Hoe regeerde Nederland over Nederlands-Indië?
Hoe regeerde Nederland over Nederlands-Indië?
Laatste update: 31-10-2024
Ruim 450 jaar strijden Engelsen, Portugezen en Nederlanders om de macht op de Indische eilandengroep. Inzet is het alleenrecht op de handel in dure specerijen als kruidnagel en nootmuskaat. De Nederlanders worden in 1816 uiteindelijk de baas; de kolonie Nederlands-Indië is een feit. Wat zijn de gevolgen?
Wat gebeurt er als Nederlands-Indië wordt gekoloniseerd?
De kolonisatie van Nederlands-Indië gaat stap voor stap. Vanaf de zeventiende eeuw varen Hollandse koopvaardijschepen onder de vlag van de VOC naar de Indische archipel. Dit grote gebied met duizenden eilanden is dan al veroverd door sterke zeenaties als Portugal, Spanje en Engeland. Hun veroveringen in de 16e eeuw zijn onderdeel van een wereldwijde strijd om de alleenheerschappij. De komst van Nederland als nieuwe concurrent leidt tot militaire acties en koloniale oorlogen die in de daaropvolgende eeuwen honderdduizenden mensen het leven kost. Uiteindelijk wint de VOC die strijd en verwerft het in de 18e eeuw een handelsmonopolie. De aanwezigheid van de Nederlanders wordt prominenter: ze bezetten grond op Java. Na de ondergang van de VOC in 1800 vallen die gebieden in handen van de Nederlandse staat.
Door haar militaire kracht en de daarmee gepaard gaande onderdrukking kan Nederland economische en politieke macht uitoefenen in dit verre land. Exploitatie van de rijkdommen is daarbij het belangrijkste doel. Bij de overheersing maakt Nederland gebruik van plaatselijke vorsten; net zoals de koloniale machten dat vóór hen deden. Zij verdienen geld aan de uitbuiting van hun landgenoten. Bijvoorbeeld bij de invoering van een Landrentestelsel; een vorm van belasting inning. De boeren moeten voortaan maar liefst 2/5e deel van hun opbrengsten afstaan. De plaatselijke vorsten leggen daar nog een deel bovenop. Ook verliezen landeigenaren hun landerijen, die vervolgens worden verhuurd aan Europeanen en Aziaten.
De Javaanse bevolking komt tegen deze corruptie en uitbuiting in opstand. Een bloedige strijd volgt, die bekend komt te staan als de Java-oorlog (1825-1830). De beter bewapende Nederlanders slaan uiteindelijk de opstand neer. In 1830 is de oorlog voorbij. Aan Nederlandse kant zijn zo’n 8.000 militairen gesneuveld. De verliezen onder de Indonesische bevolking zijn vele malen hoger.
Om de orde te herstellen stuurt koning Willem I gouverneur Johannes van den Bosch naar Nederlands-Indië. Van den Bosch voert het Cultuurstelsel in, waarmee hij het Landrentestelsel vervangt. Javaanse boeren die goederen verbouwen zoals koffie, suiker en tabak, moeten voortaan 1/5e deel van hun producten afstaan. Die producten zijn bestemd voor de Nederlandse markt. Wie geen land heeft, werkt twee maanden voor de regering.
Elke boer staat een vijfde van opbrengsten af aan de Nederlandse schatkist.
Hoe is het leven voor de gewone man?
Voor de oorspronkelijke bevolking is het leven in de kolonie zwaar. De mensen die op het land werken worden de koelies genoemd. Ze worden niet als gelijkwaardig aan de Nederlanders gezien. De arbeiders krijgen weinig geld, en geen pauzes.
De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
De bevolking bestaat uit grofweg drie groepen: Europeanen, oosterlingen - zoals Chinese en Japanse landeigenaren - en oorspronkelijke bewoners. Elke groep heeft een eigen status, met bijbehorende rechten en plichten. Het is de bedoeling dat tussen de groepen weinig contact is, laat staan op het gebied van liefde en vriendschap - de rangorde is leidend. Toch gaan sommige mensen uit verschillende groepen relaties aan. Soms stiekem, maar soms ook openlijk. Er ontstaat een vierde groep: Indo-Europeanen.
Er zijn in het land twee bestuurlijke niveaus: de Nederlandse overheersers zijn de baas, maar de oorspronkelijke vorsten hebben ook nog wat te zeggen over de bevolking. Het leven voor de arbeiders is ingewikkeld: ze moeten aan de ene kant herendiensten uitvoeren voor de vorst én aan de andere kant producten afstaan aan de Nederlanders volgens het cultuurstelsel - ze worden dus aan twee kanten uitgeknepen. Door die dubbele organisatie lukt het Nederland om als relatief klein land een gigantisch eilandenrijk te besturen.
Nederland bestuurt als kleine mogendheid een gigantisch eilandenrijk. Hoe dan?
Wat verandert Nederland in de kolonie?
In Nederland komt kritiek op de uitbuiting in Nederlands-Indië. Het parlement stelt steeds meer vragen over de omgang met de Indiërs - onder meer door het boek Max Havelaar van Multatuli, dat een aanklacht is tegen het koloniale systeem. In 1860 schaft het Nederlandse parlement de slavernij af in Nederlands-Indië. Het Cultuurstelsel zal 10 jaar later volgen.
"De Nederlanders willen de bevolking 'verheffen'."
Eind 19e eeuw komt Nederland met een nieuw beleid: de Ethische Politiek. Nederland gaat het als zijn taak zien om om niet alleen economisch te profiteren van de Indonesische bevolking, maar die ook te 'ontwikkelen'. De kolonie is op dat moment goed voor 1/3e van de Nederlandse schatkist, maar van dat geld komt vrijwel niets ten goede aan Nederlands-Indië. Er worden scholen en ziekenhuizen opgericht en er komen regels tegen uitbuiting op de plantages. Maar de ongelijke machtsverhoudingen en vooroordelen blijven bestaan.
Een indirect gevolg is het aanwakkeren van het Indonesische nationalisme. Door het verbeterde onderwijs kunnen inwoners zichzelf ontwikkelen en daarmee ook hun ideeën over een nationaal bewustzijn. Sommigen zien daarbij een toekomstige samenwerking met de Nederlanders, anderen wijzen die juist af. De heropleving van de islam als godsdienst van de Indonesische bevolking versterkt het nationalisme. Het islamitische geloof, dat haaks staat op het calvinisme van de Nederlanders, geeft hen een eigen identiteit.
Als in de jaren 30 van de twintigste eeuw de beurscrisis uitbreekt en vele Indonesische arbeiders hun baan verliezen, neemt de onvrede toe. Er breken verschillende opstanden uit. De toekomstige president Soekarno speelt hierin een belangrijke rol: als activist pleit hij voor een onafhankelijk Indonesië met Jakarta als bestuurlijk centrum.
Onderweg naar een onafhankelijk Indonesië.
Na de Japanse bezetting tijdens de Tweede Wereldoorlog roept Soekarno in 1945 de Indonesische onafhankelijkheid uit. De Nederlanders willen de kolonie behouden en hard optreden volgt. De oorlog is gewelddadig en bloedig. Onder druk van de internationale gemeenschap breekt Nederland de operatie af en erkent het rond de kerstdagen van 1949 Indonesië als onafhankelijke republiek.
Bekijk in deze video hoe de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd verliep.
In het kort
In 1816 koloniseert Nederland na eeuwen van handel de Indische archipel.
Om de kolonie winstgevend te maken voert Nederland in 1830 het Cultuurstelsel in, waarbij de bevolking 1/5e van de landbouwopbrengsten afstaat.
De bevolkingsopbouw in Nederlands-Indië kent een sterke hiërarchie: eerst de Europeanen, dan oosterlingen en ten slotte de oorspronkelijke bevolking. Kinderen geboren uit Europeanen en inlanders zijn Indo-Europeanen.
Vanaf begin twintigste eeuw erkent de regering de uitbuiting in Nederlands-Indië. Ze voeren de Ethische Politiek in: er komt onderwijs, gezondheidszorg en meer rechten voor de oorspronkelijke bevolking.
In de praktijk blijft uitbuiting bestaan. Dat wakkert het nationalisme aan. De bevolking verzet zich tegen het gezag.
Na de Tweede Wereldoorlog roept Soekarno de Indonesische onafhankelijkheid uit. Na een bloedige strijd erkent Nederland in 1949 de Republiek Indonesië.
En je weet het!
Anderen het laten weten?