Maurits en Van Oldenbarnevelt: van vriend tot vijand?
Gepubliceerd: 26-10-2018
Laatste update: 14-04-2023
Maurits van Oranje en Johan van Oldenbarnevelt, samen spelen ze een hoofdrol tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hun ogenschijnlijke perfecte samenwerking stelt de toekomst van de Nederlanden veilig, maar ondertussen komen de twee mannen steeds meer tegenover elkaar te staan. De situatie escaleert in 1619 met een onthoofding van Van Oldenbarnevelt op het schavot in Den Haag. Hoe heeft het zo ver kunnen komen?
Redacteur: Anne Verwaaij
Op welk manier vormen Maurits en Van Oldenbarnevelt een perfect team?
Maurits staat in 1588 op als aanvoerder van de opstand tegen de Spanjaarden nadat zijn vader Willem van Oranje is vermoord. Maurits is dan nog maar 20 jaar oud, maar blijkt te barsten van het militair talent. Het is raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt die heil ziet in dit talent. Hij betoogt tegenover de Nederlandse gewesten dat ze Maurits moeten benoemen tot stadhouder en legeraanvoerder, met succes.
De eerste stap die Maurits zet, met de steun Van Oldenbarnevelt is de inname van Breda. Deze stad is de bakermat van de familie van Nassau. Maurits’ vader Willem van Oranje woont hier tot hij moet vluchten voor de Spanjaarden.
Een turfschip smokkelt de militairen van Maurits de stad binnen. De hele aflevering zien? Kijk op NPO Start.
Breda blijkt het begin van een reeks van overwinningen voor de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Maurits bedenkt allerlei nieuwe gevechtstactieken en moderniseert het leger. Maar oorlog voeren kost geld en juist daarom is het essentieel dat Maurits en Van Oldenbarnevelt goed samenwerken. De slimme politicus Van Oldenbarnevelt regelt de financiën bij de Nederlandse gewesten om de militairen te betalen en Maurits voert het leger aan.
Waardoor breekt Maurits met Van Oldenbarnevelt?
Het gaat fout tussen de twee in aanloop naar de Slag bij Nieuwpoort in 1600. Johan van Oldenbarnevelt pleit voor de inname van de kust in de Zuidelijke Nederlanden. Maurits is geen voorstander van deze veldtocht, waarbij de Noordelijke Nederlanden onbewaakt achterblijven en ze ver verwijderd raken van hun thuisbasis. De troepen zijn niet goed voorbereid en de bevoorradingslijnen zijn onverantwoord lang. Maar Van Oldenbarnevelt zet de Staten-Generaal naar zijn hand en legerleider Maurits heeft geen andere keuze dan te luisteren.
Maurits verslaat op het nippertje de Spanjaarden. Wil je de complete uitzending bekijken? Ga naar NPO Start.
Zelfs diep in vijandelijk terrein weet Maurits van de Spanjaarden te winnen. Zijn aanzien in de republiek stijgt enorm, maar Maurits is razend op Van Oldenbarnevelt vanwege de onverantwoordelijke risico’s die ze hebben gelopen. Het verhaal gaat dat Maurits Van Oldenbarnevelt zelfs geslagen heeft.
De relatie van de beide heren verslechtert in de jaren die volgen. In 1609 volgt het Twaalfjarig Bestand, waar Van Oldenbarnevelt een groot voorstander van is omdat het goed is voor de handel van de republiek. Maar Maurits wil doorvechten.
Van Oldenbarnevelt realiseert zich dat Maurits dit niet over zijn kant laat gaan en probeert te voorkomen dat de prins van Oranje een staatsgreep pleegt. De raadspensionaris regelt via een politiek besluit dat Maurits minder macht krijgt over het leger.
Hoe bedrijft Van Oldenbarnevelt politiek? Kijk de hele aflevering van De Gouden Eeuw op NPO Start.
Nu is de beurt aan Maurits om terug te slaan. Ook hij zoekt zijn route via de politiek en weet een dictatoriale volmacht te verkrijgen via de Staten-Generaal. Maurits krijgt nu vrijwel alle touwtjes in handen en laat zijn belangrijkste tegenstanders arresteren, onder wie Van Oldenbarnevelt.
Tijdens een schijnproces krijgt Van Oldenbarnevelt het doodsvonnis. Hij zou land- én hoogverraad hebben gepleegd. Een dag na de veroordeling, op 13 mei 1619, betreedt Van Oldenbarnevelt al het schavot. Zijn laatste woorden: “Maak het kort, maak het kort.”
Willem van Oranje
