Hoe zorgde de wc voor een revolutie in hygiëne?
Hoe zorgde de wc voor een revolutie in hygiëne?
Laatste update: 15-08-2022
Je gebruikt het elke dag en hebt waarschijnlijk nog nooit over het ontstaan nagedacht: een toilet, aangesloten op een goedwerkende riolering. In onze moderne maatschappij is het ondenkbaar dat de drollen door de grachten drijven of dat je in een beerput je behoefte moet doen. Dat was vroeger wel anders. Wat hebben we aan hygiëne te danken?
Redacteur: Anique Gijsberts
Hoe werd vroeger over hygiëne gedacht?
Het idee dat een goede hygiëne belangrijk is, is al eeuwenoud. De oude Grieken geloven al in Hygieia, de godin van de gezondheid, properheid en hygiëne. Zij moet waken over de gezondheid van mensen. Het besef dat hygiëne en gezondheid iets met elkaar te maken hebben is er dus al wel, maar pas eeuwen later ontdekken onderzoekers hoe hygiëne en het ontstaan van ziektes met elkaar samenhangen.
Al bij de Romeinen is sprake van een (soort van) riool. Tot dan toe is daar niet per se behoefte aan: mensen leven over het algemeen in kleine groepen, en daardoor is er altijd voldoende mogelijkheid om de behoefte ergens op een afgelegen plek in de natuur te doen. In de Romeinse steden is deze mogelijkheid er niet altijd. Daarom bedenken zij een riool dat ontlasting afvoert naar de rivier de Tiber. Het open riool heeft een groot nadeel: de stank.
Elkaar besnuffelen
Wist je dat jouw toetsenbord 200 keer meer bacteriën bevat dan een wc-bril? Leer alles over toiletten en hygiëne in deze legendarische aflevering van Theo & Thea.
Lang heerst de gedachte dat deze stank de oorzaak is van ziektes als cholera. Helemaal geen gek idee: overal waar die ziekte heerst, hangt de geur van miasma - rottend vlees. Pas als het besef komt dat niet de stank, maar hele kleine beestjes de oorzaak zijn van de besmettelijke ziektes, komt het afschaffen van de open riolen in beeld.
Hoe wordt ontdekt dat hygiëne en ziektes met elkaar te maken hebben?
Een belangrijke ontdekking die het begrip van ziektes en hoe die zich verspreiden beïnvloedt, is de uitvinding van de microscoop, door de Hollander Antoni van Leeuwenhoek in 1674. Als lakenkoopman leert hij zichzelf glasslijpen en -blazen. Door een glas op een bepaalde manier te slijpen krijgt hij het voor elkaar om dingen tot vijfhonderd keer te vergroten: de microscoop is geboren. Van Leeuwenhoek gaat met zijn ontdekking aan de slag en ziet dingen die tot dan toe nog niet zijn gezien: "kleine dierkens", noemt hij ze. Hij ziet zaadcellen en bacteriën, die de bouwstenen van leven blijken te vormen.
"Niet lezen, kijken. Een uitvinding die dat mogelijk maakt is de lens."
Twee eeuwen later ontdekt Robert Koch met behulp van experimenteel onderzoek dat bacteriën, die hij laat groeien door bacillen uit de longen van een zieke cavia te halen, een gezonde cavia ziek kunnen maken. Het leidt tot het besef dat bacteriën en virussen besmettelijke ziektes kunnen veroorzaken.
Virussen en bacteriën kunnen je allebei ziek maken. Wat is het verschil tussen die twee?
Hoe zag het riool eruit voor onze moderne riolering?
In sommige landen kan een slechte, overbelaste of ontbrekende riolering nog altijd voor dodelijke epidemieën zorgen. Dat is in Nederland gelukkig verleden tijd, maar ook hier is het riool zoals we dat nu kennen er helemaal zo lang nog niet.
Een goedwerkend riool is nog niet overal vanzelfsprekend. In de miljoenenstad Mumbai leveren veel mensen hun grote boodschap af aan het strand.
Voor die tijd, is de beerput een belangrijk alternatief voor het huidige toilet. Omdat stadsbesturen het belangrijk vinden dat het water in de stad enigszins schoon blijft (bijvoorbeeld voor het wassen en drinken, maar ook voor het brouwen van bier), stellen zij het gebruik van beerputten op een gegeven moment verplicht: grote putten (beer betekent poep) die worden ingegraven in kelders en tuinen. Op zich een prima oplossing, maar de aanleg van een beerput is duur en ook het verschonen (de putten moeten eens in de ongeveer vijf jaar geleegd worden) kost veel geld.
Die beerput blijkt dan ook niet altijd de beste oplossing. De slechte economie zorgt ervoor dat het aantal beerputten in de achttiende eeuw sterk afneemt. De belangrijkste, niet zo hygiënische alternatieven zijn secreetgoten of een directe afvoer in het grachtenwater.
De grachten van verschillende Nederlandse steden zijn nog lang een open riool, ook al is dat meestal verboden. In de tijd van de industrialisatie komt ook nog eens het fabrieksafval in de grachten terecht. Het resultaat: stinkende, walmende grachten die middenin grote, drukke stadswijken staan.
Darmziekten kunnen genezen worden door middel van darmbacteriën. Daar houdt de ‘poepbank’ zich mee bezig.
Hoe zorgen wc’s voor een hygiënerevolutie?
Het gebrek aan hygiëne en schoon drinkwater zorgt voor veel uitbraken van verschillende besmettelijke ziektes. Vooral in onze hoofdstad, die dan sowieso al als erg vies bekendstaat, gaat het een aantal keer flink mis. Uiteindelijk leiden drie grote uitbraken van cholera in de negentiende eeuw in Amsterdam tot het besef dat er iets moet gebeuren. De meest stinkende grachten worden gedempt, maar nog belangrijker: er ontstaat aandacht voor een duurzamere oplossing. In 1870 komt die er, met de aanleg van een rioleringssysteem. Hoewel er nog geen waternetwerk ligt in Amsterdam, biedt het Liernurstelsel een prima oplossing.
De Amsterdamse grachten fungeerden vroeger als open riolering en dat bracht natuurlijk veel stank met zich mee.
Maar ook dat blijft niet werken zoals gehoopt. Bovendien zijn de reparaties aan het systeem erg kostbaar. In 1906 besluiten politici dat het anders moet: het riool zoals we het nu kennen doet zijn intrede. Toch duurt het nog vele decennia tot alle panden in Amsterdam zijn aangesloten op het riool. Pas als ook de grachtenpanden in 1987 op het riool worden aangesloten, komt het afvalwater niet langer meer in de grachten terecht.
"Zelfs in de grootste poeppomp van Den Haag zijn de drollen ver te zoeken."
Zijn we wel vies genoeg?
Moeten we elke bacterie bestrijden met liters zeep? En wat gebeurt er als we dat niet doen? voor dit experiment wast Katja Schuurman zich een week niet.
In het kort
Het idee dat een goede hygiëne belangrijk is, is al eeuwenoud. De oude Grieken geloven al in Hygieia, de godin van de gezondheid, properheid en hygiëne. Zij moet waken over de gezondheid van mensen.
Een belangrijke ontdekking die het begrip van ziektes en hoe die zich verspreiden beïnvloedt, is de uitvinding van de microscoop. Antoni van Leeuwenhoek ziet 'kleine dierkens' (zaadcellen en bacteriën) die de bouwstenen van leven blijken te vormen.
Vóór de aanleg van de moderne riolering blijft het water in de stad enigzins schoon door het gebruik van beerputten. Maar door de slechte economie neemt het aantal (dure) beerputten af en volgt een directe afvoer in de grachten. Die dienen lange tijd als open riool.
Na een aantal grote cholera-uitbraken in de negentiende eeuw worden de meest stinkende grachten in Amsterdam gedempt. in 1906 ontstaat het rioolsysteem maar het duurt nog decennia tot alle panden zijn aangesloten.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
