Op vakantie in een dictatuur, kan dat?
Op vakantie in een dictatuur, kan dat?
Laatste update: 07-03-2023
Zonnen aan de Costa Brava in Franco’s Spanje, door Havana cruisen in een oldtimer in het Cuba van Castro en onder begeleiding het Noord-Korea zien wat Kim Jong-un wil dat je ziet. Ook dictaturen kunnen prima vakantiebestemmingen zijn, maar hoe verantwoord is het om vakantie te vieren in een land dat anderen ontvluchten?
Redacteur: Marjolein Koster
Naar welke dictatoriale landen gaan we graag op vakantie?
“Als man zonder geweten kun je rustig op vakantie gaan. Alleen één tip: praat er niet over de prijzen, de vrijheid van meningsuiting, de politieke gevangenen en de martelingen. Dat valt soms niet zo goed.” Een quote van toeristen die in de jaren van het kolonelsregime van Papadopoulos (1967-1974) in Griekenland van hun vakantie genieten. Andere tijden? Niet echt. Nog steeds reizen we graag naar landen waarvan het regime niet altijd het beste voor heeft met haar volk. Soms simpelweg omdat dat land mooie natuur heeft, soms ook omdat we nieuwsgierig zijn hoe het leven in een dictatuur eruitziet.
Wij gaan voor het mooie weer, niet voor de politiek.
Toerist in Spanje tijdens het regime van Franco
Al decennialang gaan Nederlanders graag op vakantie naar Spanje, ook wanneer generalissimo Franco aan de macht is. Terwijl de politieke vluchtelingen richting het veilige noorden gaan, trekken de toeristen richting het zonnige zuiden. Een ander voorbeeld uit het recente verleden is het Joegoslavië van de communist Josip Broz Tito. Hij is degene die na de Tweede Wereldoorlog (1953-1980) de vrede bewaakt in dit etnisch diverse land en hierdoor zien veel mensen hem als een goede leider. Nederlanders zijn dol op de Kroatische kust, die bovendien nog niet ‘verpest’ is door alle toeristen. Ondertussen sluit alleenheerser Tito zijn politieke tegenstanders op in de gevangenis.
Op vakantie in een dictatuur
Een hedendaags voorbeeld is Cuba. Parelwitte zonnige stranden, blije mensen die de salsa dansen, heerlijke mojito’s en natuurlijk die leuke oude Amerikaanse auto’s. Het eiland is een populaire toeristische bestemming, maar Cubanen rijden in die oude auto’s, omdat het land al jarenlang economisch geïsoleerd is. Sinds de Cubaanse revolutie van 1959 zijn de broers Fidel (overleden in 2016) en Raúl Castro aan de macht en is er een vijandige relatie met de VS. Bovendien hanteren de Castro’s een sterk communistisch regime. Welk beroep je ook hebt, of je nu arts of bakker bent, iedereen krijgt hetzelfde loon. En dat loon ligt erg laag. Je kunt gemakkelijk in Cuba rondreizen zonder daar iets van te merken. De resorts zijn erg luxe en er zijn aparte bussen die je naar de volgende hotspot brengen. Cubanen mogen geen gebruik maken van deze voorzieningen, zelfs niet als ze het kunnen betalen.
Maar ook landen zonder tropische stranden of eeuwenoude cultuur zijn in trek bij toeristen. Soms is juist het feit dat een dictator aan de macht is reden om naar dat land af te reizen. Omdat mensen willen zien hoe dat nu in het echt er aan toe gaat. Een voorbeeld hiervan is Noord-Korea, waar Kim Jong-un aan de macht is. Het is vrijwel onmogelijk om dit land echt te ontdekken. Zelfstandig reizen kan hier namelijk niet, je staat altijd onder begeleiding van gidsen die je goed in de gaten houden.
Noord-Korea wil graag meer toeristen trekken, maar moet dan wel op een andere manier met ze omgaan.
Als toerist heb je het hierdoor soms bijna niet door dat je in een dictatoriaal land bent. Als je al in gesprek komt met de bevolking, zijn zij vaak terughoudend om te vertellen over de echte situatie in hun land, omdat ze daardoor in de problemen kunnen komen. Hierdoor kun je als toerist de indruk krijgen dat het allemaal wel meevalt.
De laatste jaren groeit Thailand enorm als backpackbestemming onder jonge westerlingen, maar velen van hen weten niet dat ook dit land een dictatuur is. In 2014 pleegt de militaire junta onder leiding van Prayuth Chan-ocha een staatsgreep en sindsdien is de situatie voor de Thai verslechterd.
En wanneer je op je strandbedje in Bodrum of Alanya ligt, denk je waarschijnlijk niet na over de journalisten, academici en militairen die president Erdogan in de gevangenis opsluit. De combinatie van goed weer en lage prijzen zorgen ervoor dat elk jaar zo’n 40 miljoen mensen op vakantie naar Turkije gaan. Dit land is officieel een democratie, maar er is veel aan te merken op het beleid van de huidige regering.
Beperkingen in Turkije
Wat is een dictatuur eigenlijk?
Turkije is geen dictatuur, maar heeft er wel kenmerken van. In een dictatuur heeft één persoon of een kleine groep mensen, zoals een partijbestuur, het leger of de koninklijke familie, de macht. Er zijn geen vrije en eerlijke verkiezingen, er is geen vrijheid van meningsuiting en geen persvrijheid en er is geen scheiding van machten. Vaak zijn mensenrechten daardoor beperkt en in sommige gevallen zijn er ernstige misdaden tegen de eigen bevolking. Een dictatuur is het tegenovergestelde van een democratie, waarin de macht bij het volk ligt.
Eigenlijk wordt Noord-Korea als de enige totalitaire dictatuur gezien, maar daarnaast zijn er veel landen waar de bevolking in beperkte vrijheid leeft. In veel gevallen zijn er dan wel verkiezingen, waardoor een land claimt een democratie te zijn. Vaak komt de zittende leider dan met een overweldigend percentage van de stemmen als winnaar uit de bus, wat doet vermoeden dat de overheid invloed heeft gehad op de uitslag.
Een voorbeeld hiervan is Rusland, waar Poetin al ruim 18 jaar aan de macht is. Media worden hier streng gecensureerd, demonstranten stuurt hij naar strafkampen en politieke tegenstanders worden opgesloten of zelfs vermoord. Tegelijkertijd is Poetin ook populair onder de bevolking. Hij is de sterke leider die Rusland na de economisch slechte jaren 90 weer laat bloeien en onder zijn bewind speelt Rusland weer een belangrijke rol op het wereldtoneel.
Is Rusland zijn verkiezingen, maar er is weinig ruimte voor politieke tegenstanders van Poetin. Maakt dat Rusland tot een dictatuur?
Wereldwijd zijn er steeds minder totalitaire dictaturen, maar politiek filosoof Evert van der Zweerde ziet dat machtige leiders op andere manieren hun macht verkrijgen en uitoefenen. Hij zegt: “Het is een groeiende gedachte onder leiders van opkomende landen dat economische groei genoeg is om de bevolking tevreden te houden en dat politieke vrijheden daar helemaal niet zo belangrijk voor zijn.” Zo lang het goed gaat heeft de bevolking geen reden om in opstand te komen en kunnen ze deze ‘sterke leiders’ juist waarderen.
Het is democratie en het is dictatuur. Het is een hybride regime dat over een redelijke mate van flexibiliteit bezit. Dat is Rusland en Rusland is daarin niet uniek.
André Gerrits, Professor International Studies and Global Politics
Een voorbeeld hiervan is Singapore. Dankzij de geliberaliseerde economie van Lee Kuan Yew (overleden in 2015) groeit deze stadsstaat in Zuidoost-Azië sinds de jaren 60 uit tot een welvarend en moderne maatschappij. Tegelijkertijd is het slecht gesteld met de persvrijheid en is er weinig ruimte voor de oppositie. Hier komt wel steeds meer verandering in. Een voorbeeld hiervan is dat bij de verkiezingen in 2015 de oppositiepartijen een aantal zetels in het parlement halen. Andere voorbeelden van gematigde dictaturen zijn het Turkije van Atatürk en het Joegoslavië van Tito.
Loop je als toerist risico als je in een dictatuur rondreist?
Als je je netjes gedraagt en aan de regels houdt, loop je meestal geen risico dat een dictator je opsluit of iets anders aandoet. Doorgaans zijn dictaturen relatief vriendelijk voor toeristen. Het is immers in het voordeel van een dictator dat zijn land niet negatief in de aandacht komt. Maar niet alle toeristen zijn op de hoogte van de regels en komen daardoor toch in moeilijkheden.
De 30-jarige Klaas Haijtema bijvoorbeeld. Wanneer hij op vakantie in Myanmar niet kan slapen vanwege het geluid van een boeddhistische preek, trekt hij de stekker uit de versterker. Het verstoren van een heilig ritueel is echter een zeer zwaar vergrijp in Myanmar en hij krijgt een celstraf van drie maanden.
Een heilig ritueel verstoren is een ernstig vergrijp en de straf van drie maanden valt nog mee.
Dat je in een totalitaire dictatuur niets moet doen wat de leider niet zint, blijkt in het geval van de 22-jarige Amerikaanse student Otto Warmbier. Hij probeert een Noord-Koreaanse vlag met propagandateksten te stelen. Het regime van Kim Jong-un pakt hem op en Warmbier verdwijnt in een strafkamp. Het is onduidelijk wat daar gebeurt. Het ministerie van Buitenlandse Zaken onder leiding van Trump onderhandelt over vrijlating van Warmbier. Na 1,5 jaar gevangenschap komt hij vrij, maar Warmbier ligt dan al een tijdje in coma. Kort na zijn terugkeer naar Amerika overlijdt hij.
In Noord-Korea zijn de regels erg streng. Een ludieke actie van de 22-jarige student Warmbier kost hem het leven.
In dictatoriale landen kunnen ook (onverwacht) politieke spanningen ontstaan, waardoor je tijdens het drinken van je cocktail ineens verrast kunt worden door een protesterende menigte. Dat gebeurt in Gambia, nadat in januari 2017 de Gambianen protesteren tegen dictator Jammeh. Hij heeft de verkiezingen verloren, maar wil dat niet accepteren. Protesten ‘verstoren’ de rustige vakantie van westerse toeristen en reisorganisaties halen hun klanten massaal terug uit dit plots onveilige land. Of denk aan de mislukte staatsgreep in Turkije in de zomer van 2016. In Ankara rijden de tanks door de straten en in Istanbul blokkeren militairen belangrijke bruggen. Dat past niet bij de onbezorgde vakantie die je voor ogen hebt.
Steun je een dictator als je in zijn land op vakantie gaat?
Vaak wel. Zeker in communistische staten, waarin alles eigendom van de staat is. De gemiddelde Noord-Koreaan of Cubaan ziet dan niets terug van het geld dat jij uitgeeft. De leiders van het land worden wel rijk van de toeristen. In Cuba komt daar langzaamaan verandering in. Zo kun je in Casas Particulares slapen. Je verblijft dan bij een familie thuis en betaalt hen daarvoor.
Dubai staat erom bekend dat gastarbeiders onder erg slechte omstandigheden en met schending van mensenrechten de prachtige resorts, shopping malls en attracties bouwen. Rijke investeerders profiteren van de toeristen, de armere mensen zijn er de dupe van. Hoewel je niet altijd zeker kunt weten of je een goede keuze maakt, kun je bijvoorbeeld wel in kleinschalige accommodaties slapen, je boodschappen doen bij de lokale groenteboer en moet je niet eindeloos willen afdingen op de toch al lage prijzen.
Daarnaast pleiten sommige mensen er ook voor dat het juist goed is om naar dictaturen te reizen. Hoe kun je anders weten hoe het er daar aan toe gaat? Iran is een land waar mensen (negatieve) vooroordelen over hebben. Vrouwen moeten verplicht een hoofddoek dragen en alcohol en westerse muziek zijn verboden. Veel van die vooroordelen kloppen, maar Iraniërs zijn het lang niet altijd eens met de regels die hen opgelegd worden. Reizigers die naar Iran geweest zijn kunnen dat beamen, zij zien immers dat veel vrouwen de grenzen van de kledingvoorschriften opzoeken en dat er binnenshuis meer vrijheid is.
Iran staat bij veel mensen bekend als anti-Westers, maar de mensen die er zijn geweest weten dat Iraniërs erg gastvrij zijn.
Bovendien kan de aanwezigheid van toeristen ervoor zorgen dat sommige regels wat minder streng worden. Lang niet iedereen is het daar mee eens, want door toerisme toe te staan en te reguleren, kan een dictator een beeld schetsen van zijn land wat misschien niet helemaal klopt.
Wanneer je op vakantie gaat naar een dictatuur of naar een land met dictatoriale eigenschappen, is het vooral belangrijk daar bewust van te zijn en kritisch naar je eigen gedrag te kijken.
In het kort
Cuba is een van de populairste dictaturen voor vakantie. Andere voorbeelden zijn Thailand, Turkije en het vroegere Spanje en Griekenland.
In een dictatuur heeft één persoon of een kleine groep mensen de macht. Vaak zijn mensenrechten daardoor beperkt.
Over het algemeen ben je als toerist relatief veilig in een dictatuur. Het is wel belangrijk goed op de hoogte te zijn van de regels en je daar aan te houden.
In sommige dictaturen gaan de uitgaven van toeristen vooral naar de dictator. Soms kun je als toerist ook juist de lokale bevolking steunen.
En je weet het!
Anderen het laten weten?
