Mens, durf te spelen!

En dat is niet voor niets, zegt neurowetenschapper Louk Vanderschuren van de Universiteit Utrecht: ‘Ratten die op jonge leeftijd minder gespeeld hebben, lijken zich als volwassenen op het eerste gezicht normaal te gedragen, maar als we ze dan in een nieuwe, onbekende situatie brengen, blijken ze daar niet goed mee om te kunnen gaan.’ De ratten die niet gespeeld hebben, lijken te lijden aan een vastgeroeste geest. Spelen is dus nodig om het brein voor te bereiden op het maken van de juiste keuzes in een onvoorspelbare omgeving. Vanderschuren noemt spel om die reden dan ook ‘voedsel voor de hersenen’

Zoals spelen van levensbelang is, zo kun je ook een lans breken voor buiten spelen. Niet alleen zijn de buitenlucht en de beweging gezond, kinderen bevinden zich dan ook buiten het blikveld van hun ouders. Zo kunnen ze rustig dingen uitproberen die misschien niet meteen de goedkeuring van pa en ma kunnen wegdragen.

Ja, misschien lopen ze dan zo nu en dan een schaafwond op, of een schrammetje op hun ziel. Maar tegelijkertijd leren ze welke bewegingen ze beter niet kunnen maken, en hoe de sociale orde om hen heen in elkaar steekt. Misschien krijgen ze dan zo nu en dan een hap zand binnen, inclusief bacteriën. Maar daar leert hun immuunsysteem van, zodat ze later een betere weerstand hebben.

Hoewel we in een maatschappij leven waarin spelen een belangrijke rol speelt, hebben onze kinderen ironisch genoeg steeds minder tijd om te spelen. En dat blijft niet zonder gevolgen, legt de Amerikaanse psycholoog Paul McGhee uit:

Mensen die niet meer spelen, lijden volgens McGhee aan Terminale Serieusheid: ze zijn zo serieus dat ze op geen enkele manier plezier ervaren in hun leven. Geen goed idee, aldus McGhee: ‘In moeilijke situaties kan speelsheid je helpen om stress te verlagen en daardoor kun je beter omgaan met de tegenslagen in het leven.’

Zoals de titel al een beetje doet vermoeden, is spel voor Huizinga een serieuze kwestie. Van kinderachtigheid moet hij niets hebben. En denk je er nog eens over na, dan realiseer je je al snel dat zelfs kinderen hun spel vaak zeer serieus nemen. In de documentaire De Spelende Mens, gebaseerd op het werk van Huizinga, is dat niet anders. Sanne Rovers en Lara Aerts laten daarin zien hoe toegewijd en geconcentreerd mensen met hun spel kunnen bezig zijn.

Vooral de voorbereiding en de opbouw van de spanning zijn een serieuze aangelegenheid, zie je in de documentaire. Pas aan het einde van de documentaire volgt het hoogtepunt van hun spel, waarbij je de extase en de bevrediging, en daarmee ook het plezier, ziet.

In de documentaire zie je alleen amateurs, en dat is niet voor niets. Volgens Huizinga moet het spel een vrije handeling zijn. Zodra het spel een bepaald nut of materieel belang nastreeft, kun je niet meer van spel spreken – dan speel je feitelijk vals. Het spel moet dus losstaan van het gewone leven. 

Het spel is daarmee een uitdrukking van de menselijke vrijheid. Het is ‘datgene wat zich voordoet als mensen hun primaire behoeften hebben bevredigd’. Het geeft de mens niet alleen veel plezier, het brengt ons ook samen en houdt de samenleving gezond.

Volgens Huizinga zijn zelfs de menselijke beschaving en cultuur een uiting van spel. Kunst, filosofie en rechtspraak kunnen zich alleen maar afspelen ‘buiten en boven de sfeer van het nuchtere leven van nooddruft’.

Neem het spelletje Spacewar, een van de eerste computerspelletjes ooit. Het werd begin jaren zestig ontwikkeld aan Stanford University, als hobbyproject van ingenieurs aan de kersverse afdeling computerwetenschappen. Tijdens het testen van het spelletje raken ze bijna buiten zinnen van enthousiasme.

Een toevallig passerende jongeman hoort het gejoel en zal later vertellen dat hij nog nooit mensen op een stoel in een dergelijke staat van opwinding heeft gezien. Een aantal jaren later schrijft hij er een artikel over voor het Amerikaanse blad Rolling Stone, met als profetische beginzin: ‘Ready or not, computers are coming to the people’. En het was een spelletje dat hem tot dat inzicht bracht.

Spacewar was feitelijk een kristallen bol die de toekomst van de computerindustrie perfect voorspelde. De ­gamingindustrie is van een gebbetje in de gangen van Stanford uitgegroeid tot een mondiale geldmachine met een omzet van meer dan honderdvijftig miljard dollar per jaar. En dat zijn alleen nog maar de spelletjes in deze e-sports zelf. Een van de uitvinders van Spacewar zou later naar Seattle vertrekken, waar hij de mentor werd van een briljante tiener met een passie voor computers: Bill Gates. Ondertussen werd in Californië het bedrijf Atari opgericht, met als specifiek doel een commerciële versie van Spacewar te ontwikkelen. Geïnspireerd door het artikel van Brand solliciteerde een jonge hippie bij het bedrijf: Steve Jobs.

Dus als je wilt weten hoe de toekomst eruit ziet, ga dan op zoek naar plekken waar mensen heel veel plezier hebben. Dat is nog goed voor je gezondheid ook.