Welke sporters strijden tegen racisme?

Ja, al tijden wordt er in Amerika en Europa anders omgegaan met sporters van kleur. Als in 1865 de slavernij in de Verenigde Staten is afgeschaft, mogen ook zwarte mensen aan topsport doen. Eind negentiende eeuw duiken de eerste zwarte kampioenen in Amerika op. Vaak kleinzonen of zelfs nog zonen van ex-slaven. Zij hebben het niet makkelijk.

De eerste zwarte fietskampioen komt uit deze tijd, eind 19e eeuw. Marshall 'Major' Taylor krijgt van het witte gezin waar zijn vader voor werkt een fiets en ontpopt zich als de snelste man bij het baanwielrennen. De wedstrijden moeten een hel voor hem zijn: Taylor wordt uitgescholden en bekogeld. Een witte concurrent probeert hem zelfs te wurgen op de baan.

Het duurt tot 1947 voor er voor het eerst een gemengd honkbalteam op het veld staat. Jackie Robinson is de eerste zwarte Amerikaan die het veld van de Brooklyn Dodgers betreedt. Alle andere spelers zijn wit, net als op alle andere velden. De coach weet dat het een omstreden beslissing is. Hij kiest daarom niet de beste honkballer, maar iemand die mentaal het sterkst is om de rassenscheiding in de sport te doorbreken.

Ook de bokser Mohammed Ali speelt een belangrijke rol in de strijd tegen ongelijke behandeling. Hij is snel in de boksring, maar hij heeft ook een vlotte babbel. Hij verzet zich tegen racisme, binnen en buiten de ring. Een sprekende anekdote gaat over een restaurantbezoek nadat hij goud heeft gewonnen op de Olympische Spelen in 1960. “We don't serve negro's”, zegt de serveerster: we serveren geen negers. “I don't eat them either, so give me a couple of hamburgers.” zou Ali hebben geantwoord: ik eet ze ook niet, dus geef mij een paar hamburgers. Met zijn vlotte babbel verzet hij zich bijna als een rapper voor elke microfoon tegen de ongelijke behandeling van de zwarte bevolking.

Naast de geweldloze 'Civil Rights Movement' van Martin Luther King ontstaat de Black Power-beweging, geïnspireerd door o.a. Malcolm X, voor wie de veranderingen niet snel genoeg gaan en geweld ook een optie is om gelijke burgerrechten voor de zwarte Amerikanen af te dwingen. Zwarte sporters dreigen de Olympische Spelen van Mexico 1968 te boycotten.

De boycot gaat niet door, maar de Amerikaanse sprinters Tommie Smith en John Carlos gebruiken het podium van de Spelen wel om aandacht te vragen voor de misstanden in hun land. Letterlijk. Bij de medaille-uitreiking – Smith wint goud, Carlos brons – brengen zij met hun gebalde vuist in een zwarte handschoen de Black Power-groet tijdens het Amerikaanse volkslied. "Die vlag vertegenwoordigde mij niet," kijkt Smith later terug. "Toen het volkslied begon, keek ik niet naar de grond. Ik bad het 'Onze Vader', met gebogen hoofd maar met gebalde vuist. Ik droeg een zwarte handschoen in de naam van Black Power. Ik stond op sokken als teken van armoede."

Hun daad van verzet blijft niet zonder gevolgen. De atleten worden uit het Olympisch dorp gezet, geschorst door de Amerikaanse atletiekbond en ze ontvangen doodsbedreigingen. Eerherstel volgt pas bijna vijftig jaar later officieel als de Amerikaanse president Barack Obama hen ontvangt op het Witte Huis.

Het Nederlands elftal is tot 3 april 1960 helemaal wit. Maar op die dag debuteert Humphrey Mijnals voor Oranje in het Olympisch Stadion in een wedstrijd tegen Bulgarije. Maar ook dan nog is racisme duidelijk te merken. “Vuile vieze zwarte, ga terug naar je land,” sist Abe Lenstra – de grote ster van die tijd – tegen Mijnals tijdens een wedstrijd. En ook komt het voor dat het publiek hem uitjouwt. Toch zal hij bij voetballiefhebbers vooral bekend blijven vanwege zijn omhaal, waarmee hij een bal van het doel wegschopt in de wedstrijd tegen Bulgarije.

Pas 19 jaar na Mijnals, in 1979, krijgt Oranje weer een gekleurde speler in het team: de Molukse Simon Tamahata. En in de jaren ’80 breekt een nieuwe generatie Surinaamse spelers door in het profvoetbal, denk aan Ruud Gullit, Frank Rijkaard en Gerald Vanenburg. Anders dan Mijnals zijn zij in Nederland geboren. De sfeer in de stadions is begin jaren tachtig grimmig. Van de tribunes klinken oerwoudgeluiden. Er worden bananen op het veld gegooid. Gullit kan zich er niet druk om maken: "Ik ga alleen maar beter spelen."

Pas bij de generatie daarna zie je een bewustwording die in de verte doet denken aan de jaren zestig in Amerika. De Ajacieden Clarence Seedorf, Edgar Davids, Patrick Kluivert, Winston Bogarde en Michael Reiziger plaatsen zich met Oranje voor het EK 1996. Echt gelijkheid is er overigens nog niet, want 1996 blijkt dat de zwarte spelers minder krijgen betaald dan spelers als Blind en de broertjes De Boer. En hoewel op het sportveld een mix is ontstaan van mensen met verschillende afkomsten, is in de trainers- en bestuurderswereld nog weinig diversiteit.

Nee, zeker niet. In 2019 legt een scheidsrechter in Nederland een wedstrijd stil vanwege racisme. Excelsiorspeler Ahmad Mendes Moreira krijgt racistische leuzen naar zijn hoofd tijdens een wedstrijd tegen FC Den Bosch. Het incident maakt veel los. Alle wedstrijden in het weekend erna starten met een minuut stilte. Clubs en spelers spreken zich op die manier samen uit tegen racisme.

Meer dan ooit kunnen sporters via de media de publieke opinie beïnvloeden. En zij pakken die rol steeds meer op. Bijvoorbeeld in 2016, als American Footballer Colin Kaepernick knielt tijdens het spelen van het volkslied. Dit doet hij om de Black Lives Matter-beweging te steunen in hun protest tegen politiegeweld en discriminatie.

Kaepernick wordt ontslagen door de National Football League, maar zijn actie heeft wel effect. Andere spelers volgen zijn voorbeeld, in binnen- en buitenland. Over de hele wereld wordt er gesproken over racisme. Niet alleen bij American Football, van basketbal tot tennis en van voetbal tot Formule 1. Sporters spreken zich uit of weigeren zelfs om bepaalde wedstrijden te spelen. Door te knielen geven sporters aan dat het ook nu nog nodig is om te blijven strijden tegen racisme.