Waarom noemde Nederland de koloniale oorlog in Indonesië ‘politionele acties’?

Indonesië is lange tijd een Nederlandse kolonie geweest onder de naam Nederlands-Indië. Tot aan de Tweede Wereldoorlog breidt Nederland zijn invloed op de Indonesische eilanden steeds verder uit. Maar de roep om onafhankelijkheid wordt steeds groter.

De nationalistische gevoelens worden tijdens de Japanse bezetting in de Tweede Wereldoorlog alleen maar sterker. De belangrijkste groep nationalisten is de Indonesische Nationalistische Partij van Soekarno. Hij roept op 17 augustus 1945, twee dagen na de overgave van Japan, de Indonesische onafhankelijkheid uit: de Republiek Indonesië is geboren.

Nederland erkent de Indonesische onafhankelijkheid eerst niet. Onderhandelingen tussen Indonesië en Nederland mislukken en de spanning loopt op. De Nederlandse staat wil daarom met militaire actie orde op zaken stellen. Vanuit Nederlandse kant wordt dit de eerste 'politionele actie' genoemd. Deze begint op 21 juli 1947 en is erop gericht de delen van Java en Sumatra te heroveren die zijn ingenomen door de troepen van Soekarno.

Zowel in Nederland als vanuit de Verenigde Naties klinkt flinke kritiek op het gewelddadige militaire ingrijpen. In Amsterdam vinden enkele massale demonstraties tegen de acties plaats. Onder druk van de Verenigde Naties wordt op 5 augustus 1947 een wapenstilstand afgekondigd.

Nieuwe onderhandelingen leveren niets op. Ondertussen blijven verschillende gewapende nationalistische groepen de Nederlandse troepen in Indonesië bestoken met guerrilla-acties. Nederland besluit nog een tweede 'politionele actie' te beginnen in december 1948. Soekarno en andere leiders van het onafhankelijke Indonesië worden gevangen genomen. Maar ook deze keer wordt de actie afgeblazen onder druk van de Verenigde Naties. Op 27 december 1949 erkent Nederland uiteindelijk de Indonesische onafhankelijkheid.

De twee 'politionele acties' zijn onderdeel van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog tussen 1946 en 1949. Maar de Nederlandse regering wil in die tijd niet spreken van oorlog. In de toenmalige opvatting vond oorlog uitsluitend tussen twee staten plaats en Nederland wilde Indonesië niet erkennen als staat.

Nederland kiest voor het veel vriendelijker klinkende ‘politionele acties’, alsof het gaat om een actie van de politie om Nederlands-Indië weer onder controle te krijgen. Daarmee werkt de term verhullend. Het moffelt een pijnlijke realiteit weg: een bloedige, door Nederland begonnen, koloniale oorlog. Nederland creëert met de term ‘politionele acties’ een beeld van zichzelf als de bevrijder, in plaats van de agressor.

Tijdens en rondom de ‘politionele acties’ hebben Nederlandse soldaten oorlogsmisdaden begaan, die de Nederlandse regering lange tijd heeft ontkend en weggewuifd. Een paar jaar na de gebeurtenissen onderzoeken twee juristen in opdracht van de Nederlandse staat de oorlogsmisdaden van Nederlanders in Nederlands-Indië. Maar de regering besluit de bevindingen niet openbaar te maken.

In 1969 zorgt een uitzending van het VARA-programma Achter Het Nieuws voor grote opschudding. Oorlogsveteraan Joop Hueting vertelt als een van de eersten openlijk over de oorlogsmisdaden die de Nederlanders hebben begaan, zoals martelingen, verkrachtingen, het neerschieten van krijgsgevangenen en het doorzeven met kogels van kampongs. Andere Indië-veteranen nemen Hueting zijn onthullingen niet in dank af: hij moet met zijn gezin onderduiken vanwege doodsbedreigingen.

Het interview maakt zoveel los dat de Tweede Kamer de regering om opheldering vraagt. Een historicus maakt in een eerste inventarisatie, de ‘Excessennota’, melding van tientallen misstanden. Maar de regering blijft spreken van ‘excessen’ – uitzonderingen – in plaats van ‘oorlogsmisdaden’ en ziet niets in een uitgebreider onderzoek.