Wie was Nelson Mandela?

Wanneer zijn vader overlijdt in 1930 adopteert regent Jongintaba Dalindyebo de jonge Mandela en verhuizen zij, met zijn biologische kinderen, naar het wat meer ontwikkelde gebied Mqhekezweni. De regent leert Nelson hoe hij moet leiden, door hem bijvoorbeeld mee te nemen naar vergaderingen van de Thembu-raad. Op een kleine school naast het paleis leert Nelson Engels, Xhosa, geschiedenis en aardrijkskunde. Als 12-jarige leert hij van de ouderen in het dorp over de ongelijkheid in Zuid-Afrika, waar een minderheid van witten politieke heerschappij claimen en zij de meerderheid aan zwarten van hun rechten ontzeggen.

Op de universiteit studeert Mandela voor een bachelor in de kunsten, maar richt hij zich naast de verplichte vakken vooral op Rooms-Hollands recht. Hij wordt in zijn tweede jaar verkozen tot lid van de studentenraad (Student Representative Council). Vanwege slecht eten op de universiteit en te weinig invloed van de SRC, boycotten studenten de eerstvolgende verkiezingen en stapt Nelson uit solidariteit op. De universiteit ziet dit politiek activisme als werkweigering en schorst Mandela voor de rest van het jaar, tenzij hij weer voor de raad wil uitkomen. Wanneer hij terug naar huis gaat is Jongintaba woedend en beveelt hij Nelson om zijn beslissing terug te draaien. Een aantal weken later wil hij Nelson uithuwelijken, om vastigheid in zijn leven te garanderen. Mandela besluit deze uithuwelijking uit de weg te gaan, en vlucht in 1941 naar Johannesburg.

Eenmaal in Johannesburg werkt hij tijdelijk als beveiliger en als bediende, terwijl hij ondertussen via briefuitwisselingen zijn bachelor in de kunsten afrondt, om vervolgens een volledige universitaire studie in de rechten te beginnen. Deze studie zal hij pas in zijn jaren in gevangenschap voltooien. Al snel maakt hij kennis met het African National Congres (ANC) en in 1942 woont hij voor het eerst vergaderingen van die beweging bij. Het ANC is een anti-apartheidsbeweging die zich op dat moment richt op vreedzame tegenstand, bijvoorbeeld in de vorm van discussie en handtekeningenacties.

In 1944 trouwt Nelson met Evelyn Ntoko Mase, waarmee hij later vier kinderen zal krijgen. In datzelfde jaar richt hij de Youth League van het ANC op. Deze jeugdbeweging richt zich op het vergroten van het bereik van het ANC en gelooft dat agressievere methoden effectiever zijn. Ze gebruiken protestmethoden zoals boycots en stakingen. Vanaf 1949 zal het ANC de agressievere tactieken overnemen om tegen apartheid te protesteren, een systeem dat de extremistische Nasionale Party een jaar daarvoor invoert.

Deze Nederlanders, internationaal bekend als ‘de Boeren’, stichten een snel groeiende nederzetting waarvoor steeds meer voorzieningen nodig zijn. Hierdoor komen de boeren al snel in conflict met de inheemse volkeren: de San en Khoi. In een oorlog om meer land en vee worden deze volkeren onderdrukt en veelvuldig tot slaaf gemaakt. In de loop der jaren onderdrukken de Nederlanders meerdere volkeren zoals de Xhosa en de Zulu. De kolonie groeit landinwaarts doordat een minderheid van witten de meerderheid van zwarten weet te overmeesteren.

Pas in 1806 komen de Britten naar Zuid-Afrika en veroveren zij Kaapstad van de boeren. Twintig jaar later besluiten zij alle tot slaaf gemaakten vrij te laten. De Nederlanders nemen hier geen genoegen mee omdat slavenhandel volgens hen tot hun cultuur behoort. Ze vertrekken en stichten de twee republieken Transvaal en Oranjevrijstaat. Na een korte periode van rust blijken ook deze twee gebieden interessant voor de Britten omdat ze rijk zijn aan goud en diamanten. Lange oorlogen – de zogeheten Boerenoorlogen – volgen. Uiteindelijk winnen de Britten deze oorlogen in 1902. In 1910 worden de vier Britse kolonies samengevoegd in de Unie van Zuid-Afrika. Het hoort bij het Britse Rijk maar heeft wel een grote mate van zelfbestuur. In 1931 wordt Zuid-Afrika een zelfstandig land.

Waar al sinds het begin van de kolonisatie sprake is van ongelijkheid en segregatie wordt dit pas wettelijk doorgevoerd in 1948. Na verkiezingen – uitsluitend voor witten – wint de Nasionale Party, bestaande uit witte Afrikaners die van de Boeren afstammen. Zij pleiten voor een systeem van rassenscheiding en voeren wetten door om dit te verwezenlijken. Burgers worden in de wet opgedeeld in raciale categorieën. De invoering van apartheid, vormgegeven door Amsterdammer Hendrik Verwoerd, bepaalt onder andere dat 'witten' en 'zwarten' gescheiden moeten wonen, sporten, zwemmen en liefhebben.

Verder introduceert deze wet de komst van gescheiden restaurants, kerken, bussen, scholen en andere openbare voorzieningen. Bovendien hebben zwarten geen stemrecht en zijn hun voorzieningen vaak inferieur aan die van witten. Deze rassenscheiding gaat niet alleen om wit en zwart. Ook andere kleurlingen en Aziaten worden als niet-wit beschouwd en ingedeeld. Zwarten staan onderaan, kleurlingen zouden volgens de machthebbers iets meer 'ontwikkeld' zijn en Aziaten staan bovenaan de onderkant van de ladder.

In 1962 reist Mandela in het geheim naar Marokko, Europa en Londen om militaire training te ontvangen en geld te werven voor militaire doeleinden. Eenmaal terug in Zuid-Afrika wordt hij opgepakt en veroordeeld tot vijf jaar gevangenschap wegens het illegaal verlaten van Johannesburg. Tijdens deze hechtenis pakt de regering veel andere belangrijke ondergedoken ANC-leden op terwijl zij plannen realiseren voor een aanval op de staat. In de Rivonia-zaak worden zij – ook Nelson Mandela – allemaal tot levenslange verbanning veroordeeld op Robbeneiland. Een eiland niet ver van de kust van Kaapstad, dat sinds de komst van de Nederlanders is gebruikt als gevangenis, en later ook wordt gebruikt ter isolatie van mensen met lepra of psychische stoornissen. Ongewenste personen in de maatschappij worden naar dit eiland verbannen.

Het ANC wordt na deze verbanning een verboden beweging. Winnie Mandela blijft aan het thuisfront voor hun twee kleine dochters zorgen en zet zich bij het ondergedoken ANC in voor afschaffing van apartheid. Zij zal in de loop der jaren steeds vaker haar radicalere gezicht laten zien. 

In een kleine cel op Robbeneiland zit Mandela 18 jaar vast. Als zwarte politiek gevangene heeft hij weinig rechten of voorzieningen, niet eens een fatsoenlijk bed of een wc. Vaak wordt hij afgezonderd van de andere gevangenen en er is weinig menselijk contact. In de eerste paar maanden van zijn gevangenschap mag hij slechts een keer in de 6 maanden een bezoeker of brief ontvangen. Hij brengt zijn dagen door met wat sportoefeningen, schaken en kan later via briefuitwisselingen met de Universiteit van Londen een bachelor in de rechten voltooien.

Ook als gevangene probeert Mandela op te komen voor zijn rechten en ontbreekt het hem niet aan solidariteitsgevoel. Vaak organiseert hij (honger)stakingen om onrecht aan te kaarten en onderhandelt hij met bewakers of opzichters. Wanneer de gevangenen op Robbeneiland arriveren moeten alle zwarte gevangenen verplicht een korte broek dragen. Na voortdurend protesteren vindt Mandela plots een lange broek in zijn cel. Wanneer hij echter merkt dat zijn lotgenoten niet dezelfde behandeling ontvangen stuurt hij de broek direct terug.

In 1982 worden Mandela en andere gevangen naar de Pollsmoor-gevangenis in Kaapstad verplaatst, vermoedelijk om onderhandelingen met de regering mogelijk te maken. In 1985 krijgt Nelson een aanbod van de president P.W. Botha: hij zal worden vrijgelaten als de gewapende demonstraties van het ANC zullen stoppen. Mandela wijst dit aanbod af, omdat hij weet dat zijn vrijlating niet betekent dat de apartheid ook wordt afgeschaft. Daarnaast zal door de toenemende internationale druk zijn vrijlating niet lang meer duren. Mandela weigert meerdere keren een vergelijkbaar aanbod, omdat hij van de regering de gewapende demonstraties moet stoppen. Wereldwijd groeit Nelson Mandela uit tot het icoon van verzet tegen de apartheid.

Pas in 1990 wil de regering – onder leiding van de nieuwe president Frederik Willem de Klerk – Nelson vrijlaten, zonder daar veel eisen tegenover te stellen. De Klerk kondigt in het parlement zijn beslissing aan om Nelson Mandela en andere aanhangers van het ANC en PAC vrij te laten, en de ban op deze bewegingen op te heffen. 

De Klerk staat open voor onderhandelingen en is welwillender dan P.W. Botha om met Mandela te werken aan de afschaffing van apartheid. Na 27 jaar gevangenschap komt de 71-jarige Nelson Mandela op vrije voeten. Direct na zijn vrijlating verzoekt hij dringend om protesten tegen de Zuid-Afrikaanse regering niet stil te leggen. Het ANC zal pas stoppen met de agressieve protesten als de zwarte meerderheid stemrecht ontvangt. Dit is slechts mogelijk met een verandering in de grondwet.

In 1991 wordt Mandela president van het ANC. Als gerespecteerd vaderfiguur moedigt hij het volk succesvol aan tot kalmte. Ondertussen blijft Mandela onderhandelen met president De Klerk, om de eerste multiraciale verkiezingen tot stand te brengen. In 1993 ontvangen Mandela en De Klerk de Nobelprijs voor de Vrede, omdat zij gezamenlijk een einde aan apartheid hebben gemaakt en daarmee verdere escalatie van bloederige demonstraties en gevechten weten te voorkomen.

Het jaar erop kent Zuid-Afrika de eerste echte democratische verkiezingen, waarbij Nelson Mandela naar verwachting aan het langste eind trekt. Op 10 mei 1994 is de inwijding van de eerste zwarte president van het land een feit. Aan zijn zijde als vicepresident staat De Klerk.

Naast verzoening richt de regering zich op economisch herstel door huisvesting, gezondheidszorg en het creëren van nieuwe banen te financieren. Verder fungeert Nelson als internationaal icoon voor vrede en leiderschap. Hij is dan ook vaak te vinden rondom popidolen, modellen en koninklijke en politieke leiders.

Op persoonlijk vlak verandert er veel in Nelsons leven. In 1995 ontslaat hij zijn vrouw Winnie als minister van Cultuur, Wetenschap en Technologie, omdat zij te veel radicale voorkeuren vertoont. Ze is vermoedelijk betrokken bij meerdere halsbandmoorden en de moord op de 14-jarige Stompie Seipei. Daarnaast heeft zij tijdens Nelsons gevangenschap meerdere affaires. Nelson en Winnie scheiden een jaar na haar ontslag. Twee jaar later trouwt hij met Graça Machel.

In 1997 treedt Mandela na één termijn regeren af als president van Zuid-Afrika. Ook na het presidentschap blijft Nelson Mandela fungeren als belangrijk icoon. Zo sticht hij onder andere de Nelson Mandela Foundation die scholen en gezondheidsklinieken bouwt. Daarnaast lanceert hij een campagne om bewustzijn voor AIDS/HIV te creëren, een ziekte die in Zuid-Afrika veelvoorkomend is. Ook Mandela’s zoon zal aan deze ziekte overlijden. Mandela publiceert ook meerdere boeken, waaronder Nelson Mandela: The Struggle is my Life (De Worsteling is Mijn Leven) en de autobiografie Long Walk to Freedom. (De Lange Weg Naar de Vrijheid).

In 2005 besluit Nelson terug te treden uit zijn publieke leven, en zich terug te trekken in het rustige Qunu. Hoewel Mandela geen publiekelijk boegbeeld meer is zet hij veel van zijn liefdadigheidswerk wel voort. Onder het motto “Don’t call me, I’ll call you” is hij voor een selecte groep nog bereikbaar.

Even is hij nog publiekelijk te zien tijdens het wereldkampioenschap voetbal in Zuid-Afrika. De daarop volgende jaren is het icoon almaar vaker in het ziekbed te vinden met ademhalingsproblemen, mogelijk veroorzaakt door de jaren in ballingschap waarin hij tuberculose opliep. Op 5 december 2013 overlijdt Nelson Mandela op 95-jarige leeftijd.