Ramadan is de negende maand in de islamitische kalender. In tegenstelling tot de Gregoriaanse kalender die op de zon is gebaseerd en die we in Nederland gebruiken, werkt de islamitische kalender op basis van de maan. Dat betekent dat de ramadanmaand pas begint als het eerste streepje van de maan zichtbaar is. Dit kan per land verschillen, bijvoorbeeld vanwege een bewolkte hemel. Dit verklaart ook waarom in het ene land het vasten (‘sawm’, in het Arabisch) al is begonnen en de ramadan in een ander land een dag later start.

Omdat de zonnekalender en de maankalender niet gelijk lopen, lijkt het begin van de ramadan elk jaar te verschuiven ten opzichte van de Gregoriaanse kalender. Het vasten zelf duurt van de dageraad (het ‘fajr’-gebed) tot zonsondergang (het ‘maghrib’-gebed). Het vasten stopt ’s avonds met een kort gebed, een glas melk en een dadel. De dadelboom wordt vaak genoemd in de Koran en ook de profeet verbrak zo zijn vasten. Na het vasten volgt de ‘iftar’, oftewel een maaltijd.

Het vasten tijdens de ramadan is een van de vijf zuilen of religieuze verplichtingen van de islam. Ramadan staat beschreven in het tweede hoofdstuk van de Koran dat 'Surat el Bakarah' (de Koe) heet en geeft aan wat wel mag en niet mag tijdens het vasten. Zo mag je geen seks hebben of bekvechten en moet je je onthouden van eten en drinken. Een van de interpretaties van vers 183 over ramadan is dat het vasten is opgelegd aan moslims. Je wordt je bewust van jezelf en van je daden en je beschermt jezelf op deze wijze tegen zonden.

Vasten is niet exclusief voorbehouden aan de islam of aan moslims. In het jodendom vasten religieuze joden een volle dag tijdens Yom Kipur en Tisha B’aven, en zijn er ook andere kleinere vastendagen die van zonsopgang tot zonsondergang duren. In het christendom is er ieder jaar een veertig dagen durende vastenperiode. Die begint op Aswoensdag en is een voorbereiding op Pasen. In tegenstelling tot het jodendom en de islam, waar op de vastendagen helemaal niet gegeten of gedronken wordt, vasten bijvoorbeeld rooms-katholieken door bepaalde etenswaren op te geven, zoals vlees of snoep. Ook andere niet-Abrahamitische religies, zoals het boeddhisme, kennen vastenperiodes.

Als je tijdens de ramadan de puberteit hebt bereikt, begin je met vasten. Jonge kinderen hoeven dus niet mee te doen. Je bent ook verontschuldigd als je ziek, zwanger of ongesteld bent, borstvoeding geeft, of een reis van meer dan tachtig kilometer maakt. Je kunt dat compenseren door een aalmoes in de vorm van een maaltijd te betalen aan organisaties, gezinnen of personen in nood, of door de vastenperiode later in het jaar in te halen.

Een van de andere vijf zuilen van de islam is het afreizen naar Mekka. Deze bedevaart heet ‘de Hadj’ in het Arabisch. Jaarlijks gaan twee miljoen moslims uit heel de wereld richting Mekka om de verschillende verplichtingen van de Hadj te volbrengen. De datum van de Hadj verschuift elk jaar omdat de Hadj net als de ramadan de islamitische kalender volgt. De Hadj is op de achtste dag in de twaalfde maand van de islamitische kalender. Ook het slachtfeest valt altijd in de Hadj-periode.

Tijdens de laatste tien dagen van de ramadan valt de speciale avond ‘Laylat-al Qadr’. Vrij vertaald betekent het ‘de nacht van kracht’. Dit is de nacht waarop de eerste verzen werden geopenbaard aan de profeet Mohammed. Moslims geloven dat in deze nacht extra zegeningen worden gegeven en zonden worden vergeven. Ze proberen extra te bidden en de Koran te lezen in de hoop dat ze worden vergeven en beloond door God. De naam voor een goede daad is ‘hasanaat’. Moslims geloven dat als zij meer goede daden verrichten dan slechte, zij in de hemel komen. Velen kiezen er ook voor om tijdens die laatste tien dagen de Umrah te verrichten en/of nemen tijdens de ramadan deel aan de speciale nachtgebeden (Taraweeh), waarin de Koran wordt voorgelezen. Allemaal in de hoop om zoveel mogelijk hasanaat te verdienen omdat deze tijdens Laylat-al Qadr en de ramadan worden vermenigvuldigd.

De laatste dag van de ramadan breekt 'Eid el-Fitr' aan (‘het feest van het vasten verbreken’). In het Nederlands wordt de feestdag ook wel Suikerfeest genoemd, omdat moslims vaak koekjes eten om Eid te vieren. Dit vieren ze met vrienden, familie en een bezoek aan de moskee voor het speciale Eid-gebed. Eid is het Arabisch woord voor feest. Hoe Eid gevierd wordt, verschilt per cultuur.