Wie was Reinbert de Leeuw?
Wie was Reinbert de Leeuw?
Laatste update: 26-04-2024
Componist, pianist en dirigent Reinbert de Leeuw (1938 - 2020) stond bekend om zijn toewijding, compassie en totale overgave voor de moderne muziek. Hij was een bevlogen ambassadeur van eigentijdse muziek en maakte die toegankelijk voor een breed publiek. Wanneer brak hij door en wat fascineerde hem?
Redacteur: Tess de Bruijn
Wie was Reinbert de Leeuw?
De Amsterdammer wordt in 1938 geboren en begint op zijn zesde met pianoles. Op zijn tiende maakt hij zijn eerste composities. Grote ambities heeft hij nooit gehad, zegt hij zelf: “Ik wilde gewoon de muziek in zonder dat ik echt een doel had.” Het is het componeren dat hem al op zijn tiende fascineert. Wat betekenen noten en hoe maak je muziek?
De Leeuw studeert zowel theorie als piano aan het Conservatorium van Amsterdam. Daarna volgt hij de studie van compositie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. In die tijd raakt hij gefascineerd door musici uit de periode 1880-1913, zoals Franz Liszt, Erik Satie en Charles Ives. "Die vrijheid en dat alles kan in de muziek. Het gevoel van: deze muziek gaat niet over dwang, over verbieden, maar over vrijheid. Dat moment zal ik nooit vergeten."
In de jaren 60 en 70 breekt Reinbert de Leeuw door bij het grote publiek met zijn interpretaties van het werk van de door hem bewonderde Franse componist Erik Satie. De Leeuws versies van Satie’s Gymnopedies zijn traag en langzaam en mede daardoor uniek. Volgens hem moet het werk van Satie ook traag gespeeld worden. De muziek is statisch en staat haaks op het eind van de dynamisch negentiende eeuw waarin ze geschreven zijn. Volgens De Leeuw wil Satie hiermee de tijd stilzetten. Het geven van een eigen invulling aan stukken zal De Leeuw heel zijn leven kenmerken.
Hoe zet Reinbert de Leeuw de moderne klassieke muziek op de kaart?
Als de dirigent van het Concertgebouworkest op 17 november 1969 het concert inzet, klinkt er geen orkest, maar een kabaal van rateltjes en toeters. Het is een protestactie van een groep jonge componisten, onder wie Reinbert de Leeuw, die zich verenigen onder de naam Aktie Notenkraker. De jonge componisten zijn het niet eens met de gang van zaken bij het Concertgebouworkest en vinden dat de programmering flink aan vernieuwing toe is.
Aktie Notenkraker volgt het voorbeeld van de groep Aktie Tomaat, die in de roerige jaren zestig voor verandering van cultuur in het theaterwezen zorgt. De programmering van het Concertgebouworkest zou zich veel te veel richten op de klassieke muziek uit de zeventiende en achttiende eeuw. ‘De Notenkrakers’ eisen meer waardering voor moderne klassieke componisten. “Ik ga zelden naar een concert, ik vind elk concert te lang en vervelend”, vertelt Reinbert de Leeuw in 1970 aan Nieuwsblad van het Noorden.
Het Concertgebouworkest past de programmering niet direct aan maar de actiegroep krijgt het wel voor elkaar om de discussie over een herstructurering van het Nederlandse muziekleven op gang te krijgen. De groep zorgt voor een herwaardering voor moderne klassieke componisten en een opleving van het maken van moderne klassieke muziek. Zo creëren enkele componisten in de geest van Aktie Notenkraker de opera ‘Reconstructie’ voor het Holland Festival van 1969. De actie heeft ook op lange termijn effect: de Nederlandse muziek is een stuk diverser geworden en dat mede dankzij de strijd van De Leeuw.
Wat is de kracht van Reinbert de Leeuw?
In 1974 begint De Leeuw met het dirigeren van stukken, hoewel hij hier nooit lessen voor heeft gevolgd. Zijn passie en totale overgave zijn zo inspirerend voor musici dat dit geen probleem is. De Leeuw gaat volledig op in de werken die hij uitvoert: "Als ik verwantschap voel met een componist, gebeurt er iets met me. Dan wil ik er alles van weten en dan wil ik het uitvoeren omdat er iets in me ontbrandt.” De Leeuw wil tot de essentie begrijpen waar een stuk over gaat. Deze emotionele betrokkenheid levert bijzondere uitvoeringen en stukken op.
4'33 van John Cage
Voor De Leeuw is het van belang dat muziekstukken je vooral raken: "De kracht van goede muziek is dat het je iets vertelt wat niet in woorden is uit te drukken." Ieder muziekstuk heeft een geschiedenis, maar daar hoef je volgens De Leeuw het publiek niet mee "lastig te vallen". "Het gaat er niet om dat je allerlei intellectuele puzzels zit op te lossen als je naar muziek luistert."
Ik ben niet gelovig, maar ik geloof wel in Bach
Reinbert de Leeuw
Hoewel we De Leeuw vooral kennen van zijn moderne klassieke muziek, voert hij in 2016 met het Nederlands Kamerkoor en Holland Baroque de Matthäus-Passion op. Een stuk dat ver van alles staat dat hij tot die tijd heeft gemaakt. Bach is immer symbolisch voor de klassieke muziek waar De Leeuw zich al die jaren tegen heeft verzet.
Niettemin raakt hij geobsedeerd door Bach: "Muzikaal is dit het hoogste wat er is”. Op geheel eigen wijze geeft De Leeuw na een lange studie invulling aan de opvoering. Wat hij vindt van de reacties op het stuk? "Iedereen heeft een mening over het stuk, maar dat kan me niets schelen. Niemand brengt me van mijn idee af hoe dit moet klinken." De reacties op zijn uitvoering zijn hoe dan ook lovend.
Na afloop verzucht De Leeuw dat het jammer is dat hij zich niet eerder in Bach heeft verdiept en dat de ervaring zijn leven heeft veranderd: "Jongens, vergeet de rest, ik wil me eigenlijk alleen maar hier mee bezig houden. Het is onuitputtelijk."
Tijdens zijn leven ontvangt De Leeuw voor zijn werk verschillende prijzen en onderscheidingen zoals de Prins Bernhard Cultuurprijs, verschillende Edison Awards en wordt hij Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Zijn laatste compositie is het orkestwerk Der Nächtliche Wanderer in 2014. Op 14 februari 2020 overlijdt De Leeuw op 81-jarige leeftijd, slechts enkele weken na zijn laatste publieke optreden.
In het kort
We kennen Reinbert de Leeuw zowel als pianist, componist en dirigent. De jonge De Leeuw raakt geïnspireerd door moderne musici uit de late negentiende eeuw.
Met de actiegroep Aktie Notenkraker zet De Leeuw in de jaren 60 en 70 de moderne klassieke muziek op de kaart.
De Leeuw duikt totaal in de werken die hij uitvoert. Zijn emotionele betrokkenheid blijft inspireren: van de uitvoering van 4'33 van John Cage tot een klassieker als de Matthäus-Passion.
En je weet het!
Anderen het laten weten?