daarnaast kun je de doodstraf krijgen als je jezelf vanuit de islam bekeert tot een andere religie. 

Iran telt verschillende etnische volkeren, met onder andere Perzen, Koerden, Azerbeidzjan, Arabieren en Baloch. Volgens meerdere jaarrapporten van Amnesty past het regime de doodstraf als instrument toe voor politieke onderdrukking van demonstrerende andersdenkenden en op leden van etnische bevolkingsgroepen die al lang op gespannen voet met het regime leven.

De meisjes op de zoroastristische school dragen vanwege de islamitische wet een hoofddoek.

Iran_Khamenei-Mullah

In het kort

  • Voor 1979 is Iran een constitutionele monarchie. Doordat de sjah de welvaart niet goed verdeelt, komt het volk in opstand. Een revolutie volgt, waarna religieuze leiders de macht overnemen.

  • In de Islamitische Republiek gelden de regels van de Koran. Iran heeft een democratisch stelsel, maar de Opperste Leider ayatollah Khamenei heeft vetorecht om alle beslissingen te herroepen.

  • Vrouwen hebben minder rechten in Iran, maar zijn wel opvallend actief in verschillende sectoren van de maatschappij. Homoseksualiteit is niet toegestaan, maar geslachtsoperaties wel.

  • De laatste jaren zijn er vaak protesten tegen het bewind van de ayatollah, maar een revolutie blijft uit.

  • In 2022 breekt opnieuw een opstand uit. Duizenden mensen protesteren voor meer vrijheid en gelijke rechten na de dood van de 22-jarige Mahsa Amini.

En je weet het!

Anderen het laten weten?

Ook interessant om te weten

Terug Meer weten?

NPO Kennis gebruikt functionele en analytische cookies voor website-optimalisatie en statistieken.

Meer weten?

Waarom cookies?

We plaatsten specifieke cookies om het gebruiksgemak voor je te vergroten. Ze helpen in functionaliteit en worden gebruikt om te zien of de website goed werkt. Zo kunnen we de site zo gebruiksvriendelijke en interessant mogelijk voor bezoekers maken. Hierbij verzamelen we geen gegevens die gebruikt kunnen worden om individuele gebruikers te volgen.

Functionele cookies

Cookies die er voor zorgen dat deze website goed functioneert.

NPO Kennis gebruikt cookies om ervoor te zorgen dat onze website naar behoren werkt. Zo gebruiken wij cookies voor:

  • Het onthouden van informatie die je invult op de verschillende pagina’s, zodat je niet steeds al je gegevens opnieuw hoeft in te vullen.
  • Het doorgeven van informatie van de ene pagina aan de volgende pagina, bijvoorbeeld als er een lange enquête wordt ingevuld.
  • Het opslaan van voorkeuren, zoals de taal, locatie, het gewenste aantal te tonen zoekresultaten, enzovoort.
  • Het opslaan van instellingen voor een optimale videoweergave, zoals de gewenste buffergrootte en de resolutiegegevens van je scherm.
  • Het uitlezen van je browserinstellingen om onze website optimaal op je beeldscherm te kunnen weergeven.
  • Het opsporen van misbruik van onze website en diensten, door bijvoorbeeld een aantal opeenvolgende mislukte inlogpogingen te registreren.
  • Het gelijkmatig belasten van de website, waardoor de site bereikbaar blijft.
  • Het aanbieden van de mogelijkheid om inloggegevens op te slaan, zodat je die niet elke keer opnieuw hoeft in te voeren.
  • het mogelijk maken om te reageren op onze websites.

Analytische cookies

Cookies waarmee wij het gebruik van de website kunnen meten.

Om te bepalen welke onderdelen van de website het meest interessant zijn voor onze bezoekers, proberen wij continu te meten - met behulp van de software van AT Internet - hoeveel bezoekers er op onze site komen en welke onderdelen het meest bekeken worden. Hiervoor gebruiken wij cookies.

Het is onderdeel van de (wettelijke) taak van de Nederlandse Publieke Omroep om te rapporteren over onze prestaties. Daarvoor is het nodig om webstatistieken bij te houden. Ook nemen wij deel aan het landelijke internetbereikonderzoek STIR. Hiervoor gebruiken wij cookies, zodat wij de browser kunnen herkennen en op die manier het aantal bezoekers van onze websites kunnen meten.

Van de informatie die wij zo verzamelen worden statistieken gemaakt. Deze statistieken geven ons inzicht in hoe vaak onze webpagina's bezocht worden, waar bezoekers de meeste tijd doorbrengen, enzovoort. Hierdoor zijn wij in staat structuur, navigatie en inhoud van de website zo gebruiksvriendelijk mogelijk te maken. De statistieken en overige rapportages kunnen wij niet herleiden tot personen.

Wij gebruiken cookies voor:

  • Het bijhouden van het aantal bezoekers op onze webpagina’s.
  • Het bijhouden van de tijdsduur die elke bezoeker doorbrengt op onze webpagina’s
  • het bepalen van de volgorde waarin een bezoeker de verschillende pagina’s van onze website bezoekt.
  • Het beoordelen welke delen van onze site aanpassing behoeven
  • Het optimaliseren van de website.

Meer informatie

Gedetailleerde informatie vinden over welke cookies we specifiek plaatsen is hier te vinden.