Wat is de Tachtigjarige Oorlog?
Wat is de Tachtigjarige Oorlog?
Laatste update: 02-12-2024
De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) is een strijd tussen Nederland en Spanje. Het wordt ook wel de Nederlandse Opstand genoemd, omdat het begint als een opstand tegen de Spaanse koning Filips II die toen over Nederland heerste. Uiteindelijk leidt de oorlog tot de oprichting en onafhankelijkheid van de Republiek van der Zeven Verenigde Nederlanden, wat de basis legt voor het huidige Nederland.
Hoe ontstaat de Tachtigjarige Oorlog?
In 1555 volgt de katholieke Filips II zijn vader Karel V op als heerser van de Nederlanden en vlak daarna als koning van Spanje. De Nederlanden bestaan dan uit grote delen van het huidige Nederland, België en Luxemburg. Onder de Nederlandse bevolking neemt de ontevredenheid over de Spaanse machthebbers in de loop der jaren toe. Zo wil Filips meer macht naar zich toe trekken, heft hij hoge belastingen en treedt hij streng op tegen het protestantisme. In zijn ogen zijn protestanten ketters die de doodstraf moeten krijgen. Edelen als Willem van Oranje protesteren tegen het beleid, maar Filips geeft niet toe. Ondertussen verspreidt het protestantisme zich onder de Nederlandse bevolking.
In het Zuiden ontstaan gebieden waar het protestantisme snel opkomt ('broeinesten'). Bekijk de hele aflevering op NPO Start.
De religieuze spanningen leiden in 1566 tot de Beeldenstorm. Protestanten vernielen honderden religieuze beelden van heiligen in katholieke kerken in Nederland. Filips II is woedend en stuurt zijn beste generaal, de hertog van Alva, naar de Nederlanden met een leger van 10.000 man om de schuldigen te straffen.
Alva krijgt door zijn harde aanpak de bijnaam ‘IJzeren Hertog’. Duizenden protestanten worden veroordeeld. Ruim 1.000 mensen krijgen de doodstraf; anderen worden verbannen. Veel edelen slaan op de vlucht. Zo ook Willem van Oranje, die naar Duitsland vlucht. Maar zijn zoon en al zijn Nederlandse bezittingen vallen in handen van de Spanjaarden.
Na zijn vlucht plant Willem van Oranje vanuit Duitsland een invasie. Hij zamelt geld in voor een sterk leger en zoekt bondgenoten. Zo wordt hij leider van de Nederlandse Opstand tegen de Spanjaarden. Er volgen verschillende gevechten. De eerste overwinning van het leger van Willem van Oranje vindt plaats tussen de moerassen bij het Groningse plaatsje Heiligerlee op 23 mei 1568. Dit wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog.
De hele aflevering zien? Kijk dan op NPO Start.
Hoe verloopt de oorlog?
Na de Slag bij Heiligerlee blijft het even stil. Totdat een groep watergeuzen Den Briel aanvalt op 1 april 1572. Ze nemen de stad in naam van Willem van Oranje in, hoewel Willem dan nog van niets weet. De geuzen laten zich ook van hun wrede kant zien. Kort na de verovering vermoorden zij 19 katholieke monniken: de 'martelaren van Gorcum'.
Na de inname van Den Briel keert het geloof in de Opstand terug. Verschillende steden in Holland en Zeeland sluiten zich bij Willem van Oranje en de geuzen aan. Twee maanden later hebben al 26 steden zich aangesloten bij het verzet tegen de Spanjaarden. Het Spaanse leger treedt hard op tegen steden die zich bij de opstandelingen aansluiten. Zo worden in Mechelen en Naarden honderden burgers afgeslacht.
In het stadhuis van Naarden slachten de Spanjaarden op 1 december 1572 honderden mensen af.
Willem van Oranje en de geuzen weten veel steden te bevrijden, onder andere door land onder water te zetten. Op die manier bevrijden ze bijvoorbeeld Alkmaar in 1573 en Leiden in 1574. Ook de Hertog van Alva boekt militaire successen, maar het lukt hem niet de Opstand neer te slaan. In 1573 geeft hij zijn taak op.
De Watergeuzen overspoelen de Nederlanden. Willem beseft dat hij zonder de geuzen de strijd tegen de Spanjaarden niet kan winnen. Bekijk hier alle uitzendingen van Het Verhaal van Nederland.
Een aantal Nederlandse gewesten en steden spreekt af zich samen te verzetten tegen de Spanjaarden. In 1581 verklaart een deel van die gewesten in een document, de Acte van Verlatinghe, dat Filips niet meer hun heer is. Maar het lukt ze niet om een nieuwe vorst te vinden. Daarom richten ze in 1588 de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden op. Heel bijzonder in die tijd, want de meeste Europese landen hebben dan een koning. In de Republiek ligt de macht voortaan bij de gewesten, die belangrijke zaken samen bespreken in de Staten-Generaal.
De Zeven Provinciën zijn op zoek naar een nieuwe heer.
In diezelfde tijd, in 1584, wordt Willem van Oranje vermoord door de Fransman Balthasar Gerards in Delft. Willems zoon Maurits volgt zijn vader op als stadhouder van Holland en Zeeland. Hij krijgt er steeds meer gewesten bij. Maurits en het leger van de Republiek boeken veel militaire successen. Op 2 juli 1600 winnen ze de Slag bij Nieuwpoort tegen de Spanjaarden.
In 1609 begint er een wapenstilstand tussen de Republiek en Spanje, die tot 1621 duurt: het Twaalfjarig Bestand. De Republiek groeit in deze tijd uit tot een centrum van internationale handel. Vooral het gewest Holland komt tot bloei, met hulp van de protestanten die uit Antwerpen zijn gevlucht. De 17e eeuw staat door de ontwikkeling van de economie, wetenschap en cultuur ook wel bekend als de 'Gouden Eeuw'. Maar er is ook kritiek op deze term. Want wat een Gouden Eeuw is voor de een, is dat niet voor een ander. Zo was de 'Gouden Eeuw' ook een tijd van oorlog, armoede en slavernij.
Slag bij Nieuwpoort.
Hoe eindigt de Tachtigjarige Oorlog?
In 1621 loopt het Twaalfjarig Bestand af en start de oorlog weer. Financieel gezien gaat het met de Republiek steeds beter en met het Spaanse rijk slechter. Bovendien zijn de Spanjaarden ondertussen op meerdere fronten aan het vechten door het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Daardoor hebben ze minder geld en troepen om tegen de Republiek in te zetten. Mede daardoor weet Frederik Hendrik, de halfbroer en opvolger van Maurits in 1625, meerdere steden op de Spanjaarden te veroveren. Onder andere Grol (Groenlo) en Den Bosch komen in handen van de Republiek.
Er worden verschillende pogingen gedaan tot vredesonderhandelingen. Uiteindelijk leiden deze tot de Vrede van Münster in 1648. Sommige landen hebben de Republiek al eerder erkend, maar nu beschouwt ook Spanje de Republiek als onafhankelijk land. Met de Vrede van Münster in 1648 wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als zelfstandige staat erkend en komt er een einde aan de Tachtigjarige Oorlog.
Schuttersmaaltijd ter viering van de Vrede van Münster, door Bartholomeus van der Helst, 1648.
In het kort:
De Tachtigjarige Oorlog begint als een opstand tegen de Spaanse koning Filips II, die ook heer der Nederlanden is. Hij verhoogt de belastingen, probeert meer macht naar zich toe te trekken en treedt streng op tegen protestanten.
Veel edelen vluchten, onder wie Willem van Oranje. Hij valt de Nederlanden binnen en wint in 1568 de Slag bij Heiligerlee. Dit wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog. Als de geuzen in 1572 Den Briel innemen, sluiten steeds meer steden zich bij de opstandelingen aan.
De Noordelijke Nederlanden zetten de Spaanse koning af en stichten de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in 1588. De Republiek behaalt onder de zoon en opvolger van Willem van Oranje, Maurits, meerdere militaire successen.
Van 1609 tot 1621 is er een wapenstilstand: het Twaalfjarig Bestand. Daarna hervatten de partijen de oorlog.
Financieel gezien gaat het met de Republiek steeds beter en met het Spaanse rijk slechter. Na verschillende pogingen tot vredesonderhandelingen, sluiten de partijen in 1648 de Vrede van Münster. Spanje erkent de Republiek als zelfstandige staat en de Tachtigjarige Oorlog eindigt.
En je weet het!
Anderen het laten weten?